Ο Μπέρτραντ με τη σειρά του αντιλήφθηκε ότι δεν είχε γίνει αρκετά κατανοητός: «Λοιπόν, το πιο ανθεκτικό πράγμα σε μάς τους ανθρώπους είναι τα λεγόμενα συναισθήματα. Κουβαλάμε μέσα μας τα ακατάλυτα θεμέλια του συντηρητισμού. Κι αυτά είναι τα συναισθήματα ή πιο σωστά οι συναισθηματικές συμβάσεις, οι οποίες είναι πραγματικά νεκρές και διατηρούνται μόνο σαν ένα είδος αταβισμού»
«Θεωρείτε τις αρχές του συντηρητισμού αταβιστικές;»
«Α, μερικές φορές, όχι πάντα. Αν και δεν πρόκειται γι’αυτό ακριβώς. Θέλω να πω ότι η αίσθηση της ζωής που έχουμε ακολουθεί κουτσαίνοντας την πραγματική ζωή με καθυστέρηση μισού ή και ενός αιώνα. Το συναίσθημα είναι πραγματικά πάντα λιγότερο ανθρώπινο από την ίδια τη ζωή όπως τη βιώνουμε. Σκεφτείτε μόνο πως ένας Λέσσινγκ κι ένας Βολταίρος ανέχτηκαν στην εποχή τους, χωρίς να επαναστατήσουν, οι άνθρωποι να βασανίζονται στον τροχό: όμορφο ίσως θέαμα για τους παρευρισκόμενους, αλλά για τα συναισθήματά μας, ακατανόητο –και μήπως νομίζετε ότι η κατάσταση έχει αλλάξει πολύ σήμερα;»
Σελίδα 86
Από το μυθιστόρημα του Χέρμαν Μπροχ «Οι υπνοβάτες I. 1888, Πανενόβ ή ο ρομαντισμός» . Μετάφραση Κώστας Κουντούρης
Εκδόσεις Μέδουσα, 1η έκδοση 1987
Επιλογή αποσπάσματος : Ζωή Καπερώνη
