Πεδίον του Άρεως. Όλοι ήθελαν να το «λεηλατήσουν»

Οι τελευταίες εξελίξεις στην υπόθεση του Ελληνικού και κυρίως το σχεδιαζόμενο μητροπολιτικό πάρκο φέρνουν στην επικαιρότητα την έλλειψη χώρων πρασίνου στο Λεκανοπέδιο. Αναλογούν μόλις 2 τετραγωνικά ανά κάτοικο, όταν η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ) θέτει ως ελάχιστο όριο τα 9 τετραγωνικά. Αποκαλύπτουν όμως και την «κακοποίηση» των ελάχιστων κοινόχρηστων χώρων.

Το Πεδίον του Αρεως, που μαζί με τον λόφο Φινόπουλου και το άλσος της Ευελπίδων φτάνει τα 476,8 στρέμματα, είναι το μεγαλύτερο αλλά όχι το παλαιότερο της πρωτεύουσας, αφού προηγήθηκε ο Εθνικός Κήπος, που διαμορφώθηκε το 1836 ως κήπος των ανακτόρων.

Ως τη δεκαετία του 1920 ήταν ο ακάλυπτος χώρος ανάμεσα σε δύο ρέματα: του Κυκλοβόρου με τα ορμητικά νερά του, που ξεκινούσε από τα Τουρκοβούνια και μέσω της οδού Μάρνη κατέληγε στην πλατεία Βάθη, καθώς και του χειμάρρου του Αγίου Στυλιανού που υπήρχε στην περιοχή Γκύζη.

Πήρε το όνομά του από το Campus Martius, που υπήρχε στην αρχαία Ρώμη στην αριστερή πλευρά του Τίβερη. Επί Οθωνα ήταν χώρος περιπάτου και αναψυχής, αλλά και το σημείο που επέλεξε ο μονάρχης για να χτίσει στρατώνες για το ιππικό του σε έκταση προς την πλευρά της οδού Μαυρομματαίων. Από μια ειρωνεία της Ιστορίας, στις 12 Οκτωβρίου 1862 εκεί έγιναν και οι πανηγυρικές εκδηλώσεις για την έξωσή του από την Ελλάδα.

Ανακτορική «βούλα» υπάρχει και σε άλλη μία σημαντική παρέμβαση. Με βασιλικό διάταγμα της 23ης Ιουλίου 1887, εντάχθηκε ως κοινόχρηστος μη οικοδομήσιμος χώρος στο σχέδιο πόλης, το οποίο τότε έφτανε ώς τη σημερινή λεωφόρο Αλεξάνδρας.

Λίγες ημέρες αργότερα (27/7/1887) δημοσιεύεται νέο διάταγμα που χαρακτηρίζει την περιοχή δασωτέα, αλλά τη βαφτίζει «πλατεία Αρεως». Χαρακτηρίστηκε… λάθος, αλλά χρειάστηκαν σχεδόν δεκαπέντε χρόνια για να διορθωθεί.

Μόλις το 1902 εκδόθηκε νέο διάταγμα με το οποίο κατοχυρώνεται για πρώτη φορά ο χαρακτηρισμός Πεδίον του Αρεως και η γύρω περιοχή αναφέρεται ως Πολύγωνο, από την ξύλινη πολυγωνική εξέδρα που είχε τοποθετήσει ο Δήμος Αθηναίων για τις ανάγκες της μπάντας του.

Χάρη στη δημιουργική ασάφεια, ώς το 1902 πρόλαβαν να κατασκευαστούν η ιππευτική σχολή, που κάηκε το 1944 κατά τα Δεκεμβριανά, καθώς και η Σχολή Ευελπίδων.

Αλλά και τα επόμενα χρόνια, πάντα κατά παράβαση του διατάγματος προστασίας, ακολούθησαν τα κτίρια της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού, ένα νοσοκομείο κτηνών και… ιδιωτικό σχολείο, ενώ μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή λειτούργησαν τρεις προσφυγικοί οικισμοί.

Το 1924 παραχωρήθηκαν 5,6 στρέμματα στον Πανελλήνιο Γυμναστικό Σύλλογο, που είχε ιδρυθεί το 1893 και έως τότε στεγαζόταν σε άλλο χώρο, στη συμβολή της λεωφόρου Αλεξάνδρας με την Πατησίων.

Το Πεδίον του Αρεως σώθηκε από τη νέα επίθεση «τσιμέντου» το 1934, χάρη στην επιτροπή Πέτρου Καλλιγά, που εκπόνησε και επέβαλε το πρώτο γενικό σχέδιο διαμόρφωσης του πάρκου. Είχε υιοθετηθεί τότε από ολόκληρο τον αθηναϊκό Τύπο και κυρίως από το «Εθνος», ιδιοκτησίας του Σπ. Νικολόπουλου, ο οποίος ήταν αντιπρόεδρος της επιτροπής.

Η κινητοποίηση αυτή ακύρωσε και τα σχέδια του υπουργείου Πρόνοιας, που σχεδίαζε να κατασκευάσει προσφυγικές πολυκατοικίες σε ένα μεγάλο μέρος του πάρκου. Εβαλε επίσης τέρμα στις επεκτατικές βλέψεις των στρατιωτικών αρχών, που το είχαν χαρακτηρίσει «στρατιωτική περιοχή για γυμνάσια»!

Η δενδροφύτευση, που στηρίχθηκε σε σχέδια του διευθυντή του Σχεδίου Πόλεως, Αναστάσιου Δημητρακόπουλου, ξεκίνησε το 1935 και ολοκληρώθηκε κατά τμήματα σε μια πενταετία.

Το τότε αρμόδιο υπουργείο Συγκοινωνιών είχε εξασφαλίσει τα πρώτα 7 εκατ. δραχμές, ενώ ο προϋπολογισμός των έργων έφτανε τα 30 εκατ. δραχμές. Προέβλεπε έξι εισόδους περιμετρικά του πάρκου και ένα γενικό οδικό δίκτυο που χώριζε τον κήπο σε τέσσερα τμήματα -το αθλητικό κέντρο, το παιδικό τμήμα, το τμήμα της ηρεμίας και αυτό της πολύβουης συγκέντρωσης- που λειτουργούσαν όμως ως ενιαίο σύνολο.

Οι βασικές υποδομές υλοποιήθηκαν μετά το 1945 και περιλάμβαναν τα δίκτυα άρδευσης και φωτισμού, το κτίριο διοίκησης, παγκάκια και σιντριβάνια. Αξιοποιήθηκαν ωστόσο «παραθυράκια» της υπουργικής απόφασης του 1934 για να κατασκευαστούν τα αναψυκτήρια «Γαρδένια» και «Green Park», ενώ το 1959 «ξεφύτρωσε» και το «Αλσος», στο οποίο ο κομφερασιέ Γ. Οικονομίδης παρουσίασε για πρώτη φορά στη χώρα μας τα «νέα ταλέντα».

Στη δεκαετία του 1960 δημιουργήθηκε το Κηποθέατρο, προς την πλευρά της λεωφόρου Αλεξάνδρας, με διαχειριστή τον Μάνο Κατράκη, το οποίο μετά τη δικτατορία στέγασε το θερινό θέατρο της «εθνικής γατούλας» Αλίκης Βουγιουλάκη.

Το Πεδίον του Αρεως είναι όμως και μια υπαίθρια γλυπτοθήκη. Το 1934, με ευθύνη του Σωματείου Ελλήνων Γλυπτών, ανατέθηκε σε δεκαέξι κορυφαίους «μάστορες» του μαρμάρου η φιλοτέχνηση ισάριθμων προτομών ηρώων του 1821 που κοσμούν τη λεωφόρο Ηρώων.

Τέσσερα χρόνια αργότερα ο δικτάτορας Ι. Μεταξάς έκανε τα αποκαλυπτήρια του ορειχάλκινου αγάλματος του βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄, που αποτελεί έργο Ιταλών καλλιτεχνών και τοποθετήθηκε στη βασική είσοδο του χώρου.

Ξεχωριστή ιστορία έχει το άγαλμα της θεάς Αθηνάς, που δεσπόζει στο μνημείο των πεσόντων στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο Βρετανών, Αυστραλών και Νεοζηλανδών.

Πρόκειται για τον χώρο του «Αναθέματος», όπου τον Δεκέμβριο του 1916, μετά από πρόσκληση του μητροπολίτη Αθηνών και άλλων κληρικών, είχαν προστρέξει οι Αθηναίοι για να ρίξουν τον λίθο τους, αποδοκιμάζοντας τον «μυσαρό προδότη, δολοφόνο της πατρίδος και του βασιλέως» Ελευθέριο Βενιζέλο!

1.Συγκρίσεις

Ο Εθνικός Κήπος καλύπτει 155 στρέμματα και φτάνει τα 285 μαζί με τον κήπο του Ζαππείου. Μεγαλύτερη έκταση διαθέτουν το κτήμα Συγγρού (950 στρέμματα) στο Μαρούσι και το πάρκο Τρίτση (1.000 στρέμματα) στους Αγίους Αναργύρους, αλλά και τα δύο είναι εκτός του κέντρου της πόλης.

2. Χάθηκαν οι πόροι

Η συντήρηση του Πεδίου του Αρεως εξασφαλιζόταν ώς το 2008 από έσοδα των διοδίων των εθνικών δρόμων, που χάθηκαν μετά την παραχώρησή τους στους «εθνικούς» εργολάβους. Η τελευταία διαμόρφωση υλοποιήθηκε το 2010 από την τότε υπερνομαρχία Αθηνών-Πειραιώς. Περιλάμβανε σημαντικές παρεμβάσεις, αλλά γρήγορα απαξιώθηκαν λόγω έλλειψης προσωπικού φύλαξης. Νέο πρόγραμμα ανάδειξης του χώρου υπόσχεται η σημερινή διοίκηση της Περιφέρειας Αττικής, που έχει τη διαχείρισή του.

3.Τα μνημεία

Από τα μνημεία ξεχωρίζει αυτό του Αλέξανδρου Υψηλάντη, όπου βρίσκονται και τα οστά του. Είναι έργο του γλύπτη Λ. Δρόση, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Χριστιανού Χάνσεν, και αποτελεί τη μοναδική ανδρική εκδοχή της κοιμωμένης.