Το 2007 είναι μια χρονιά την οποία αυθόρμητα συνδέουμε με τις πολυήμερες εφιαλτικές πυρκαγιές της Πελοποννήσου. Ήταν όμως η φωτιά στην Πάρνηθα τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς που άναψε πρώτη τη σπίθα της συλλογικής αγανάκτησης.
Ο λόγος ήταν απλός: οι Αθηναίοι πίστευαν (ενάντια σε κάθε λογική) ότι η Πάρνηθα θα έμενε εσαεί αλώβητη από το τρίγωνο «υψηλού κινδύνου», εντός του οποίου καίγονται και ξανακαίγονται συστηματικά και με σχεδόν τελετουργικό τρόπο εκτάσεις σε άλλα, λιγότερο «τυχερά», βουνά της Αττικής (Υμηττός, Πεντέλη) ή στις παρυφές της στα βόρεια του Λεκανοπεδίου (Βαρυμπόμπη, Κρυονέρι, κ.λπ.).
Τελικά, ένα καθόλου αμελητέο τμήμα του εθνικού δρυμού κάηκε: 36.338 στρέμματα σε σύνολο 220.000. Το χτύπημα αποδείχθηκε ιδιαίτερα βαρύ, καθώς η καταστροφή απλώθηκε με ένταση στον πυρήνα του βουνού, στο περίφημο ελατόδασος της Πάρνηθας, όπου οι απώλειες έφτασαν στο 62% (21.800 στρέμματα). Και αν σε οποιοδήποτε άλλο βουνό της Αττικής με χαλέπιο πεύκη δέκα χρόνια μετά την πυρκαγιά θα είχαμε ένα πλήρως αναγεννημένο δάσος, στην περίπτωση της Πάρνηθας τα πράγματα είναι πολύ πιο περίπλοκα.
Το ελατόδασος δεν μπορεί να αναγεννηθεί από μόνο του. Το έλατο, αντίθετα με το πεύκο, χρειάζεται σκιά στα πρώτα στάδια της ανάπτυξής του, διαφορετικά ξεραίνεται από τον ήλιο. Πού να βρεθεί όμως η σκιά αυτή όταν μεγάλο μέρος του δάσους έχει καεί ολοσχερώς;
Αντιλαμβάνεστε τον βαθμό δυσκολίας. Η φύση δεν αρκούσε. Έπρεπε ο άνθρωπος να βάλει το χέρι του. Και το έβαλε χάρη σε μία από τις πιο απαιτητικές, αλλά και τις πιο επιτυχημένες συνέργειες πλήθους δημόσιων και ιδιωτικών φορέων και την αποφασιστική συμβολή χιλιάδων εθελοντών. Κομβικής σημασίας για την αναγέννηση του καμένου δάσους αποδείχθηκε η πλήρης ενεργοποίηση του ανακατασκευασμένου Δασικού Φυτωρίου Πάρνηθας στη θέση Αγία Τριάδα. Είχαμε την ευκαιρία να ξεναγηθούμε από μέλη του WWF Ελλάς τόσο στο φυτώριο όσο και σε άλλα κρίσιμα «μέτωπα» του βουνού και η γενική εντύπωση ήταν ότι στην Πάρνηθα συντελείται ένα μικρό θαύμα.
Το μεγαλύτερο μέρος της αναδάσωσης πραγματοποιείται από ειδικούς εργολάβους σε συνεργασία με τον Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας, το Δασαρχείο Πάρνηθας και τη Διεύθυνση Αναδασώσεων Αττικής. Η διαδικασία, όπως μας την εξήγησε ο υπεύθυνος του φυτωρίου και δασοπόνος Βασίλης Φίλος, είναι από μόνη της μαγική: αρχικά, σπόροι από τις άκαυτες περιοχές του δρυμού φυτεύονται στο προστατευμένο από τις διαπεραστικές ακτίνες του ήλιου φυτώριο. Στη συνέχεια απαιτείται ένας μέσος χρόνος τριών ετών για να ωριμάσουν οι συνθήκες, έτσι ώστε τα μικροσκοπικά έλατα να «μεγαλώσουν» και να τοποθετηθούν σε κατάλληλα σημεία του βουνού. Για άλλα τρία χρόνια τα έλατα αυτά βρίσκονται υπό καθεστώς «προστασίας» με συστηματικό πότισμα κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.
Δέκα χρόνια μετά την πυρκαγιά, περισσότερα από 390.000 φυτάρια κεφαλληνιακής ελάτης και μαύρης πεύκης έχουν φυτευτεί και το ποσοστό επιτυχίας ξεπερνάει το 60%, ενώ σε αντίστοιχες αναδασώσεις ελάτων συνήθως μόνο το 30%-40% των νέων δέντρων επιβιώνουν. Τι μπορεί να απειλήσει αυτά τα νεαρά έλατα; Μόνο μια παρατεταμένη περίοδος ξηρασίας, όπως εκείνη του καυτού θέρους του 2007.
Πάντως, παρομοίως ικανοποιητική είναι και η εικόνα από τη φυσική αναγέννηση του πευκοδάσους, όπως μας διαβεβαιώνει ο δασάρχης Πάρνηθας Γιώργος Ζαρείφης. «Στη νότια και στη δυτική Πάρνηθα, εκεί όπου είχαμε φωτιά σε εκτάσεις με πεύκα, η αναγέννηση είναι πλήρης και μπορείτε να δείτε δέντρα 1,5 αλλά και 3 μέτρων προς τη Φυλή, στον Άγιο Γεώργιο στο Κεραμίδι». Πεύκα, πια, ξεφυτρώνουν μετά τη φωτιά και σε υψόμετρα όπου κάποτε συναντούσαμε μόνο έλατα, στα 1.000 μέτρα για παράδειγμα. Πρόκειται για μια μάλλον θετική, παράπλευρη συνέπεια της κλιματικής αλλαγής, μας λέει ο Ηλίας Τζηρίτης, συντονιστής τοπικών δράσεων του WWF Ελλάς. Για την αναγέννηση του ελατοδάσους αυτό είναι καλό νέο, γιατί η χαλέπιος πεύκη μπορεί να προσφέρει την απαραίτητη σκιά, ως «προδάσος», για να μεγαλώσουν τα μικρά έλατα.
Στα λιγότερο καλά νέα: ήταν εξαρχής ξεκάθαρο ότι σε πολλές βραχώδεις περιοχές, δύσβατες και με μεγάλες κλίσεις, δεν θα μπορούσε να γίνει αναδάσωση. Δεν υπάρχει αρκετό χώμα για να κρατήσει και να θρέψει τα ευαίσθητα νέα δέντρα. Τις εκτάσεις αυτές ο κ. Γ. Ζαρείφης τις υπολογίζει περίπου στα 5 χιλιάδες στρέμματα. «Εδώ θα αφήσουμε τη φύση να κάνει τη δουλειά της, αλλά θα πρέπει να έχουμε μεγαλύτερη υπομονή».
Αντίθετα από τις αρχικές δυσοίωνες εκτιμήσεις, το χαρακτηριστικό κόκκινο ελάφι της Πάρνηθας όχι μόνο δεν απειλήθηκε με εξαφάνιση, αλλά φαίνεται ότι επέστρεψε δριμύτερο. Η έρευνα του WWF Ελλάς επιβεβαίωσε το καλύτερο σενάριο: περίπου 30 με 50 ζώα είχαν πιθανότατα βρει τραγικό θάνατο τις ημέρες της πυρκαγιάς, όμως ευτυχώς αυτό το ποσοστό ίσως δεν ξεπερνούσε το 10% του πληθυσμού των ελαφιών της Πάρνηθας. Τα χρόνια που ακολούθησαν, ο πληθυσμός των ελαφιών άρχισε να αυξάνεται (σήμερα υπολογίζεται ότι ξεπερνά τα 1.000!), καλλιεργώντας, ταυτόχρονα, ανησυχία: μήπως η αυξημένη βόσκηση θα δημιουργούσε πρόβλημα στα μικρά δέντρα που ξαναγεννιούνται; Οι εξελίξεις δεν μπορούσαν να προβλεφθούν: ο λύκος επέστρεψε στην Πάρνηθα ύστερα από 55 χρόνια απουσίας! Η επιστροφή του λύκου «διαβάζεται» από τους ειδικούς ως ένα ελπιδοφόρο μήνυμα για την υγεία του βουνού και τη δυνατότητά του να ανακάμψει και να εξελιχθεί μετά τις καταστροφικές πληγές του. «Σίγουρα ένας μεγάλος πληθυσμός ελαφιών δεν είναι καλό νέο για την εύθραυστη κατάσταση του καμένου δάσους», λέει ο δασάρχης Πάρνηθας Γιώργος Ζαρείφης, αλλά σπεύδει να συμπληρώσει ότι παρατηρείται διασπορά του πληθυσμού και πια εντοπίζονται κόκκινα ελάφια τόσο βόρεια (προς Δερβενοχώρι, Αυλώνα, κ.λπ.) όσο και ανατολικά της εθνικής οδού, προς τον Μαραθώνα. Το κόκκινο ελάφι της Πάρνηθας έγινε μέσα σε λίγα χρόνια το κόκκινο ελάφι της Αττικοβοιωτίας», μας λέει χαρακτηριστικά.
Η πυρκαγιά «έφερε» κόσμο
Ο κ. Ηλίας Τζηρίτης (WWF Ελλάς) είναι σίγουρος ότι η μεγάλη πυρκαγιά του 2007 οδήγησε σε σημαντική κινητοποίηση του ίδιου του κράτους, της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και εθελοντών. «Μπορούμε πλέον με σιγουριά να πούμε ότι η περίπτωση της Πάρνηθας κατάφερε να ενισχύσει το αίσθημα της συλλογικότητας και να συσπειρώσει την ελληνική κοινωνία στο σύνολό της γύρω από ένα κοινό αίτημα που εκφράστηκε από όλους με επιμονή και αποφασιστικότητα: την άμεση έναρξη της αποκατάστασης του οικοσυστήματος της Πάρνηθας, που θα ερχόταν αφενός να επουλώσει τις πληγές που προκάλεσε η μεγάλη πυρκαγιά του 2007 και αφετέρου να θωρακίσει την Πάρνηθα από τυχόν παρόμοιες καταστάσεις μελλοντικά».
Έτσι λοιπόν, μετά την πυρκαγιά εντατικοποιήθηκε η συνεργασία των αρμόδιων φορέων, εθελοντών και οργανώσεων με τη σύνταξη και την εφαρμογή συγκεκριμένης μελέτης αντιπυρικής προστασίας, η οποία ανανεώνεται σταθερά κάθε χρόνο. Η πραγματοποίηση σχετικών έργων (π.χ. νέα πυροφυλάκια) και η προμήθεια αντίστοιχου εξοπλισμού (π.χ. πυροσβεστικά οχήματα, φορητές δεξαμενές) συμβάλλουν στην αποτροπή μιας νέας μεγάλης πυρκαγιάς, ενώ, επιπλέον, μέσα στα τελευταία 10 χρόνια σημαντικά αντιπλημμυρικά και αντιδιαβρωτικά έργα πραγματοποιήθηκαν, τα οποία σε συνδυασμό με τις αναγκαίες αναδασωτικές εργασίες και την εγρήγορση χιλιάδων εθελοντών πολιτών λειτούργησαν ως δίχτυ προστασίας της Πάρνηθας.
«Αμέσως μετά την πυρκαγιά», συνεχίζει ο κ. Ηλίας Τζηρίτης, «η ανταπόκριση όλων των αρμόδιων φορέων ήταν ευτυχώς άμεση, ενώ η κινητοποίηση μεγάλου αριθμού εταιρειών, οργανισμών αλλά και χιλιάδων πολιτών που έσπευσαν να βοηθήσουν εθελοντικά τα επόμενα χρόνια στην Πάρνηθα ήταν κομβικής σημασίας, αφού συνέβαλαν δραστικά στην αποτροπή μιας ακόμα μεγαλύτερης καταστροφής με μακροχρόνιες συνέπειες για την Πάρνηθα, αλλά και για ολόκληρη την Αττική.
Με άλλα λόγια, η πυρκαγιά του 2007 “έφερε” κόσμο στην Πάρνηθα και κινητοποίησε μεγάλο αριθμό πολιτών, οργανισμών και φορέων που φοβήθηκαν και μόνο στη σκέψη ότι η Πάρνηθα μπορεί να χαθεί για πάντα εάν δεν αναλάβουν άμεσα δράση ο καθένας στο πλαίσιο των δυνατοτήτων του».
To WWF Ελλάς συμμετείχε στην πρότυπη δράση εθελοντικής αναδάσωσης της Πάρνηθας από το 2011 έως το 2014. Εκατοντάδες εθελοντές εκπαιδεύτηκαν και έβαλαν το δικό τους λιθαράκι για να επουλωθούν οι πληγές της μεγάλης πυρκαγιάς. Το πρόγραμμα οργανώθηκε από το WWF Ελλάς σε συνεργασία με τον Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας, το Δασαρχείο Πάρνηθας και τη Διεύθυνση Αναδασώσεων Αττικής, και με την υποστήριξη του Παρατηρητηρίου Πάρνηθας, που απαρτίζεται από τον ΣΚΑΪ, την «Καθημερινή» και το WWF Ελλάς.
Όμως πολλά χρόνια πριν από την πυρκαγιά, το WWF Ελλάς ήδη αγωνιζόταν για την προστασία του βουνού. Από το 2003 είναι σταθερά μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας ως εκπρόσωπος των περιβαλλοντικών οργανώσεων, ενώ το 2005, με τη συνεργασία και την υποστήριξη του Ομίλου Eurobank EFG, εγκαινίασε το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Γνωρίζω, Συμμετέχω, Προστατεύω – Εθνικός Δρυμός Πάρνηθας».
Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφτείτε το http://www.wwf.gr/areas/forests/parnitha
Περιοδικό “Κ” της “Καθημερινής”
Φωτογραφίες: Bαγγέλης Ζαβός
