Η Οικία Λαπαθιώτη Συμπληρώνει φέτος 130 χρόνια «ζωής» και έχει χαρακτηριστεί από το 1984 έργο τέχνης και ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Σε αυτό έζησε για περισσότερα από σαράντα χρόνια ο σπουδαίος ποιητής Ναπολέων Λαπαθιώτης.
Της Χαράς Τζαναβάρα
Οι σκαλωσιές και οι λινάτσες με δυσκολία κρύβουν ένα αρχοντικό στις παρυφές του λόφου του Στρέφη το οποίο έχει ακυρώσει από χρόνια ακόμα και την έννοια του… ερειπίου. Ενα αέτωμα προς την πλευρά της οδού Οικονόμου και τα άψογα τοποθετημένα τούβλα που διασώζονται σε ένα παράθυρο προς την πλευρά της Κουντουριώτου είναι τα μόνα στοιχεία που παραπέμπουν σε «περασμένα μεγαλεία», παρόλο που και αυτά παραμένουν άγνωστα, ακόμα και σε όσους γνωρίζουν το έργο του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη.
Η κατασκευή του ξεκίνησε το 1880 και ολοκληρώθηκε έπειτα από εννέα χρόνια, ενώ είναι άγνωστος ο αρχικός ιδιοκτήτης του. Διέθετε όλα τα μορφολογικά στοιχεία της μεσοαστικής νεοκλασικής κατοικίας της εποχής.
Το λιθόχτιστο διώροφο έχει εσωτερική μαρμάρινη σκάλα με σιδερένιο σφυρήλατο κιγκλίδωμα που οδηγεί στον όροφο.
Τα μπαλκόνια είχαν επίσης περίτεχνα σιδερένια κιγκλιδώματα, μαρμάρινο δάπεδο και στηρίζονταν σε φουρούσια. Η στέγη ήταν κεκλιμένη και καλυμμένη με κεραμίδια, ενώ είχε στέψη με κεντρικό αέτωμα και ακροκέραμα.
Τα παράθυρα ήταν γερμανικού τύπου με παραστάδες κορινθιακού ρυθμού και οι ξύλινες πόρτες είχαν φεγγίτη στο πάνω τμήμα τους. Διέθετε εσωτερική αυλή και χαγιάτι με εξωτερική σκάλα.
Ο χαρακτηρισμός του
Το 1984, με απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού που δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ 671 Β΄), χαρακτηρίστηκε «έργο τέχνης» και «ιστορικό διατηρητέο μνημείο που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία».
Ηταν η αφορμή για το περιοδικό «Λέξη» που έκανε ένα ξεχωριστό αφιέρωμα στον ποιητή Λαπαθιώτη, από το οποίο διασώθηκαν πολύτιμες πληροφορίες για το αρχοντικό, το οποίο ήδη παρουσίαζε σημάδια εγκατάλειψης.
Ο λογοτέχνης Τάσος Μουμτζής θυμάται πως ήταν η πρώτη φορά που έμπαινε σε τόσο αρχοντικό σπίτι και στο άρθρο του περιέγραψε τη διακόσμηση που του έκανε ιδιαίτερη εντύπωση: την επιβλητική επίπλωση, τα πανάκριβα χαλιά και κυρίως τις βιβλιοθήκες που έφταναν ώς το ταβάνι και ήταν γεμάτες βιβλία ομοιόμορφα ντυμένα.
Στο ίδιο αφιέρωμα, ο ποιητής Γιώργος Ιωάννου προσθέτει τη δική του ματιά και εστιάζει στην εικόνα του αρχοντικού στα μέσα της δεκαετίας του 1980. Τον γοητεύει το «τζαμιακάνι», στο σημείο που καταλήγει η σκάλα, όπου διασώζονταν ακόμη μικρά χρωματιστά τζάμια, «που τόσο συνηθίζονταν τότε στα αρχοντικά», όπως σημειώνει.
Διακρίνει κάτω από τον σοβά τους τοίχους, που ήταν φτιαγμένοι από μεγάλες πέτρες, και καταλήγει πως το πανέμορφο κτίριο στέκει «ξεφτισμένο, αλλά όχι ετοιμόρροπο». Τριάντα πέντε χρόνια η εικόνα έχει αλλάξει δραματικά προς το χειρότερο, καθώς οι αρμόδιοι έχουν να επιδείξουν μόνον ένα… ΦΕΚ.
Το 1900, όταν αγοράστηκε από την εύπορη οικογένεια Λαπαθιώτη, η περιοχή Εξαρχείων-Νεάπολης ήταν ακόμη… εξοχή και φάνταζε «εξορία» για τον νεαρό ποιητή, που είχε μάθει να ζει στο πολύβουο κέντρο της Αθήνας, η οποία στα τέλη του 19ου αιώνα έφτανε ώς τη σημερινή οδό Ακαδημίας, που ήταν ακόμη αραιοδομημένη.
Στο βιβλίο του «Η ζωή μου», το οποίο ο ίδιος ο Ναπολέων Λαπαθιώτης παρουσιάζει ως «απόπειρα συνοπτικής αυτοβιογραφίας», γράφει χαρακτηριστικά: «Απ’ τα κεντρικά μας σπίτια να βρεθούμε σε μια ερημιά –γιατί το μέρος ήταν ερημιά, για τη μικρή πρωτεύουσα της εποχής εκείνης– μας στοίχισε παρά πολύ! Μια πρώτη μας επίσκεψη σ’ αυτό μου έδωσε την εντύπωση μεγάλης καταδίκης».
Η ζωή του
Γεννήθηκε το 1888 σε ένα σπίτι που διασώζεται ώς σήμερα στη γωνία της οδού Ευριπίδου, απέναντι από την εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων, όπου και βαπτίστηκε με το συμβολικό όνομα Ναπολέων.
Αργότερα η οικογένειά του μετακόμισε στην οδό Ακαδημίας, κοντά στην εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής, όπου του άρεσε να παρακολουθεί τον Επιτάφιο. Προτελευταία στάση, πάντα σε νοικιασμένο σπίτι, ήταν στην οδό Πανεπιστημίου, απέναντι από το Οφθαλμιατρείο και την καθολική εκκλησία, για το οποίο ο ποιητής αναφέρει πως «το έριξαν κατόπι για να χτισθεί το σημερινό μέγαρο της Τραπέζης της Ελλάδος».
Το 1909 αποφοίτησε από τη Νομική Σχολή της Αθήνας, αλλά το μόνο επάγγελμα που άσκησε ώς το 1921 ήταν του διερμηνέα στον στρατό. Πολύ νωρίς, από τα 17 του χρόνια, τον κέρδισε η λογοτεχνία και δημοσίευσε τα πρώτα ποιήματά του στον «Νουμά». Καθοριστική ήταν η σύντομη διαμονή του στην Αλεξάνδρεια, όπου το 1917 γνώρισε τον Κωνσταντίνο Καβάφη.
Στο οικογενειακό αρχοντικό των Εξαρχείων ο ποιητής έμελλε να χάσει το 1937 τη μητέρα του, την πανέμορφη Βασιλική, που ήταν ανιψιά του Χαρίλαου Τρικούπη.
Πέντε χρόνια αργότερα την ακολούθησε ο πατέρας του, Λεωνίδας Λαπαθιώτης (1854-1942), με κυπριακή καταγωγή, ο οποίος ήταν μαθηματικός και ανώτατος στρατιωτικός. Διετέλεσε βουλευτής την περίοδο 1903-1905 και το 1909 έγινε υπουργός Στρατιωτικών.
Ο θάνατος του πατέρα του ήταν η αρχή του τέλους για τον Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, αφού ήταν αυτός που του εξασφάλιζε τις βιοτικές του ανάγκες. Αναγκάστηκε να πουλήσει την πλούσια βιβλιοθήκη του για να ζήσει και κυρίως για να εξασφαλίσει τη δόση του, καθώς ήταν εθισμένος στην ηρωίνη.
Αυτοκτόνησε τον Ιανουάριο του 1944 με το περίστροφο του πατέρα του και ετάφη μερικές ημέρες αργότερα με χρήματα που εξασφάλισαν φίλοι του με έρανο.
1. Ιδιωτικός λόφος
Ο λόφος του Στρέφη ήταν… ιδιωτικός έως το 1914 και πήρε το όνομά του από οικογένεια στρατιωτικών που ήκμασε κατά την περίοδο του Οθωνα. Πριν από την απαλλοτρίωσή του από το Δημόσιο ήταν νταμάρι, από το οποίο εξασφαλίστηκαν πέτρες και άλλα δομικά υλικά για την κατασκευή κτιρίων στο κέντρο της πρωτεύουσας, καθώς και τα… πολεμοφόδια που χρησιμοποιούσαν οι νεανικές συμμορίες της εποχής οι οποίες επιδίδονταν σε ανελέητο πετροπόλεμο!
2. Πνεύμονας πρασίνου
Η φύτευση του λόφου ξεκίνησε στην ουσία το 1938 όταν περιήλθε στην ιδιοκτησία του Δήμου Αθηναίων. Στα Δεκεμβριανά ήταν το οχυρό που χρησιμοποιούσε ο ΕΛΑΣ για τις εξορμήσεις του κατά των κρατικών δυνάμεων. Είναι ο μόνος πνεύμονας πρασίνου στην περιοχή Εξαρχείων-Νεάπολης που διαθέτει γήπεδο μπάσκετ, παιδική χαρά και κυλικείο, τα οποία έχουν εγκαταλειφθεί στην τύχη τους.
3. Προκλητικός
Ο Ναπολέων Λαπαθιώτης ζούσε με προκλητικό για τα δεδομένα της εποχής του τρόπο και δεν δίστασε να δημοσιοποιήσει τις ομοφυλοφιλικές προτιμήσεις του. Μεγάλος έρωτάς του υπήρξε ο Κώστας Γκίγκας, που γνώρισε το 1925 και για τον οποίο έγραψε το «Ερωτικό», με ακροστιχίδες που σχηματίζουν το όνομα του συντρόφου του. Το μελοποίησε ο Νίκος Ξυδάκης και το ερμήνευσε η Ελευθερία Αρβανιτάκη.
Φωτό: Μάριος Βαλασόπουλος
Πηγή: https://www.efsyn.gr
