Το κληρονομικό Δίκαιο αποτελεί το τμήμα εκείνο του Αστικού Δικαίου, το οποίο ρυθμίζει την τύχη των περιουσιακών κυρίως σχέσεων ενός φυσικού προσώπου για τον μετά το θάνατό του χρόνο. Πολλές φορές ο ίδιος ο κληρονομούμενος φροντίζει πριν από τον θάνατό του να ρυθμίσει ο ίδιος τις περιουσιακές του σχέσεις για τον μετέπειτα του θανάτου του χρόνο, συντάσσοντας κάποια διαθήκη, ιδιόγραφη, δημόσια ή μυστική.
Του δικηγόρου Αλέξανδρου Γ. Τσάπελη
Επειδή όμως, όπως είναι απόλυτα φυσικό, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν βλέπουν ή δεν θέλουν να δουν ως ορατό το ενδεχόμενο του θανάτου τους, παρατηρείται στην πράξη, ότι αρκετοί είναι εκείνοι, οι οποίοι αποβιώνουν αδιάθετοι κατά την έννοια του Δικαίου, δηλαδή χωρίς να έχουν αφήσει κάποια διαθήκη, που να ρυθμίζει σε ποια πρόσωπα θα περιέλθει η περιουσία τους.
Άλλες φορές πάλι υπάρχει ναι μεν διαθήκη του κληρονομούμενου αλλά σε αυτή ρυθμίζεται η τύχη ενός μέρους μόνο της περιουσίας του, είτε γιατί μόνο αυτό το μέρος ήθελε να «αφήσει» εκείνη τη στιγμή ο κληρονομούμενος, είτε γιατί μετά τη σύνταξη της υπάρχουσας διαθήκης ο κληρονομούμενος απέκτησε και άλλη περιουσία, την τύχη της οποίας δεν ρύθμισε με νεότερη διαθήκη. Τι γίνεται λοιπόν σε όλες τις πιο πάνω περιπτώσεις και πως ρυθμίζονται οι περιουσιακές σχέσεις στις περιπτώσεις μη ύπαρξης διαθήκης;
Ακριβώς σε αυτές τις περιπτώσεις έχουν εφαρμογή οι διατάξεις της εξ αδιαθέτου κληρονομικής διαδοχής, δηλαδή οι διατάξεις οι οποίες ρυθμίζουν σε ποια πρόσωπα και με ποιο ποσοστό θα μεταβιβαστεί η περιουσία του κληρονομούμενου, αν ο κληρονομούμενος δεν έχει φροντίσει να το ορίσει ο ίδιος.
Με την καθιέρωση της εξ αδιαθέτου κληρονομικής διαδοχής επιδιώκεται η προστασία της οικογένειας του κληρονομούμενου, καθώς η περιουσία ουσιαστικά «μοιράζεται» στην οικογένεια με συγκεκριμένο όμως βαθμό προτεραιότητας.
Από την άλλη πλευρά όμως η καθιέρωση της εξ αδιαθέτου κληρονομικής διαδοχής εξυπηρετεί και την ασφάλεια των συναλλαγών, καθώς μαζί με το ενεργητικό της περιουσίας μεταβιβάζεται και το παθητικό, δηλαδή τα χρέη του κληρονομούμενου, και έτσι ο κάθε δανειστής δεν κινδυνεύει να χάσει χρήματα, που τυχόν του όφειλε ο αποβιώσας, αφού οπωσδήποτε κάποιος θα κληρονομήσει τον θανόντα.
Το κληρονομικό μας Δίκαιο έχει ρυθμίσει την εξ αδιαθέτου κληρονομική διαδοχή καθιερώνοντας έξι «τάξεις», οι οποίες αποτελούνται από τους συγγενείς του κληρονομούμενου και οι οποίες κληρονομούν με σειρά προτεραιότητας, το οποίο σημαίνει, ότι, αν βρεθεί κληρονόμος από την πρώτη τάξη, δεν θα κληρονομήσει κανένας από την δεύτερη τάξη κ.ο.κ.
Στη συνέχεια θα εξετάσουμε ποιοι ακριβώς συγγενείς καλούνται σε κάθε τάξη και πως ακριβώς λειτουργεί αυτό το σύστημα των τάξεων στην εξ αδιαθέτου κληρονομική διαδοχή.
Στην πρώτη τάξη κληρονομούν οι κατιόντες του κληρονομούμενου, δηλαδή τα τέκνα του και τα εγγόνια του, και η σύζυγος του κληρονομούμενου, αν βέβαια υπάρχει. Αυτοί οι συγγενείς, αν υπάρχουν, κληρονομούν ολόκληρη την περιουσία του αποβιώσαντος, αποκλείοντας κάθε άλλο συγγενή από τις επόμενες τάξεις.
Έτσι για παράδειγμα, αν ο Α πέθανε αδιάθετος και είχε σύζυγο Β και τέκνα Γ και Δ, τότε θα κληρονομήσει η σύζυγος το 1/4 της περιουσίας και το υπόλοιπο θα το κληρονομήσουν τα τέκνα Γ και Δ, τα οποία θα κληρονομήσουν το καθένα από 3/8 της περιουσίας.
Αν στο ίδιο παράδειγμα το τέκνο Δ είχε προαποβιώσει από τον Α αλλά είχε δικά του τέκνα Ε και Ζ, τότε οι Ε και Ζ θα κληρονομούσαν το μερίδιο, που θα ανήκε στο γονιό τους, δηλαδή τα 3/8 της περιουσίας, ήτοι από 3/16 ο καθένας. Η σύζυγος, όπως είδαμε, κληρονομεί το 1/4 της περιουσίας και αυτό γίνεται μόνο, όταν κληρονομεί στην πρώτη τάξη, δηλαδή αν υπάρχουν κατιόντες του κληρονομούμενου. Σε διαφορετική περίπτωση το ποσοστό της συζύγου είναι αυξημένο, όπως θα εξετάσουμε στη συνέχεια.
Η δεύτερη τάξη. Αν τώρα ο κληρονομούμενος δεν έχει κατιόντες, τότε καλείται η δεύτερη τάξη, δηλαδή οι γονείς και τα αδέλφια του κληρονομούμενου, οι οποίοι κληρονομούν κατ’ ισομοιρία και μαζί με αυτούς κληρονομεί και η σύζυγος, η οποία σε αυτήν την περίπτωση δεν παίρνει το 1/4 της κληρονομιάς αλλά το 1/2.
Έτσι για παράδειγμα αν ο Α πέθανε αδιάθετος και είχε σύζυγο Β, γονείς Γ και Δ και αδελφό Ε, τότε θα κληρονομήσει η σύζυγος το 1/2 της περιουσίας και το υπόλοιπο θα το κληρονομήσουν οι Γ, Δ και Ε, οι οποίοι θα κληρονομήσουν ο καθένας από 1/6 της περιουσίας. Αν βέβαια στο ίδιο παράδειγμα δεν υπήρχε σύζυγος τότε οι Γ, Δ και Ε θα μοιράζονταν όλη την κληρονομιά και ως εκ τούτου θα ελάμβανε ο καθένας από 1/3 της περιουσίας.
Η τρίτη τάξη. Στην περίπτωση τώρα που δεν υπάρχουν συγγενείς ούτε από την δεύτερη τάξη, τότε καλείται στην κληρονομική διαδοχή η τρίτη τάξη, δηλαδή κληρονομούν οι παππούδες και οι γιαγιάδες του κληρονομούμενου και μαζί με αυτούς και η σύζυγος στο 1/2 της περιουσίας. Έτσι για παράδειγμα αν ο Α πέθανε αδιάθετος και είχε σύζυγο Β, παππού Γ και γιαγιά Δ, τότε τα κληρονομικά μερίδια θα διαμορφωθούν ως ακολούθως. Η σύζυγος Β θα κληρονομήσει το 1/2 της περιουσίας, και οι Β και Γ θα κληρονομήσουν το υπόλοιπο, δηλαδή θα μετέχουν με ποσοστό 1/4 ο καθένας.
Στην τέταρτη τάξη, η οποία σπάνια συμβαίνει να καλείται στην κληρονομική διαδοχή, κληρονομούν εν ανυπαρξία άλλων συγγενών οι προπαππούδες και οι προγιαγιάδες του κληρονομούμενου και ενδεχομένως η σύζυγος, αν υπάρχει, σε ποσοστό 1/ 2 της κληρονομιάς. Έτσι αν ο Α πέθανε αδιάθετος και είχε σύζυγο Β και προπάππου Γ τότε θα κληρονομήσει η σύζυγος το 1/2 της περιουσίας και ο προπάππους το υπόλοιπο 1/ 2. Αν πάλι ο αποβιώσας είχε και μία προγιαγιά Δ τότε οι Γ και Δ θα μοιράζονταν το 1/2 της περιουσίας και θα ελάμβανε ο καθένας από 1/4.
Αν τώρα ο κληρονομούμενος δεν είχε κανέναν συγγενή αλλά είχε μόνο σύζυγο, τότε καλείται στην κληρονομική διαδοχή η πέμπτη τάξη, δηλαδή μόνο η σύζυγος, η οποία θα πάρει όλη την κληρονομιά. Η σύζυγος, όπως έχει ήδη γίνει αντιληπτό, μετέχει στην κληρονομική διαδοχή σε κάθε περίπτωση και το μόνο που διαφοροποιείται είναι το ποσοστό συμμετοχής της στην κληρονομιά. Αν κληρονομεί μαζί με κατιόντες, δηλαδή παιδιά ή εγγόνια, λαμβάνει 1/4 της περιουσίας, αν κληρονομεί μαζί με άλλους συγγενείς, λαμβάνει το 1/2 της περιουσίας και αν δεν υπάρχει κανένας από τους προαναφερόμενους συγγενείς, τότε λαμβάνει όλη την κληρονομιά.
Αναφέρθηκαν λοιπόν όλες οι περιπτώσεις, στις οποίες υπάρχουν συγγενείς ή έστω μία σύζυγος, για να κληρονομήσει.
Τι γίνεται όμως στην περίπτωση, που ο κληρονομούμενος δεν είχε κανέναν συγγενή ούτε ήταν παντρεμένος;
Και αυτή η περίπτωση ρυθμίζεται από τις διατάξεις της εξ αδιαθέτου κληρονομικής διαδοχής, οι οποίες ορίζουν ρητώς, ότι σε αυτές τις περιπτώσεις καλείται να κληρονομήσει η έκτη τάξη, στην οποία ανήκει το Δημόσιο.
Αυτή η διάταξη κατοχυρώνει την ασφάλεια των συναλλαγών, διότι σε κάθε περίπτωση η κληρονομιά δεν μπορεί να παραμείνει «ορφανή», αλλά περιέρχεται στο Δημόσιο, το οποίο μάλιστα σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να αποποιηθεί την κληρονομιά, όπως μπορεί ασφαλώς να κάνει το οποιοδήποτε φυσικό πρόσωπο καλείται να κληρονομήσει.
Πραγματικά το Κληρονομικό Δίκαιο αποτελεί ένα από τα πιο σύνθετα και δυσνόητα μέρη του Αστικού μας Δικαίου αλλά σε κάθε περίπτωση η γνώση και η κατανόηση των κληρονομικών διατάξεων είναι πολύ χρήσιμη για το μέσο κοινωνό, καθώς η μεταβολή, που επιφέρει ο θάνατος ενός προσώπου στις περιουσιακές σχέσεις, είναι ιδιαιτέρως σημαντική.
