Δεν είναι η πρώτη φορά που οι ηγέτες παίζουν με τα πυρηνικά όπλα. Την πρώτη –και όλοι ευχόμαστε, την τελευταία– φορά που «πατήθηκε το κουμπί» ήταν στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι, στις 6 και στις 9 Αυγούστου του 1945. Ο πυρηνικός όλεθρος δεν είναι εργαστηριακή θεωρία ούτε, ασφαλώς, ασκήσεις επί χάρτου. Τον έχουμε δει να συμβαίνει, γνωρίζουμε τα υπερκαταστροφικά του αποτελέσματα, τον φοβόμαστε – και δικαίως.
Ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ και ο Βορειοκορεάτης ηγέτης Κιμ Γιονγκ Ουν προκαλούν διεθνή αναβρασμό με την ανταλλαγή –ευτυχώς λεκτικών– πυρών, με επίκεντρο τα πυρηνικά όπλα και τις δοκιμαστικές εκτοξεύσεις πυραύλων από τη Βόρεια Κορέα. Το διαδικτυακό αστείο «Κιμ, πάτα το» πάγωσε· δεν γνωρίζουμε πόσο κοντά ήμασταν στο γεγονός, όμως αυτά τα όπλα δεν είναι παιχνιδάκι…
Στις 18 Σεπτεμβρίου έγινε γνωστό ότι έφυγε από τη ζωή ο πρώην Σοβιετικός αξιωματικός του στρατού Στάνισλαβ Πετρόφ, σε ηλικία 77 ετών. Ηταν εκείνος που σταμάτησε, κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή, τη μετατροπή του Ψυχρού Πολέμου σε Θερμό, καυτό όσο η ίδια η κόλαση.
Η ανθρωπότητα οφείλει σε αυτούς που προέταξαν τη λογική έναντι της πολεμικής παράνοιας, που αντιστάθηκαν –όσο δραματικό κι αν ακούγεται– στον αφανισμό μεγάλου μέρους της ανθρωπότητας μέσα σε λίγα λεπτά.
«Η πιο επικίνδυνη στιγμή της Ιστορίας»
Το 2002, ο Τόμας Μπλάντον, ο τότε διευθυντής του Αρχείου Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ, δήλωσε δημοσίως ότι ο Βασίλι Αλεξάντροβιτς Αρχίποφ «έσωσε τον κόσμο». Ο αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού της Σοβιετικής Ενωσης, που έφυγε από τη ζωή το 1998, ήταν εκείνος που απέτρεψε την εκτόξευση πυρηνικών πυραύλων από την ΕΣΣΔ κατά των ΗΠΑ – ήταν εκείνος που αντιστάθηκε στη μετατροπή του πλανήτη, κυριολεκτικά, σε κρανίου τόπο.
Είμαστε στον Οκτώβριο του 1962 και το σοβιετικό υποβρύχιο «Β-59» βρίσκεται στα ανοιχτά της Καραϊβικής, κοντά στην Κούβα – ο Αρχίποφ υπηρετεί ως βοηθός κυβερνήτη, αλλά παραμένει αρχηγός του στόλου των υποβρυχίων στην περιοχή, που συναποτελείτο από τα «Β-4», «Β-36» και «Β-130». Ομάδα αξιωματικών του στόλου του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ εντοπίζει το οπλισμένο με βαλλιστικό πύραυλο σοβιετικό υποβρύχιο και αποπειράται, με εκπομπή σημάτων και ήπιων εκρηκτικών υλών, να αναγκάσει το πλοίο να ανέλθει στην επιφάνεια για αναγνώριση. Προκειμένου να αποφύγει τον εντοπισμό, το «Β-59» βυθίζεται όλο και περισσότερο, με αποτέλεσμα να χαθεί η σύνδεση με τη Μόσχα για αρκετές ημέρες. Το πλήρωμα του σοβιετικού υποβρυχίου δεν γνώριζε αν είχε ξεσπάσει πόλεμος ή όχι…
Ο κυβερνήτης του «Β-59», Βαλεντίν Γκριγκόριετς Σαβίτσκι, άρχισε να σχεδιάζει την εκτόξευση του βαλλιστικού πυραύλου με την πυρηνική κεφαλή. Κάτι τέτοιο, όμως, απαιτούσε την ομοφωνία του ιδίου, του κομματικού επιτρόπου που συνόδευε την αποστολή, Ιβάν Σεμόνοβιτς Μασλένικοφ, αλλά και, εκτάκτως, του Βασίλι Αρχίποφ, εκ της θέσεώς του ως αρχηγού του στόλου των υποβρυχίων που βρίσκονταν στην περιοχή.
Υπό «κανονικές» συνθήκες, για εκτόξευση πυραύλου από τα σοβιετικά υποβρύχια που έφεραν το «ειδικό όπλο» αρκούσε η απόφαση του αξιωματούχου του κόμματος και του κυβερνήτη του υποβρυχίου, όμως σε αυτή την περίπτωση –ω! της τύχης– ο στρατιωτικός βαθμός του Αρχίποφ έσωσε τον κόσμο.Ηταν εκείνος που δεν έδωσε ποτέ τη συγκατάθεσή του για την εκτόξευση, ζητώντας την αναμονή εντολών από τη Μόσχα. Αργότερα, με την κατάρρευση του συστήματος κλιματισμού, το υποβρύχιο αναγκάστηκε να ανέλθει στην επιφάνεια και, τελικώς, να επιστρέψει στη Σοβιετική Ενωση, όπου, λίγο-πολύ, οι ανώτατοι Σοβιετικοί αξιωματικοί τούς υποδέχθηκαν ως προδότες.
Ο Βασίλι Αρχίποφ δεν ήθελε να μιλάει για το συμβάν· ένιωθε βαθιά αδικημένος από τους συναδέλφους του. Ο Αρθουρ Μ. Σλέσινγκερ Τζούνιορ, διακεκριμένος Αμερικανός ιστορικός και σύμβουλος του προέδρου Τζον Φ. Κένεντι, είχε δηλώσει: «Αυτή ήταν όχι μόνο η πιο επικίνδυνη στιγμή του Ψυχρού Πολέμου, αλλά και η πιο επικίνδυνη στιγμή της ανθρώπινης Ιστορίας».
Ο Βασίλι Αλεξάντροβιτς Αρχίποφ, γεννημένος στις 30 Ιανουαρίου του 1926 στην πόλη Σταράγια Κουπάβνα, στην περιφέρεια της Μόσχας, πέθανε, τελικά, στη γενέτειρά του στις 19 Αυγούστου του 1998, από καρκίνο του νεφρού, στον οποίο είχε συμβάλει η έκθεσή του στην πυρηνική ακτινοβολία το 1961, όταν είχε διοριστεί αναπληρωτής κυβερνήτης του υποβρυχίου «Κ-59», το οποίο παρουσίασε πρόβλημα στο σύστημα ψύξης του αντιδραστήρα.
Τότε, ο κυβερνήτης Νικολάι Βλαντιμίροβιτς Ζατέγιεφ έδωσε εντολή στους μηχανικούς να βρουν άμεσα λύση, ώστε να αποφευχθεί η πυρηνική διαρροή, αναγκάζοντάς τους να εκτεθούν σε υψηλά επίπεδα ακτινοβολίας, κάτι που τους κόστισε τη ζωή και, μάλιστα, εντός μηνός. Τα επόμενα δύο χρόνια, πέθαναν άλλοι 50 Σοβιετικοί αξιωματικοί. Αυτή ήταν η πρώτη επαφή του Αρχίποφ με τον πυρηνικό φόβο.
Ο Αρχίποφ είχε προαχθεί στον βαθμό του αντιναυάρχου το 1981, ενώ αποστρατεύθηκε λίγα χρόνια αργότερα. Ο Νικολάι Βλαντιμίροβιτς Ζατέγιεφ, ο κυβερνήτης του «Κ-19», πέθανε εννέα μέρες αργότερα, στις 28 Αυγούστου 1998. Ηταν αμφότεροι 72 ετών.
Ο αξιωματικός που δεν υπάκουσε στις εντολές
Την ώρα που ο Σοβιετικός Βασίλι Αρχίποφ έσωζε, για λογαριασμό της ΕΣΣΔ, τον κόσμο από πυρηνική καταστροφή και από την έναρξη ενός ακόμη Παγκοσμίου Πολέμου, ένας Αμερικανός συνάδελφός του, της Πολεμικής Αεροπορίας, έκανε το ίδιο για λογαριασμό των ΗΠΑ. Ο Ουίλιαμ Μπάσετ συμμετείχε στην πυραυλική κρίση της Κούβας από… την Οκινάουα της Ιαπωνίας, όπου υπηρετούσε.
Νωρίς το πρωί της 28ης Οκτωβρίου του 1962, στο ζενίθ της πυραυλικής ψυχροπολεμικής κρίσης, μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις των ΗΠΑ είχαν τεθεί σε ετοιμότητα – η εκτόξευση πυραύλων με κατεύθυνση τη Σοβιετική Ενωση ήταν λίγα λεπτά μακριά.
Για να καταλάβουμε τα μεγέθη, οι πύραυλοι που διέθεταν οι ΗΠΑ στην Οκινάουα ήταν, συνολικά, 70 φορές ισχυρότεροι από τις βόμβες που έπεσαν στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι. Ο στόχος τους είχε κλειδώσει το Ανόι, το Πεκίνο, την Πιονγιάνγκ και τη μεγάλη σοβιετική στρατιωτική βάση στο Βλαδιβοστόκ.
Με τους πυραύλους σε ετοιμότητα, ο Ουίλιαμ Μπάσετ ανέμενε τους κωδικούς της εντολής για εκτόξευση, ως απάντηση στην ενδεχόμενη εκτόξευση πυραύλου από το σοβιετικό υποβρύχιο «Β-59», το οποίο βρισκόταν στα ανοιχτά της Κούβας.
Οι κωδικοί ήρθαν και περιείχαν αυτό που όλοι φοβούνταν: τη διαταγή για πυραυλική επίθεση.
Ο Μπάσετ, όμως, αποφάσισε, με την υποστήριξη συναδέλφων του, να καθυστερήσει την εκτέλεση της εντολής με διάφορα κόλπα: αφενός, υποστήριζε ότι δεν δόθηκε εντολή από την Ουάσιγκτον για μετατόπιση του επιπέδου συναγερμού από το 2 στο 1 και, αφετέρου, ζήτησε από το κέντρο επιχειρήσεων να ξανασταλούν οι κωδικοί, διότι, όπως ανέφερε, δεν είχαν καταγραφεί σωστά λόγω παρεμβολών. Παρά ταύτα, οι 32 πύραυλοι ανέμεναν το πάτημα του «κουμπιού». Ο Ουίλιαμ Μπάσετ, όμως, δεν ήταν διατεθειμένος να υπακούσει…
Υποπτοι στόχοι
Προκειμένου να κερδίσει επιπλέον χρόνο, διέταξε το πλήρωμα να κάνει τελικό έλεγχο στους πυραύλους.
Την ίδια στιγμή, έφτασαν οι στόχοι των πυραύλων και τότε ανεφάνησαν οι πρώτες υποψίες: τρεις από τους τέσσερις στόχους δεν ήταν στη Σοβιετική Ενωση. Κάτι δεν πήγαινε καλά. Ταυτόχρονα, ένας κατώτερος αξιωματικός ήταν έτοιμος να πατήσει το «κουμπί», όμως ο Μπάσετ διέταξε να τον πυροβολήσουν, εάν χρειαστεί, εάν προέβαινε σε αυτή την ενέργεια δίχως να δώσει ο ίδιος ή η Ουάσιγκτον εντολή.
Στην ύστατη προσπάθειά του να αποσοβήσει μια πυρηνική επίθεση, ο Ουίλιαμ Μπάσετ έστειλε τελεσίγραφο στο Κέντρο Επιχειρήσεων: είτε θα στείλετε μετατόπιση του επιπέδου συναγερμού στο 1 είτε θα δώσετε ανεξάρτητη εντολή για εκτόξευση των πυραύλων. Αμέσως κατέφθασε η νέα κωδικοποιημένη εντολή: Σταματήστε τους πυραύλους. Ηταν η στιγμή που ο Γ΄ Παγκόσμιος Πόλεμος δεν έγινε πραγματικότητα.
Ο Μπάσετ είχε διατάξει το πλήρωμά του να σφραγίσει τα χείλη του για ό,τι συνέβη. Πράγματι, για 53 ολόκληρα χρόνια δεν ειπώθηκε τίποτα για το περιστατικό. Το 2015, ο Τζον Μπόρντνε, μέλος του πληρώματος, σε τριήμερη συνέντευξη Τύπου αποκάλυψε τα γεγονότα. Ο Ουίλιαμ Μπάσετ είχε φύγει από τη ζωή το 2011, παίρνοντας μαζί του το μυστικό της διάσωσης της ανθρωπότητας…
Ο, παρα λίγο μοιραίος, λάθος συναγερμός
Πριν μερικές ημέρες η γερμανική εφημερίδα «Westdeutsche Allgemeine Zeitung» ανακοίνωσε τον θάνατο, στα 78 χρόνια του, στο διαμέρισμά του στην Μόσχα, του Στανισλάβ Πετρόφ, γνωστού στην Δύση ως του «ανθρώπου που έσωσε τον κόσμο».
Την νύχτα της 26ης Σεπτεμβρίου του 1983, ο αντισυνταγματάρχης του σοβιετικού στρατού, Στανισλάβ Πετρόβ, βρισκόταν σε επιχειρησιακή υπηρεσία ρουτίνας στο κέντρο διοίκησης «Σερπουχόφ-15», 100 χιλιόμετρα έξω από την Μόσχα.
Στο κέντρο διοίκησης έφταναν οι πληροφορίες από το διαστημικό σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης «ΟΚΟ», το οποίο είχε παραδοθεί για επιχειρησιακή χρήση στον στρατό μόλις ένα χρόνο πριν. Σε περίπτωση πυραυλικής επίθεσης ενημερωνόταν άμεσα η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία, η οποία έπαιρνε και την απόφαση για απαντητικό χτύπημα.
Εκείνη την νύχτα της βάρδιας του Πετρόφ, ο ηλεκτρονικός υπολογιστής έδωσε αναφορά για εκτόξευση πυραύλου από αμερικανική βάση. Ωστόσο, αναλύοντας τα δεδομένα (μεταξύ άλλων οι υποτιθέμενες «εκτοξεύσεις» προέκυπταν μόνο από ένα σημείο και αποτελούνταν μόνο από λίγους βαλλιστικούς πυραύλους) ο Πετρόφ αποφασίζει, προς τύχη όλων μας, ότι πρόκειται για λανθασμένο συναγερμό του συστήματος και δεν έδωσε εντολή απαντητικού χτυπήματος… το οποίο θα ήταν τρομακτικά αληθινό αυτήν την φορά.
Από την έρευνα που ακολούθησε διαπιστώθηκε ότι η αιτία του λάθους συναγερμού ήταν το φως που έπεφτε στους δορυφορικούς αισθητήρες του «ΟΚΟ», από το ηλιακό φως που αντανακλάται στα σύννεφα που βρίσκονται σε μεγάλο υψόμετρο. Φυσικά έγιναν αλλαγές στο διαστημικό σύστημα, γεγονός που επέτρεψε τον αποκλεισμό τέτοιων καταστάσεων, ωστόσο γεγονός παραμένει ότι εκείνη την νύχτα, ο αξιωματικός βάρδιας Πετρόφ, έσωσε τον πλανήτη.
Η αποκάλυψη
Για λόγους στρατιωτικού απορρήτου, αυτό το εκπληκτικό συμβάν παρέμεινε μυστικό μέχρι και το 1993, οπότε, ο συνταγματάρχης Βότιντσεφ, διοικητής της αντιπυραυλικής άμυνας το 1983, δημοσίευσε μια σύντομη περιγραφή των γεγονότων.Σε συνέντευξή του στην «Κομσομόλσκαγια Πράβντα» τον Αύγουστο του 2016, διηγείται ο ίδιος τι συνέβη στις 0:15 της 26ης Σεπτεμβρίου του 1983.
«Το σύστημα δείχνει ότι η αξιοπιστία του συναγερμού είναι στο ανώτατο επίπεδο. Η σειρήνα ουρλιάζει. Από ψηλά στον τοίχο αναβοσβήνουν μεγάλα κόκκινα γράμματα: “Εναρξη”. Που σημαίνει ότι ο πύραυλος σίγουρα εκτοξεύθηκε. Κοίταξα κάτω τους δικούς μου υπολογισμούς. Κάποιοι πετάχτηκαν από τις καρέκλες τους. Υψωσα την φωνή και διέταξα να επιστρέψουν άμεσα στις θέσεις τους. Επρεπε να ελεγχθούν τα πάντα. Δεν μπορεί να συμβαίνει, ότι όντως πρόκειται για πύραυλο με πυρηνικές κεφαλές».
Το σοβιετικό σύστημα ειδοποίησης πυραυλικής επίθεσης επέτρεπε την παρακολούθηση της ξένης εκτόξευσης ακριβώς την στιγμή που ο πύραυλος έφευγε από το σιλό. Τριάντα επίπεδα ελέγχου επιβεβαίωσαν: Πύραυλος! Στην πραγματικότητα, τι απαιτείται από έναν άνθρωπο εκείνη την στιγμή; Το σύστημα του δίνει τις εισερχόμενες πληροφορίες, παρέχοντας μια «βάση αποδεικτικών στοιχείων» και ο υπεύθυνος υπηρεσίας αναφέρει στο ανώτερο επίπεδο. Από εκεί έρχεται η εντολή για απαντητικό χτύπημα.
Αλλά ο Πετρόφ αμφέβαλλε. Σε μια πραγματική επίθεση εναντίον της Σοβιετικής Ενωσης, οι πύραυλοι θα έπρεπε να εκτοξευθούν από πολλές βάσεις. Αλλά εδώ…
«Ολα τα στοιχεία από τον υπολογιστή μας αναπαράγονται αυτόματα στα ανώτερα κλιμάκια. Αλλά εκεί με έκπληξη αναρωτιούνται: Γιατί δεν υπάρχει επιβεβαίωση από εμένα; Μετά από δύο λεπτά χτυπάει το τηλέφωνο από την διοίκηση. Σηκώνω το ακουστικό και αναφέρω στον υπεύθυνο βάρδιας: “Σας προωθώ ψευδή πληροφορία”. Αυτός απάντησε λακωνικά: “Κατάλαβα”.
Είμαι ευγνώμων σε αυτόν τον άνθρωπο ο οποίος επικοινώνησε με ακρίβεια, χωρίς φλυαρίες και ερωτήσεις εκείνη την στιγμή.
Και εκείνη την στιγμή το σύστημα ενεργοποιείται πάλι. Δεύτερος πύραυλος εκτοξεύθηκε. Αρχίζουν πάλι να αναβοσβήνουν τα γράμματα “Εναρξη”. Και αμέσως μετά, σε διάστημα τριών λεπτών, τρεις ίδιοι συναγερμοί. Η αυτόματη επιγραφή άλλαξε σε “Πυραυλική επίθεση”»…
28 λεπτά μέχρι την «Αποκάλυψη»
Πόσο χρόνο είχε για λήψη τελικής απόφασης; Πολύ περισσότερο που εκείνη την στιγμή, οι αξιωματικοί υπηρεσίας έτρεχαν προς τον τότε ηγέτη της ΕΣΣΔ, Γιούρι Αντρόποφ, κρατώντας τα βαλιτσάκια με τους πυρηνικούς κωδικούς στα χέρια.
Ο Πετρόφ είπε ότι από την στιγμή της εκτόξευσης του εχθρικού πυραύλου μέχρι την λήψη απόφασης από την σοβιετική ηγεσία για απαντητικό χτύπημα δεν χρειάζονται περισσότερα από 28 λεπτά. Ο Πετρόφ δεν είχε περισσότερα από 15 λεπτά για να αποφασίσει την μοίρα του πλανήτη.
Μέσα σε εκείνο το χρόνο πρέπει να αναλύσεις πλήθος δεδομένων, πιθανοτήτων, στοιχείων και να λάβεις την σωστή απόφαση. Ο Πετρόφ σήκωσε στο πόδι τους πάντες. Οι αναφορές από άλλα συστήματα παρακολούθησης, ακόμη και άμεσης οπτικής αναφέρουν: Δεν βλέπουμε τίποτα να έρχεται. Τα ειδικά ραντάρ που έχουν την δυνατότητα κλειδώματος στόχου από χιλιάδες χιλιόμετρα απόσταση (Over-the-horizon radar) ανέφεραν: «ΤΙ-ΠΟ-ΤΑ».
Ο Πετρόβ ανέφερε ότι ο υπολογιστής έκανε λάθος. Στην συνέχεια αποδείχθηκε ότι όντως το σύστημα έδωσε λάθος συναγερμό.
Οταν το 1993 έγινε γνωστή αυτή η συγκλονιστική ιστορία, ο Πετρόφ έγινε διάσημος σε όλον τον κόσμο.
«Μια φορά μου έστειλε μια επιταγή ο ηθοποιός Κέβιν Κόστνερ. Πεντακόσια δολάρια. Δεν νιώθω άνετα που το λέω, αλλά μου έγραφε πως είναι ευγνώμων σε μένα που τότε δεν σηκώσαμε τους πυραύλους στον αέρα, εξαφανίζοντας από τον χάρτη τις Ηνωμένες Πολιτείες».
Το περίφημο…κόκκινο κουμπί
Τελικά τι χρώμα έχει αυτό το περίφημο κουμπί, τον ρώτησε ο δημοσιογράφος. Κόκκινο;
«Κόκκινο» απάντησε ο Πετρόφ κουνώντας το κεφάλι. «Μάλλον είναι μυστικό αλλά θα το πω. Βρισκόταν στην κονσόλα του αξιωματικού, κάτω από ένα μεταλλικό πώμα, με μια μολύβδινη σφραγίδα, για να μην πατηθεί κατά λάθος. Αλλά κάτω από το κουμπί δεν υπήρχαν καν καλώδια! Σε έναν σοβιετικό πυρηνικό σταθμό, ακόμη πριν το Τσερνόμπιλ, έγινε ένα ατύχημα. Ο αντιδραστήρας δεν “άκουγε”. Ο επικεφαλής υπηρεσίας έφυγε τρέχοντας από την αίθουσα πανικοβλημένος και την κατάσταση έσωσαν οι βοηθοί του. Τότε αποφάσισαν ότι δεν πρέπει να παίρνει αποφάσεις ο άνθρωπος σε τέτοιες στιγμές, μόνο ο κομπιούτερ, ο οποίος μπορεί να υπολογίζει τα πάντα. Το κουμπί το άφησαν ως είχε, για συμβολικούς λόγους. Να όμως που πριν 30 χρόνια χρειάστηκε να ακούσω την μηχανή, αλλά να πάρω απόφαση μόνος μου, σαν άνθρωπος».
Αλλά πώς έβλεπε αυτό που έκανε ο ίδιος εκείνη την νύχτα;
«Εγώ έσωσα τον κόσμο; Οχι, δεν είμαι κανένας ήρωας. Ουσιαστικά ήταν απλά ένα επεισόδιο στην δουλειά. Ηταν δύσκολο αλλά το αντιμετώπισα καλά. Αυτό είναι όλο…».
πηγές: www.kathimerini.gr (αναδημοσίευση αποσπασμάτων από άρθρο του Δημήτρη Αθηνάκη στο «Κ»)-www.tvxs.gr
