Jean-Marc Reiser: Ηταν βλάσφημος, βωμολόχος, ασεβής και σχεδιαστικά πρωτοπόρος με το επιτηδευμένα άτσαλο, συνήθως ασπρόμαυρο σκίτσο του. Με λίγες γραμμές και ακόμα λιγότερα λόγια ξεφτίλισε κάθε συμβατικότητα, κάθε καθωσπρεπισμό, κάθε πολιτική ορθότητα. Ηταν και αταξινόμητος, μια κατηγορία κόμικς μόνος του, πολιτικά ανατρεπτικός και κομματικά άστεγος…
Οταν πέθανε ο Jean-Marc Reiser, στις 3 Νοεμβρίου του 1983, η είδηση του θανάτου του στην ιταλική εφημερίδα «Manifesto» κατέληγε ως εξής: «Ισως όμως τίποτα να μην τον εξαγρίωνε περισσότερο από τις άθλιες απόπειρες των νεκρολόγων του να μιμηθούν το στιλ του.
Η “Liberation”, π.χ., έγραψε “Ηταν μάλλον μικρός στο ύψος και μεγάλος στο ταλέντο. Επινόησε τον Gros deguellasse κι έβγαλε ένα κάρο φράγκα. Ρούφηξε και γάμησε ό,τι πρόλαβε… έκανε όλη τη Γαλλία να γελάει… κι ήταν ικανοποιημένος. Ο καλός Θεός τον τιμώρησε: το Σάββατο του πέταξε έναν καρκίνο στη μάπα”. Αυτές οι άθλιες προσπάθειες κρύβουν μιαν αμηχανία: πώς άραγε να τιμήσεις έναν τόσο βέβηλο άνθρωπο;»
To Μεγάλο Ρεμάλι, ο πρωταγωνιστής με το πιο βρόμικο και ξεχειλωμένο σώβρακο των κόμικς
Mπορεί μετά θάνατον να τον τίμησαν με πηχυαίους τίτλους, εκτενή αφιερώματα, διθυραμβικές κριτικές και σκίτσα στα εξώφυλλά τους οι μεγαλύτερες γαλλικές εφημερίδες, όπως η «Le Monde» και η «Le Matin», αλλά είναι σίγουρο πως όσο ζούσε αποτελούσε έναν διαρκή κίνδυνο για τον αστικό καθωσπρεπισμό.
Τα αριστουργηματικά, βλάσφημα κόμικς του διαβάζονταν από πολλούς, αλλά δύσκολα μπορούσαν να βρουν στέγη. Ο Reiser δεν άφησε τίποτα σε χλωρό κλαρί, ήταν ένας βέβηλος σκιτσογράφος, γελοιογράφος και δημιουργός κόμικς που δεν είχε όρια στη σάτιρά του. Με σύγχρονους όρους, το έργο του θα χαρακτηριζόταν διαμετρικά αντίθετο από κάθε έννοια πολιτικής ορθότητας.
Μπόρεσε, ωστόσο, στη σύντομη καριέρα του, να δημιουργήσει ένα όνομα θρυλικό και αξιομνημόνευτο μέχρι σήμερα, ένα στιλ που θαυμάζεται και θα θαυμάζεται για πολύ ακόμα, ένα corpus αποτελούμενο από αποσπασματικά έργα και θραύσματα μιας brutal κοινωνικής κριτικής που αν και δεν μπορεί να συνιστά μια συνολική πολιτική άποψη, συνθέτει μια απόλυτη άρνηση αποδοχής του υπάρχοντος, ένα ξεγύμνωμα κάθε συγκεκαλυμμένης συντηρητικής στάσης ζωής (των άλλων).
Το Μεγάλο Ρεμάλι από το ομώνυμο άλμπουμ, εκδόσεις Ars Longa, 1982
Γεννήθηκε το 1941 σε μια μικρή πόλη της Λωραίνης, στη Γαλλία, γιος μιας υπηρέτριας και αγνώστου πατρός. Τα παιδικά του χρόνια ήταν ιδιαίτερα δύσκολα, μέσα στην απόλυτη φτώχεια και τις στερήσεις. Εζησε μεγάλο μέρος της εφηβείας του εσώκλειστος σε αγρόκτημα, χωρίς πολλές δυνατότητες για μόρφωση και διάβασμα.
«…Ζούσαμε σ’ ένα δωμάτιο ενός άθλιου ξενοδοχείου που ήταν τόσο δα, με τη χέστρα στο διάδρομο, το νερό στο διάδρομο, όλα στο διάδρομο. Εκείνη την εποχή οι φτωχοί ζούσαν έτσι… Πήγα στο Γραφείο Εύρεσης Εργασίας για νέους και ο τύπος μου είπε: “Τι θες να κάνεις;” Εγώ δεν ήξερα και εκείνος μου ξανάπε: “Θα γίνεις τενεκετζής” αλλά δεν μου πολυάρεσε. Εγώ ήθελα να γίνω δισεκατομμυριούχος, ο αγαπημένος μου ήρωας στα Μίκι Μάους ήταν ο θείος Σκρουτζ».
Πριν κλείσει τα είκοσι χρόνια του γνωρίζεται με τον Cavanna που διηύθυνε το περιοδικό «Zero» και αρχίζει να δημοσιεύει τα σκίτσα του εκεί. Από τον Ιανουάριο του 1961, πάλι με τη βοήθεια του Cavanna, ξεκινά τη συνεργασία του με το «Hara-Kiri», ένα από τα πιο επιδραστικά, παγκοσμίως, περιοδικά ανελέητου και ασεβούς χιούμορ όπου συγκεντρώνονταν τα μεγαλύτερα ονόματα της γαλλικής σκηνής των ενήλικων, σατιρικών κόμικς: Choron, Wolinski, Cabu, Willem, Gebe κ.ά.
Ηταν τέτοια η ένταση και η τόλμη τής (όχι μόνο) πολιτικής σάτιρας και του μαύρου χιούμορ του περιοδικού που δυο φορές έκλεισε λόγω κρατικών λογοκριτικών παρεμβάσεων· τη δεύτερη, μάλιστα, εξαιτίας ενός προσβλητικού τίτλου για τον Ντε Γκολ. Πολλοί ισχυρίζονται ότι το «Hara-Kiri» έπαιξε σημαντικό ρόλο στην «προετοιμασία» του γαλλικού Μάη του ’68 και μπόλιασε με το ανατρεπτικό του χιούμορ τα πολυποίκιλα κοινωνικά κινήματα και τις ουτοπικές(;) επιδιώξεις τους.
Ο Jean Marc Reiser είχε κατηγορηθεί για το μισανθρωπισμό του. Ηταν όμως φιλόζωος: «.Υποφέρω όταν τα ζώα σφάζονται από τους χασάπηδες. Γιατί φαντάζομαι ότι κάποια μέρα μπορεί να βρεθώ στη θέση τους. Αν μένει κανείς αναίσθητος μπροστά σ’ αυτές τις συνεχείς σφαγές, θα γίνει αναίσθητος και στη σφαγή των ανθρώπων»
Σκίτσο του Frank Margerin μετά τον θάνατο του Reiser
Παρ’ όλα αυτά, ο ίδιος ο Reiser δεν θεώρησε ποτέ τον εαυτό του αριστερό. Προσπαθούσε πάντα να κρατά αποστάσεις από κάθε πολιτική ιδεολογία ώστε να επιτίθεται με ευκολία στους πάντες. «Ολος ο κόσμος με θεώρησε αριστεριστή, αλλά δεν έκανα τίποτα το ’68. Κρατήθηκα εντελώς στο περιθώριο. Ημουνα στη Σορβόνη και αντέδρασα από την πρώτη στιγμή. Είδα παιδιά αστών που έκαναν την επανάσταση. Αμέσως φαντάστηκα πως δεν θα πετύχαινε. Είμαι σύμφωνος με την επανάσταση, όχι όμως με τους επαναστάτες» έχει δηλώσει για τη στάση του το 1968.
Τη δεκαετία του ’70 o Reiser συνεργάζεται με το διάδοχο περιοδικό τού «Hara-Kiri», το «Charlie Hebdo» που παίρνει τη σκυτάλη της σκληρής σάτιρας και διαβάζεται από την απογοητευμένη και οργισμένη γενιά όσων συμμετείχαν στο Μάη. Η δημοφιλία του περιοδικού είναι τόσο μεγάλη που σε εβδομαδιαία βάση ξεπερνά τις εκατό χιλιάδες πωλήσεις. Αργότερα ο Reiser ξεκινά τη συνεργασία του με το «Nouvel Observateur» αφού έχει μεσολαβήσει και η δημοσίευση έργων του στο θρυλικό περιοδικό «Pilote».
Αμέτρητες φορές έρχεται σε σύγκρουση με τη διεύθυνση του «καθωσπρέπει» περιοδικού για τα αθυρόστομα και τολμηρά κόμικς και συχνά γίνεται στόχος προσβεβλημένων αναγνωστών που διαμαρτύρονται για τα σκίτσα του και τα λόγια των χαρακτήρων του. Το μότο του, άλλωστε, ήταν η φράση «Ζούμε σε μια φοβερή εποχή». Την εποχή αυτή επιχειρούσε να ερμηνεύσει και να ξορκίσει, σατιρίζοντας κάθε λεπτομέρειά της, κάθε πτυχή της. Οσο «φοβερή» ήταν η εποχή τόσο «φοβερά» ήταν και τα έργα του για να μπορέσουν να αναμετρηθούν μαζί της.
Από τους πιο διάσημους πρωταγωνιστές του ήταν το Μεγάλο Ρεμάλι, ένας απίθανος, γλοιώδης, βρομερός πλακατζής που περιφέρεται με μόνη ενδυμασία του ένα λιγδιασμένο σώβρακο απ’ το οποίο ξεχειλίζουν οι όρχεις του, προκαλώντας σοκ σε όλους τους σοβαροφανείς, ομοιόμορφους, «νομιμόφρονες», «κανονικούς» πολίτες.
Εξίσου αντισυμβατικές ήταν και οι προσωπικότητες όλων των χαρακτήρων τού Reiser ή, τουλάχιστον, όσων αποδίδονταν με έναν, έστω, θετικό τρόπο. Γιατί η πλειονότητα των προσώπων στις ιστορίες του ήταν αντιπαθητικοί, μισητοί υποκριτές, πατριώτες και θρησκόληπτοι της συμφοράς, καλοντυμένοι αστοί που πασχίζουν να αναρριχηθούν επί πτωμάτων.
«Οι ευτυχισμένοι άνθρωποι μου προκαλούν αηδία» και «Δεν θα γίνω ποτέ γερο-μαλάκας», ήταν δύο από τις πιο δημοφιλείς ατάκες του Μεγάλου Ρεμαλιού (και του Reiser;).
Το Μεγάλο Ρεμάλι, στην τελευταία ιστορία του, μονολογεί: «Ολόκληρο το σύμπαν είναι μια απέραντη θλίψη» κι αμέσως αποχαιρετά τον κόσμο τούτο σκίζοντας τις φλέβες του με ένα κονσερβοκούτι. O Reiser δεν αποχαιρέτησε τόσο βιαστικά. Ταλαιπωρήθηκε για αρκετό καιρό με τον καρκίνο των οστών και πέθανε στα 42 του. «Δε θα γίνω ποτέ γερο-μαλάκας», έλεγε. Και δεν έγινε.
* Οι μεταφράσεις από το Manifesto και τα λόγια του Reiser προέρχονται από τη Βαβέλ #32, Δεκέμβριος 1983 και το Παρά Πέντε #58, Νοέμβριος 1993
πηγή: www.efsyn.gr
