Της Χαράς Τζαναβάρα*
Με σημεία αναφοράς τους λόφους του Φιλοπάππου και της Πνύκας, με τα αρχαία θέατρα Διονύσου και Ηρώδου του Αττικού, συνδέθηκε με τις πιο ένδοξες εποχές της αρχαίας Αθήνας, όπως πιστοποιούν τα ευρήματα που ανάγονται στην 4η χιλιετία π.Χ., αλλά πέρασε μαζί της στο περιθώριο με την επικράτηση του χριστιανισμού. Δεν είναι τυχαίο ότι το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής ήταν έξω από το τείχος του Χασεκή.
Λίγο μετά το τέλος της 400χρονης οθωμανικής κατοχής, ο εμβληματικός αγωνιστής Μακρυγιάννης είχε αγοράσει μεγάλες εκτάσεις και έχτισε την κατοικία του, δίνοντας το όνομά του στη συνοικία που άρχισε να αναπτύσσεται δυτικά της σημερινής λεωφόρου Συγγρού και έφθανε ώς την πεζοδρομημένη Διονυσίου Αρεοπαγίτου, που οριοθετεί τις νότιες κλιτύες της Ακρόπολης.
Το 1928 η κυβέρνηση Ελευθέριου Βενιζέλου εγκαινίασε την πρώτη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, με πυρήνα τις μελέτες των πρωτοπόρων Δελμούζου και Γληνού, η οποία συνοδεύτηκε από τετραετές πρόγραμμα-μαμούθ σχολικής στέγης που περιλάμβανε την κατασκευή 3.000 μονάδων σε όλη τη χώρα.
Υλοποιήθηκε κατά τη θητεία του Γεωργίου Παπανδρέου στο κρίσιμο υπουργείο Παιδείας και συνοδεύτηκε από καινοτομίες στον σχεδιασμό των σχολείων, που στηρίχθηκε στις ανάγκες των παιδιών.
Τα νέα κτίρια είχαν αφήσει πίσω το μοντέλο των πέτρινων σχολείων με τις κεραμοσκεπές, που χαρακτήριζαν τα προηγούμενα, σαφώς μικρότερης κλίμακας, προγράμματα.
Ακολουθούσαν τις λιτές γραμμές του μοντέρνου κινήματος που κυριαρχούσε στην αρχιτεκτονική του Μεσοπόλεμου και συνδυαζόταν με τον απαράβατο κανόνα της λειτουργικότητας.
Το «παρών» σε αυτό το προσκλητήριο έδωσαν κορυφαίοι αρχιτέκτονες της εποχής, όπως ο Νικόλαος Μητσάκης.
Μαθητής του Πικιώνη
Με περισσότερα από 40 σχολικές μονάδες στο ενεργητικό του, την πρωτιά είχε κατακτήσει ο Πάτροκλος Καραντινός. Γεννημένος το 1903 στην Κωνσταντινούπολη, ήταν αδελφός του σκηνοθέτη του θεάτρου Σωκράτη Καραντινού.Η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και το 1919 ο νεαρός Πάτροκλος έδωσε εξετάσεις και μπήκε στη σχολή πολιτικών μηχανικών του Πολυτεχνείου.
Γρήγορα όμως άλλαξε γνώμη και φοίτησε στην αρχιτεκτονική, όπου ήταν μαθητής του κορυφαίου Δ. Πικιώνη και υιοθέτησε τις πρωτοπόρες απόψεις του για τη λαϊκή τέχνη σε μια περίοδος που ο σεβασμός στην παράδοση δεν ήταν αυτονόητος.Καθοριστική ήταν η γνωριμία του με τον σπουδαίο γλύπτη Γεώργιο Ζογγολόπουλο, με τον οποίο έμειναν φίλοι σε όλη τους τη ζωή.
Οι αρχιτεκτονικές επιλογές του ανατράπηκαν κατά την τριετή παραμονή του στο Παρίσι, όπου βρέθηκε το 1925 έπειτα από σύντομη συμμετοχή στα προγράμματα στεγαστικής αποκατάστασης προσφύγων από τη Μικρά Ασία.
Το πρώτο του έργο μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα ήταν μια πολυκατοικία σε ακίνητο της οικογένειάς του στην Καλλιθέα. Παίρνει μέρος σε διάφορους διαγωνισμούς, στους οποίους κερδίζει πρωτιές, αλλά τα σχέδιά του έμεναν στα χαρτιά.Το 1930 εντάχθηκε στην ομάδα τεχνικών του υπουργείου Παιδείας, που έμελλε να γράψει ιστορία με την κατασκευή σχολικών κτιρίων που αντέχουν ώς σήμερα και, το σπουδαιότερο, παραμένουν σύγχρονα!
Οι δύο πρώτες μελέτες του έγιναν πράξη σε σχολεία της Καλλιθέας και του Χαροκόπου. Το πρώτο μάλιστα είχε θεμελιώσει, για συμβολικούς λόγους, ο Ελευθέριος Βενιζέλος.
Η μυστική συνομιλία
Το σχολικό συγκρότημα στους πρόποδες της Ακρόπολης ήταν το τρίτο αλλά το πιο διάσημο από τα πολυάριθμα έργα του που ακολούθησαν. Κατασκευάστηκε σε οικόπεδο στην αρχή της οδού Καλλισπέρη, η οποία φέρει το όνομα της οικογένειας αγωνιστών της Επανάστασης του 1821.
Μετά την απελευθέρωση είχε αποκτήσει ακίνητα στην περιοχή, τα οποία, όπως και η κατοικία της, είχαν δωρηθεί από τους απογόνους της στο Δημόσιο για να καλύψουν κοινωνικές ανάγκες.
Το σχολικό συγκρότημα, στη διασταύρωση με την οδό Καρυάτιδων, ακολουθεί τον προσανατολισμό του Παρθενώνα, με τον οποίο από την ταράτσα του διατηρεί μοναδική οπτική «συνομιλία», στοιχείο που ανεβάζει τις «μετοχές» του.
Δεν είναι όμως το μόνο στοιχείο που το καθιστά το πιο δημοσιευμένο έργο της ελληνικής αρχιτεκτονικής στη διεθνή βιβλιογραφία και το καθιέρωσε στα εγχειρίδια των σπουδαιότερων σχολών σε παγκόσμια κλίμακα.
Ο καθηγητής Ανδρέας Γιακουμακάτος το χαρακτηρίζει «κορυφαία στιγμής της ποιητικής του Καραντινού» στο κείμενο που συνοδεύει την παρουσίαση του σχολείου στην ειδική έκδοση του Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής με τις 100 κορυφαίες δημιουργίες του 20ού αιώνα στην Ελλάδα.
Το εξαθέσιο διώροφο κτίριο χαρακτηρίζεται από τα μεγάλα ανοίγματα, που έχουν τοποθετηθεί μετά από συνυπολογισμό των στοιχείων του περιβάλλοντα χώρου και με διαστάσεις που εξασφαλίζουν φυσικό φωτισμό στο εσωτερικό του τις περισσότερες ώρες της ημέρας.
Σε τρεις γειτονικές αίθουσες του ισογείου είχαν προβλεφθεί από την αρχή να τοποθετηθούν ξύλινες πόρτες, οι οποίες ανοίγουν και δημιουργούν ενιαίο χώρο που μπορεί να φιλοξενεί σχολικές εκδηλώσεις.
Τα αρχικά σχέδια περιλάμβαναν και βοηθητικές αίθουσες, π.χ. χειροτεχνίας, αλλά οι ανάγκες επέβαλαν στη συνέχεια τη μετατροπή τους σε χώρους διδασκαλίας.
Για τους ίδιους λόγους, στη δεκαετία του 1970 προστέθηκε νέο αυτοτελές κτίριο, ωστόσο η αρχιτεκτονική του αύρα δεν πλησιάζει αυτή του αρχικού.
1. Το παρελθόν
Οι ρίζες του 70ού Δημοτικού Σχολείου ξεκινούν το 1875. Το τότε ΙΑ΄ Δημοτικό στεγαζόταν σε ένα κτίριο στην οδό Ζαχαρίτσα, κοντά στον λόφο Φιλοππάπου, και είχε 243 μαθητές, όλα αγόρια, όπως επέβαλλαν οι κανόνες της εποχής, αφού έγινε μικτό μόλις το 1925.
2. Κέντρο διαβιβάσεων
Το σχολικό συγκρότημα στην οδό Καλλισπέρη στην Κατοχή είχε επιταχθεί από τους Ιταλούς και λειτούργησε ως κέντρο διαβιβάσεων. Στα Δεκεμβριανά, λόγω της έδρας της χωροφυλακής στο παρακείμενο κτίριο της περιοχής, λειτούργησε για μικρό διάστημα ως νοσοκομείο από τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ και γρήγορα πέρασε στον έλεγχο των κυβερνητικών στρατευμάτων που ενισχύονταν από Βρετανούς.
3. Ο αρχιτέκτονας
Ο Πάτροκλος Καραντινός πριν από την Κατοχή είχε αποκτήσει στενούς δεσμούς με τους πρωτοπόρους αρχιτέκτονες της Γαλλίας και της Γερμανίας. Με τη συμβολή του, το 1932 φιλοξενήθηκε στην Αθήνα το περίφημο Συνέδριο της Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής, που κατέληξε στο μανιφέστο που είναι γνωστό ως «Χάρτα της Αθήνας». Τότε γνωρίστηκε με τον σπουδαίο Ιταλοελβετό αρχιτέκτονα Αλμπέρτο Σαρτόρις, ο οποίος έβαλε τις δικές του πινελιές στο σχολείο της οδού Καλλισπέρη. Στην Κατοχή ο Καραντινός είχε ενταχθεί στο ΕΑΜ και υπέστη διώξεις για τις ιδέες του. Στα τέλη της δεκαετίας του 1940 μετακόμισε στη Θεσσαλονίκη και δίδαξε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, όπου σχεδίασε πολλά κτίριά του.
Φωτό: Μάριος Βαλασόπουλος
*Πηγή: http://www.efsyn.gr/
