Ο τεκμαρτός προσδιορισμός του εισοδήματος καθιερώθηκε για πρώτη φορά με το Ν.Δ. 3323/1955 (το οποίο αποτέλεσε τον κορμό του σημερινού Κ.Φ.Ε.) ενώ βελτιώθηκε στα επόμενα χρόνια.
tου Δημήτρη Γιώγου-Ορκωτού Ελεγκτή Λογιστή της ΣΟΛ Α.Ε.*
Τα τεκμήρια διαβίωσης θεσπίστηκαν προκειμένου να συμβάλλουν στην ανεύρεση της μη εμφανούς φορολογικής βάσης κάθε πολίτη, με απώτερο σκοπό την πάταξη της φοροδιαφυγής.
Στόχος τους είναι ουσιαστικά η αντιμετώπιση των αδυναμιών του φορολογικού συστήματος να προσδιορίσει επακριβώς το φορολογητέο εισόδημα.
Σύμφωνα με το άρθρο 31 του Ν.4172/2013 τα τεκμήρια διαβίωσης, τα οποία ονομάζονται πλέον «Αντικειμενικές Δαπάνες Διαβίωσης», είναι ποσά τα οποία αντιπροσωπεύουν:
Α. Τις ελάχιστες ετήσιες δαπάνες χρήσης και συντήρησης περιουσιακών στοιχείων όπως:
- Ιδιοκατοικούμενη ή μισθωμένη ή δωρεάν παραχωρούμενη κύρια κατοικία ή δευτερεύουσα,
- Επιβατικά αυτοκίνητα ιδιωτικής χρήσης
- Σκάφη αναψυχής ιδιωτικής χρήσης,
- Αεροσκάφη, ελικόπτερα και ανεμόπτερα
- Εξωτερική & εσωτερική δεξαμενή κολύμβησης
Β. Πραγματικά καταβληθείσες δαπάνες για:
- Δίδακτρα ιδιωτικών σχολείων στοιχειώδους και μέσης εκπαίδευσης,
- Την καταβολή αποδοχών σε οικιακούς βοηθούς, οδηγούς αυτοκινήτων, δασκάλους και λοιπό προσωπικό
Γ. Τα ελάχιστα ετήσια έξοδα του φορολογούμενου για την ατομική του συντήρηση
- Ποσό 3.000 ευρώ προκειμένου για τον άγαμο και
- Ποσό 5.000 ευρώ για τους συζύγους που υποβάλλουν κοινή δήλωση, εφόσον δηλώνεται πραγματικό ή τεκμαρτό εισόδημα.
ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟ ΤΗΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗΣ ΔΑΠΑΝΗΣ ΔΙΑΒΙΩΣΗΣ – ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
- Οι αντικειμενικές δαπάνες παραμένουν στα ίδια επίπεδα τα τελευταία έτη, ενώ τα πραγματικά εισοδήματα συρρικνώνονται λόγω της πολυετούς οικονομικής κρίσης.
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να προκύπτουν σε πολλές περιπτώσεις διαφορές μεταξύ των πολύ χαμηλών πραγματικών εισοδημάτων και των πολύ υψηλών τεκμαρτών με βάση τα τεκμήρια διαβίωσης. Η συνηθέστερη πρακτική που ακολουθείται σε αυτές τις περιπτώσεις από τους φορολογούμενους, προκειμένου να μειωθεί το ποσό που προκύπτει από τον υπολογισμό του τεκμαρτού εισοδήματος, είναι η χρήση της μεθόδου «ανάλωσης κεφαλαίου».
Πρέπει να αναφερθεί ότι υπάρχουν φορολογούμενοι οι οποίοι δεν μπορούν να επικαλεστούν αποταμιεύσεις προηγούμενων ετών, όταν κινδυνεύουν να φορολογηθούν με βάση το τεκμαρτό τους εισόδημα, λόγω του ότι:
– έχουν χρησιμοποιήσει τα περισσεύματα εισοδημάτων ή εσόδων από παρελθόντα έτη σχεδόν στο σύνολό τους για την κάλυψη τεκμηρίων σε προηγούμενα έτη.
– Είναι νέοι φορολογούμενοι και δεν κατάφεραν να συγκεντρώσουν ακόμη τέτοια περισσεύματα εισοδημάτων.
- Ο προσδιορισμός της αντικειμενικής δαπάνης των κατοικιών (κύριων και δευτερευουσών) δεν λαμβάνει υπόψη:
– Την παλαιότητα αυτών καθώς και
– Τη διαφοροποίηση τους στην περίπτωση που βρίσκονται σε περιοχές με τιμή ζώνης, σύμφωνα με τον αντικειμενικό προσδιορισμό των ακινήτων, έως 2.800 όπου δεν υπάρχει προσαύξηση της αντικειμενικής τους δαπάνης.
- Η τεκμαρτή δαπάνη συντήρησης ενός αυτοκινήτου είναι πολλές φορές μεγαλύτερη της αγοραίας αξίας του και πολλαπλάσια της πραγματικής του δαπάνης.
- Για τα εταιρικά ιδιωτικής χρήσεως αυτοκίνητα των οποίων το κόστος αγοράς και συντήρησης βαρύνουν αποκλειστικά τις επιχειρήσεις, τα τεκμήρια βαρύνουν τους διοικούντες.
- Υπολογισμός προκαταβολής στις περιπτώσεις φυσικών προσώπων που αποκτούν εισόδημα από επιχειρηματική δραστηριότητα και φορολογούνται βάσει τεκμαρτού εισοδήματος (προκαταβολή στη διαφορά μεταξύ πραγματικού και τεκμαρτού εισοδήματος σχετ. ΠΟΛ. 1067/2015).
- Η ελάχιστη τεκμαρτή δαπάνη διαβίωσης, υπολογίζεται και προστίθεται σε κάθε περίπτωση ακόμη και όταν ο φορολογούμενος διαθέτει πληθώρα περιουσιακών στοιχείων.
- Υπολογισμός ειδικής εισφοράς αλληλεγγύης (άρθρο 43Α του Ν. 4172/2013) στο σύνολο των εισοδημάτων (πραγματικό ή τεκμαρτό) άνω των δώδεκα χιλιάδων (12.000) ευρώ.
- Αποτρεπτικός παράγοντας στην αγορά κινητής και ακίνητης περιουσίας
- Πιθανή διοχέτευση εισοδημάτων στο εξωτερικό και παρεμπόδιση επαναεισαγωγής εξαχθέντων από τη χώρα μας κεφαλαίων.
- Τα τεκμήρια διαβίωσης, προκαλούν σε πολλές περιπτώσεις την απώλεια του δικαιώματος είσπραξης διαφόρων κοινωνικών επιδομάτων, για ευάλωτες κατηγορίες πολιτών, λόγω του ότι για την λήψη τους λαμβάνεται υπόψη το εισόδημα που αναφέρεται στο εκκαθαριστικό σημείωμα, ήτοι τόσο το πραγματικό όσο και το τεκμαρτό εισόδημα τους.
Ενδεικτικά αναφέρονται τα εξής επιδόματα:
– Κοινωνικό μέρισμα (Ν.4254/2014) που αποτελεί επιστροφή μέρους του πρωτογενούς πλεονάσματος στους οικονομικά ασθενέστερους πολίτες.
– Επίδομα τέκνων
– Κοινωνικό Οικιακό Τιμολόγιο (Κ.Ο.Τ.) της Δ.Ε.Η.
– Φοιτητικό στεγαστικό επίδομα
- Διάθεση περιουσιακών στοιχείων λόγω αλλαγής της οικονομικής κατάστασης των φορολογουμένων.
Είναι σύνηθες πλέον στις μέρες μας, πολίτες με περιουσιακά στοιχεία που απέκτησαν σε προηγούμενα έτη, όταν το εισόδημά τους ήταν υψηλότερο, να οδηγούνται στην αναγκαστική πώληση αυτών, λόγω της συνεχούς υπερφορολόγησής τους βάσει του τεκμαρτού εισοδήματός τους.
Θεωρείται «ΤΙΜΩΡΙΑ» στην εποχή μας η μεταβίβαση ακίνητης περιουσίας από τους γονείς στα παιδιά τους και όχι μόνο.
Τέλος αναφέρεται ότι τα τεκμήρια διαβίωσης είναι μαχητά δηλαδή μπορούν οι φορολογούμενοι να αμφισβητήσουν την ετήσια αντικειμενική δαπάνη τους στις περιπτώσεις που εμπίπτουν στις κατηγορίες:
– στρατευμένων,
– φυλακισμένων,
– ανέργων,
– νοσηλευόμενων σε νοσοκομείο, κ.λπ.
Οι φορολογούμενοι θα πρέπει να κάνουν αίτηση αμφισβήτησης στην αρμόδια Δ.Ο.Υ. η οποία θα πρέπει να συνοδεύεται από τα απαραίτητα δικαιολογητικά, (π.χ. βεβαίωση ανεργίας από τον Ο.Α.Ε.Δ. στην περίπτωση που υπόχρεος είναι άνεργος κ.λπ).
Σημειώνεται ότι λόγω ανεπαρκούς ενημέρωσης των φορολογουμένων οι αιτήσεις αμφισβήτησης είναι ελάχιστες σε σχέση με τις πραγματικές καταστάσεις.
ΝΟΜΙΜΟΤΗΤΑ
Έχει αμφισβητηθεί κατά καιρούς αν η θέσπιση των τεκμηρίων για τον προσδιορισμό του φορολογητέου εισοδήματος είναι σύμφωνη με τους κανόνες των άρθρων 4, 5 και 78 του Συντάγματος, όπου αναφέρεται η αρχή της καθολικότητας, της φορολογικής δικαιοσύνης και η κατανομή των βαρών με βάση τις πραγματικές οικονομικές δυνάμεις του φορολογούμενου.
Κατά τη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας, με την επιβολή των τεκμηρίων δεν επιβάλλεται φόρος επί πλασματικής φορολογητέας ύλης, αλλά καθιερώνεται ειδική μέθοδος εξεύρεσης υπαρκτής μεν αλλά μη εμφανούς φορολογητέας ύλης (ΣτΕ 4897/1987).
Με άλλες αποφάσεις κατά πάγιο τρόπο (ΣτΕ 2779/1994, 622/1993, 1694/1990) ορίζει ότι η θέσπιση των τεκμηρίων κατά τρόπο γενικό και απρόσωπο και ανταποκρινομένων στα δεδομένα της κοινής πείρας και μάλιστα μαχητών, συνάδει με τα άρθρα 4 παρ.5 και 78 του Συντάγματος.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Κρίνεται άδικη η φορολόγηση, με μοναδικό κριτήριο τα τεκμήρια διαβίωσης γιατί συνήθως αποτελούν ένδειξη και όχι απόδειξη ότι ο φορολογούμενος διαθέτει εισόδημα το οποίο αποκρύπτει.
Η διεύρυνση της φορολογητέας βάσης θα πρέπει να γίνει στα επόμενα χρόνια μέσω της πραγματικής ανάπτυξης, τον περιορισμό της απόκρυψης των εισοδημάτων και τη βελτίωσης των μηχανισμών συλλογής εσόδων.
Κρίνεται πλέον, απαραίτητη:
– η διαφοροποίηση της υφιστάμενης μεθοδολογίας εντοπισμού της τυχόν μη δηλωθείσας φορολογητέας ύλης,
– η σταδιακή κατάργηση των τεκμηρίων διαβίωσης και η αντικατάστασή τους με άμεσες και ουσιαστικές διασταυρώσεις περιουσιακών στοιχείων και
– η εφαρμογή του περιουσιολογίου.
*Από την παρουσίαση στο 9ο TAX FORUM Θεσσαλονίκης του Ελληνοαμερικανικού Επιμελητηρίου
πηγή:www.e-forologia.gr
