Βιβλία για τις γιορτές

Είναι ένα παράξενο βιβλίο. Οι πρώτες του σελίδες πιθανόν να σας μπερδέψουν. Δεν θα έχετε διαβάσει κάτι παρόμοιο. Ίσως χρειαστεί λίγος χρόνος μέχρι να το συνηθίσετε. Να μην ξεχνάτε όμως ότι υπάρχει λόγος που το «Λήθη και Λίνκολν» (εκδ. Ίκαρος) του Τζορτζ Σάντερς έχει προλάβει να γίνει παγκόσμιο μπεστ σέλερ μέσα σε λίγους μήνες και επίσης κέρδισε θριαμβευτικά το φετινό βραβείο Booker.

γράφει ο Άθως Δημουλάς

Ο 58χρονος Τεξανός συγγραφέας, που μέχρι τώρα είχε ασχοληθεί (και διαπρέψει) αποκλειστικά με το διήγημα, παρουσίασε ένα μυθιστόρημα πειραματικής δομής, στο κέντρο του οποίου βρίσκεται ο Αβραάμ Λίνκολν, εν μέσω εμφυλίου, να θρηνεί τον 11χρονο γιο του. Γύρω του οι φωνές των νεκρών ξυπνούν και ο Σάντερς στήνει μια σειρά διαλόγων ανάμεσα στις χαμένες ψυχές – είναι δύσκολο να βρεις τρόπους να περιγράψεις το βιβλίο. Μια φιλοσοφική φάρσα; Ένα πολυφωνικό θεατρικό δράμα; Μια μεταφυσική πολιτική αλληγορία; Μια σπαρακτική αφήγηση για την αγάπη προς τον απόντα; Σπάνιο και αξέχαστο.

Ο Τζορζ Σάντερς  © V. Rastelli, P. Macdiarmid, ullstein bild, C. McPherson, R. DeAratanha, / Getty Images / Ideal Image

Ο Λίνκολν χάνει έναν γιο, αλλά γίνεται τελικά ο «πατέρας» του αμερικανικού έθνους, πρωτοστατώντας στην κατάργηση της δουλείας, αλλά, αλίμονο, περίπου έναν αιώνα αργότερα και ενώ μεταφερόμαστε στο μυθιστόρημα «Ο Γυρισμός» (εκδ. Παπαδόπουλος) της Τόνι Μόρισον, το ρατσιστικό μίσος βρίσκεται ριζωμένο στην αμερικανική κοινωνία. Πρόκειται για ένα από τα πιο πρόσφατα βιβλία της μεγάλης νομπελίστριας, στο οποίο ένας Αφροαμερικανός επιστρέφει από τον πόλεμο της Κορέας για να βοηθήσει την αδελφή του που κινδυνεύει – η Μόρισον επιτίθεται με την ευέλικτη πρόζα της στην Αμερική των νεανικών της χρόνων, για να δημιουργήσει μια ατμόσφαιρα παραλογισμού εντός και εκτός του μυαλού του ήρωά της.

Και με ένα ακόμα άλμα μερικών δεκαετιών φτάνουμε στις Ηνωμένες Πολιτείες του σήμερα και στους απίθανους νεαρούς ήρωες του Γκρεγκ Τζάκσον, που εξαντλούν την πιθανότητα εξεύρεσης κάποιου νοήματος στις ζωές τους, σε μια αμερικανική γη που κάπως αμήχανα υπόσχεται ακόμα ευκαιρίες. Οι «Άσωτοι» (εκδ. Αντίποδες) είναι το πρώτο βιβλίο του Τζάκσον, μια περίτεχνη συλλογή διηγημάτων που ξεχειλίζει ευφυΐα και μας υποχρεώνει να σημειώσουμε το όνομα του νεαρού συγγραφέα περιμένοντας το επόμενο.

Από όλον τον κόσμο

Από τις εκδόσεις της σύγχρονης πεζογραφίας του υπόλοιπου κόσμου αυτή που ασφαλώς απασχόλησε περισσότερο το εγχώριο αναγνωστικό κοινό ήταν η «Ιστορία της χαμένης κόρης» (εκδ. Πατάκη) της Έλενα Φεράντε, το έργο της οποίας εξακολουθεί πανηγυρικά να κερδίζει τις εντυπώσεις από τις αδιάκριτες απόπειρες εξακρίβωσης της αληθινής της ταυτότητας. Πρόκειται για το φινάλε της περίφημης τετραλογίας της Νάπολης, της ιστορίας της Λίλας και της Έλενας, που έγινε παγκόσμιο μπεστ σέλερ αποκαλύπτοντας μεθοδικά τη γυναικεία ψυχοσύνθεση και συνθέτοντας παράλληλα το προφίλ της σύγχρονης ιταλικής κοινωνίας. Κι αν τη Φεράντε την ξέρουμε πια και την αναμέναμε, το (μοναδικό) μυθιστόρημα του Ούγγρου ποιητή Σίλαρντ Μπόρμπεγι ήταν μια έκπληξη. Ο Μπόρμπεγι έγραψε τους «Άπορους» (εκδ. Καστανιώτη) το 2013, έναν χρόνο πριν δώσει τέλος στη ζωή του. Με αλλεπάλληλα ευρήματα στη γραφή του και αφηγητή ένα μικρό παιδί, ο συγγραφέας φτιάχνει μια σκληρή και σκοτεινή ιστορία για τον τόπο του και την κουλτούρα της κεντρικής και της ανατολικής Ευρώπης – η ατμόσφαιρα θυμίζει ταινία του Κουστουρίτσα. Από την ίδια γωνιά του κόσμου, συγκεκριμένα από τη Σλοβενία, ξεκινά το ταξίδι της η οικογένεια Μπίλο στο γνωστό μυθιστόρημα (έχει γίνει και ταινία) του Ρίτσαρντ Φλάναγκαν «Ο ήχος του ενός χεριού» (εκδ. Ψυχογιός). Παρακολουθούμε την ιστορία ενός πατέρα και μιας κόρης που προσπαθούν να οικοδομήσουν μια νέα ζωή στην Τασμανία, τόπο καταγωγής του πολυβραβευμένου συγγραφέα, ο οποίος διατρέχει το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα μαζί με τους ήρωές του, αφήνοντας διακριτικά ίχνη ελπίδας σε μια ταραγμένη οικογενειακή ιστορία. Ταξίδι από την Ευρώπη προς την Ανατολή, συγκεκριμένα την Ιαπωνία, κάνει και ο πρωταγωνιστής των «Νεκρών» (εκδ. Παπαδόπουλος), ένας σκηνοθέτης που εν έτει 1930 ετοιμάζει μια ταινία για την άνοδο του Ράιχ. Ο Ελβετός συγγραφέας Κρίστιαν Κραχτ, από τα σημαντικά ονόματα της σύγχρονης γερμανόφωνης λογοτεχνίας, πειραματίζεται με τη δομή του ιαπωνικού θεάτρου Νο και ρίχνει ματιές στην ιστορία του σινεμά, για να συνθέσει ένα πολύ ιδιαίτερο μυθιστόρημα γύρω από την άνοδο του ναζισμού. Πολλά χρόνια νωρίτερα (το 1947), ο Πάτρικ Χάμιλτον έγραψε τους «Σκλάβους της μοναξιάς» (εκδ. Στερέωμα), ένα από τα κορυφαία μυθιστορήματα της περιόδου, το οποίο κατατάσσεται στα «πολεμικά», παρά το ότι η πλοκή του εκτυλίσσεται μακριά από τις μάχες. Ο Χάμιλτον μας μεταφέρει σε μια πανσιόν μιας μικρής (επινοημένης) βρετανικής πόλης το 1943 και εκεί δημιουργεί μερικούς θαυμάσιους χαρακτήρες (μοναδική η πρωταγωνίστρια, η δεσποινίς Ρόουτς) που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους στο μουντό σύμπαν που γεννιέται στο περιθώριο.

Και δύο βιβλία για την επίκαιρη Βαρκελώνη: το πρώτο είναι ο «Λαβύρινθος των πνευμάτων» (εκδ. Ψυχογιός) του Ισπανού μπεστ-σελερίστα Κάρλος Ρουίθ Θαφόν, ένα δίτομο έπος που κλείνει την ονειρική τετραλογία του «Κοιμητηρίου των λησμονημένων βιβλίων». Αν και η ιστορία απλώνεται σε μια μεγάλη χρονική περίοδο, οι ήρωές του Θαφόν ίσως κάπου συναντούν εκείνους του Χουάν Μαρσέ που τριγυρίζουν στα σοκάκια της μεταπολεμικής Βαρκελώνης στην «Καλλιγραφία των ονείρων» (εκδ. Πατάκη), δραπετεύοντας από τις αναμνήσεις και τη φαντασία του εξαιρετικού Καταλανού συγγραφέα.

Μόλις κυκλοφόρησε και το νέο βιβλίο του (γεννημένου στη Ρωσία) Γάλλου συγγραφέα και ακαδημαϊκού Αντρέι Μακίν. Το «Αρχιπέλαγος μιας άλλης ζωής» (εκδ. Utopia) είναι μια παγωμένη περιπέτεια την εποχή του Ψυχρού Πολέμου.

Πραγματικότητα και φαντασία

Στον «Νοέμβριο» (εκδ. Ψυχογιός), αυτό το «γενναίο μυθιστόρημα», όπως το χαρακτήρισε η El Pais, ο Χόρχε Γκαλάν περιγράφει την περίφημη (και αληθινή) ιστορία της δολοφονίας έξι Ιησουιτών το 1989, στο οποίο υπογραμμίζεται η διαχρονικά υψηλή εγκληματικότητα και η διαφθορά στο Ελ Σαλβαδόρ. Ο Γκαλάν, σημαντικός εκπρόσωπος του σύγχρονου ρεύματος της λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας, δέχτηκε απειλές για τη ζωή του μετά την έκδοση του βιβλίου και σήμερα ζει εξόριστος στην Ισπανία. Αληθινή είναι και η ιστορία του Εβραίου τεχνίτη που φυλακίστηκε αδίκως για τον φόνο ενός αγοριού. Αυτό συνέβη πριν από περίπου έναν αιώνα στο Κίεβο και αργότερα, το 1966, ο Αμερικανός Μπέρναρντ Μάλαμουντ ξαναέγραψε την ιστορία, δίνοντας στον κεντρικό ήρωα το όνομα Γιάκοβ Μποκ. Το κλασικό του μυθιστόρημα «Ο μάστορας» (εκδ. Καστανώτη), το κουρφαίο αυτού του πολύ σημαντικού συγγραφέα, ένα βιβλίο περισσότερο «ρωσικό» παρά «αμερικανικό», μεταφράζεται με καθυστέρηση δεκαετιών για πρώτη φορά στη γλώσσα μας.

Βασισμένα σε μια αληθινή ιστορία είναι και όσα αφηγείται η Χάνα Κεντ (γνωστή από τα «Έθιμα ταφής») στο καινούργιο της μυθιστόρημα «Οι καλοί» (εκδ. Ίκαρος), όπου μέσα από ένα πλήθος από λαογραφικούς θησαυρούς περιγράφεται η προσπάθεια τριών γυναικών να προστατεύσουν ένα αγόρι από τις προκαταλήψεις που κυριαρχούν στην επαρχία του Κέρι, στην Ιρλανδία του 1825.

Ο Τζ. Γκ. Μπάλαρντ

Αντιθέτως, καθόλου αληθινό δεν είναι το απολαυστικό, πάντως, βιβλίο του Ντέιβιντ Μίτσελ «Τα κοκάλινα ρολόγια» (εκδ. Τόπος), με τον συγγραφέα του «Cloud Atlas» να αφηγείται τη σύγκρουση δύο αντίπαλων ομάδων αθανάτων στο περιθώριο ενός κατά τα άλλα απολύτως φυσιολογικού κόσμου. Ούτε το «High Rise» (εκδ. Κέδρος) είναι αληθινό, προφανώς. Ο Τζ. Γκ. Μπάλαρντ σε αυτό το κλασικό αλληγορικό κείμενο, γραμμένο το 1975, καυτηριάζει τις τότε μοντέρνες κοινωνικές τάσεις. Με θαυμάσια γλώσσα και μεγάλες δόσεις κυνισμού ο Μπάλαρντ περιγράφει τη ζωή σε έναν ουρανοξύστη, οι ένοικοι του οποίου χωρίζονται με βάση τα εισοδήματά τους, μέχρι που επικρατεί το χάος. Μεταφέρθηκε και στο σινεμά πριν από δύο χρόνια από τον Μπεν Γουίτλι.

Ιστορίες ερωτικές

Το όνομα του Μάριο ντε Αντράντε είναι λογικό να μη μας λέει πολλά σήμερα· ο Βραζιλιάνος συγγραφέας υπήρξε προπολεμικά κομβικό πρόσωπο για την καλλιέργεια της κουλτούρας (του μοντερνισμού) της πατρίδας του. Το «Αγαπώ, ρήμα αμετάβατο» (εκδ. Ροές) είναι ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα, ασφαλώς προκλητικό για το 1927, όταν και εκδόθηκε, καθώς περιγράφεται ο «εκπαιδευτικός έρωτας» ανάμεσα σε μια 35χρονη Γερμανίδα γκουβερνάντα και σε ένα 16χρονο πλουσιόπαιδο του Σάο Πάουλο. Λίγο μικρότερη (12 χρόνια) είναι η διαφορά που έχουν μεταξύ τους οι πρωταγωνιστές του «Τέλους της ιστορίας» (εκδ. Παπαδόπουλος) της Λίντια Ντέιβις. Άλλο πράγμα όμως. Άλλη γραφή, άλλη προσέγγιση, άλλη εποχή – η εξαιρετική Αμερικανίδα, που μεταφράζεται για πρώτη φορά στη γλώσσα μας, έγραψε το βιβλίο τη δεκαετία του ’90, με τον δικό της αφαιρετικό τρόπο, με μια ποιητική λακωνικότητα, με έναν τρόπο γοητευτικό όσο λίγοι. Σε ένα εντελώς διαφορετικό κλίμα κινείται το «Ερωτικές ιστορίες από χήρες Punjabi» (εκδ. Αιώρα) της νεαρής Μπάλι Κερ Τζάσουαλ από τη Σιγκαπούρη, στο οποίο διαβάζουμε αυτό που λέει ο τίτλος: εξομολογήσεις γυναικών σε ένα τμήμα δημιουργικής γραφής της ινδικής κοινότητας στο σημερινό Λονδίνο(!), οι οποίες κατορθώνουν να νικήσουν τη σιωπή και να σπάσουν ένα ηθικό φράγμα. Ενδιαφέρον και πολύ πρωτότυπο.

Η Λίντια Ντέιβις

Αληθινά πρόσωπα

Ο Κάρλος Φουέντες βγαίνει στο μπαλκόνι του και παρατηρεί ότι στο διπλανό μπαλκόνι στέκεται ένας άγνωστος, οικεία μορφή ωστόσο, ο οποίος μάλιστα του απευθύνεται: «Μήπως ξέρεις αν πέθανε ο Θεός;». Είναι ο Φρίντριχ Νίτσε, ο οποίος έχει επιστρέψει στη Γη. Από το παράδοξο γεγονός εκκινεί το ξεδίπλωμα ενός φιλοσοφικού μυθιστορήματος, του τελευταίου που έγραψε ο μεγάλος Μεξικανός συγγραφέας – το «Ο Νίτσε στο μπαλκόνι» (εκδ. Κλειδάριθμος) κυκλοφόρησε μετά τον θάνατό του, το 2012.

 Ο Κάρλος Φουέντες

Αρκετούς αιώνες νωρίτερα, ο νεαρός Οκτάβιος αναλαμβάνει επικεφαλής της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, που έχει μείνει ακέφαλη εξαιτίας της δολοφονίας του Ιούλιου Καίσαρα. Το επιστολικό ιστορικό μυθιστόρημα «Αύγουστος» (εκδ. Gutenberg) θεωρείται το αριστούργημα του Τζον Γουίλιαμς (τον οποίο θαυμάσαμε πέρυσι με το «Στόουνερ»), ο οποίος πάντως προειδοποιεί τους αναγνώστες του να το διαβάσουν ως «έργο φαντασίας», λέγοντας ότι, «αν υπάρχουν αλήθειες σ’ ετούτο το έργο, είναι μάλλον οι αλήθειες της λογοτεχνίας παρά της ιστορίας». Τέλος, σε μια πιο κλασικά δοσμένη μυθιστορηματική βιογραφία, ο Γάλλος Πατρίκ Ντεβίλ αφηγείται στο «Χολέρα και πανούκλα» (εκδ. Τόπος) τη ζωή του Αλεξάντερ Γερσέν, αυτού του μεγάλου ταξιδευτή και περίφημου «περίεργου» του 19ου και του 20ού αιώνα, που τον θυμόμαστε κυρίως ως μαθητή του Παστέρ και για την προσφορά του στην ιατρική: ήταν αυτός που το 1984 κατόρθωσε να απομονώσει τον βάκιλο της βουβωνικής πανώλης.

Ξαναδιαβάζοντας

Από τις πολλές επανεκδόσεις της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής ξεχωρίζει ασφαλώς το μέχρι πρότινος εξαντλημένο «Τα απομεινάρια μιας μέρας» (εκδ. Ψυχογιός) του Καζούο Ισιγκούρο, που επανακυκλοφόρησε με άψογο συγχρονισμό με την ανακοίνωση της Σουηδικής Ακαδημίας – το μυθιστόρημα αποτελεί την κορυφαία στιγμή του φετινού νομπελίστα που έδωσε φωνή σε έναν σπουδαίο χαρακτήρα, τον μπάτλερ Στίβενς, μέσω της αφήγησης του οποίου μεταφερόμαστε στη μεταπολεμική Αγγλία και σε έναν κόσμο που αλλάζει και προκαλεί ισχυρές εσωτερικές συγκρούσεις.

Νέα έκδοση και για τις «Διορθώσεις» (εκδ. Ψυχογιός) του Τζόναθαν Φράνζεν, του πιο «μεγάλου αμερικανικού μυθιστορήματος» των τελευταίων πολλών ετών – το βιβλίο κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ λίγες ημέρες πριν από την 11η Σεπτεμβρίου, αποτυπώνοντας προφητικά ένα κλίμα αγωνίας και ματαίωσης, μέσω της ιστορίας μιας σχετικά τυπικής οικογένειας, των Λάμπερτ. Ο Φράνζεν σε υπνωτίζει, σε παρασέρνει και σε αφήνει να ξυπνήσεις κάπως άβολα, ενοχλημένος. Την ίδια στιγμή επανακυκλοφόρησε και ο «Αόρατος άνθρωπος» (εκδ. Κέδρος), το πιο σημαντικό αφροαμερικανικό μυθιστόρημα του 20ού αιώνα. Ο Ραλφ Έλισον δημιούργησε έναν εμβληματικό ήρωα, έναν ανώνυμο Αφροαμερικανό: «Είμαι ένας αόρατος άνθρωπος», μας συστήνεται στην πρώτη σελίδα. «Είμαι αόρατος απλώς επειδή οι άνθρωποι αρνούνται να με δουν».

Εν αναμονή του καινούργιου του μυθιστορήματος (το «4321» αναμένεται την άνοιξη από τις εκδόσεις Μεταίχμιο), διαβάσαμε ένα παλιότερο βιβλίο του Πολ Όστερ, το «Βιβλίο των ψευδαισθήσεων» (εκδ. Μεταίχμιο), στο οποίο ένας καθηγητής ερευνά την περίπτωση ενός επί δεκαετίες εξαφανισμένου κωμικού του βωβού κινηματογράφου. Είναι δυνατόν να είναι ζωντανός; Ο Όστερ έχει αμέτρητα χαρίσματα. Ένα από αυτά είναι ότι μπορεί να σε πείσει ότι διαβάζεις κάτι εξαιρετικό (εν προκειμένω έχει και δίκιο) μέχρι να τελειώσεις την πρώτη σελίδα. Το ίδιο πάντως συμβαίνει και με το κλασικό «καφκικό» μυθιστόρημα του Πέτερ Χάντκε «Η αγωνία του τερματοφύλακα πριν από το πέναλτι» (εκδ. Gutenberg), γνωστό και από τη μεταφορά του στο σινεμά από τον Βιμ Βέντερς. Πρόκειται για την περιγραφή μερικών ημερών από τη ζωή του τερματοφύλακα Γιόζεφ Μπλοχ, που γίνεται δολοφόνος, σύμβολο ενός κόσμου σε παρακμή.

Προσθέτουμε ενδεικτικά μερικές ακόμα σημαντικές επανεκδόσεις: το κλασικό αριστούργημα «Εν ψυχρώ» (εκδ. Πατάκη) του Τρούμαν Καπότε, το πρωτοποριακό «Ορλάντο» (εκδ. Gutenberg) της Βιρτζίνια Γουλφ, η «Πείνα» (εκδ. Μεταίχμιο) του προπολεμικού Σουηδού νομπελίστα Κνουτ Χαμσούν, ο «Μονομάχος» (εκδ. Ερατώ) του Ιβάν Τουργκένιεφ, το «Πλουσιόπαιδο» (εκδ. Ερατώ) του Φ. Σ. Φιτζέραλντ, καθώς και το κορυφαίο έργο του ξεχασμένου Τζορτζ Μπερνανός «Το ημερολόγιο ενός επαρχιακού εφημέριου» (εκδ. Πόλις).

Αστυνομικά, παλιά και νέα

Το «Ματωμένο έργο του» (εκδ. Μεταίχμιο) είναι κάπως επιπόλαιο να το θεωρήσουμε αστυνομικό μυθιστόρημα. Ίσως θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε δικαστικό, αλλά και αυτό θα ήταν ανακριβές. Όχι ότι έχει μεγάλη σημασία. Είναι το βιβλίο του μέχρι πέρυσι άγνωστου Σκωτσέζου Γκρέαμ Μακρέι Μπερνέτ, ο οποίος βρέθηκε στις περσινές λίστες του Booker περιγράφοντας την ιστορία ενός 17χρονου αγοριού που το 1869, σε ένα χωριό των Χάιλαντς, δολοφόνησε βίαια και εν πλήρει συνειδήσει τρεις ανθρώπους. Αυτό που έχει ενδιαφέρον και αυτό που τελικά μας γοητεύει σε αυτό το ατμοσφαιρικό μυθιστόρημα είναι το γιατί.




Στη «Ληστεία με το ελικόπτερο» (εκδ. Διόπτρα) ο Σουηδός Jonas Bonnier περιγράφει αυτό ακριβώς που λέει ο τίτλος, μια ληστεία με ελικόπτερο, από τη σύλληψη της ιδέας μέχρι την εφαρμογή της. Ένα μυθιστόρημα με κινηματογραφική δράση (τα δικαιώματα τα εξασφάλισε ήδη το Netflix), που βασίζεται σε αληθινή ιστορία. Το στυλ του Bonnier είναι περισσότερο αμερικανικό και δεν θυμίζει τους περισσότερους Σκανδιναβούς συναδέλφους του που υπηρετούν το κλασικό πλέον αστυνομικό θρίλερ, όπως ο πρωτοεμφανιζόμενος, επίσης Σουηδός, Stefan Ahnhem, που κατάφερε να γίνει γνωστός με το πρώτο του βιβλίο, το «Χωρίς πρόσωπο» (εκδ. Διόπτρα). Σε ξέφρενο ρυθμό, ο Ahnhem περιγράφει μια σειρά εγκλημάτων που οδηγούν στην παλιά σχολική φωτογραφία που ταυτίζεται με τη λίστα του δολοφόνου. Μια άλλη εκπρόσωπος του σκανδιναβικού νουάρ, ήδη καταξιωμένη, είναι η Ισλανδή Ίρσα Σιγκουρδαρντότιρ, με πιο πρόσφατο βιβλίο της το «DNA» (εκδ. Μεταίχμιο), να απαιτεί από τον αναγνώστη γερό στομάχι. Μια βίαιη δολοφονία, ένας αμήχανος ντετέκτιβ, μια ψυχολόγος, μια επτάχρονη μάρτυρας. Καλογραμμένο, προσεγμένο στη λεπτομέρεια και πραγματικά τρομακτικό.

Ο Μάρκο Μαλβάντι

Για κάτι εντελώς διαφορετικό προτείνουμε ανεπιφύλακτα τον ανερχόμενο Ιταλό συγγραφέα Μάρκο Μαλβάντι, ο οποίος συστήνεται στο ελληνικό κοινό με το «Παρτίδα για πέντε» (εκδ. Καλέντης), ένα σύντομο αστυνομικό μυθιστόρημα όπου ένας χομπίστας ντετέκτιβ σκαλίζει τη δολοφονία μιας νεαρής κοπέλας – με άρωμα εσπρέσο, εικόνες από την πανέμορφη Τοσκάνη και σκηνές που φλερτάρουν με κλασικές ιταλικές κωμωδίες. Ο Μαλβάντι φέρει άτυπα τον τίτλο του «νέου Καμιλλέρι», αλλά, αν προτιμάτε τον αυθεντικό Αντρέα Καμιλλέρι, τελευταία κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Πατάκη τρεις ακόμα ιστορίες του: «Η εξαφάνιση της Λάουρα», «Θάνατος στα ανοιχτά» και «Ο ζυθοποιός του Πρέστον». Το τελευταίο είναι ένα από τα πρώτα μυθιστορήματα του Καμιλέρι (προ Μονταλμπάνο) και αποτελεί μια θαυμάσια ευκαιρία γνωριμίας με ένα άλλο πρόσωπο του Ιταλού μπεστσελερίστα. Παραμένοντας σε κάτι κλασικό, επανακυκλοφορούν από τις εκδόσεις Μεταίχμιο σε μια νέα ομοιόμορφη (και πολύ όμορφη) σειρά τα βιβλία του Ντάσιελ Χάμετ: «Η κατάρα των Ντέιν», «Ο αδύνατος άντρας», «Ο κόκκινος θερισμός», «Το γυάλινο κλειδί» και το «Γεράκι της Μάλτας», ο θεμέλιος λίθος της hard-boiled λογοτεχνίας και μία από τις πιο συναρπαστικές αστυνομικές ιστορίες όλων των εποχών.
Προσθέτουμε στη λίστα και δύο ελληνικά: το εσωστρεφές «σκακιστικό» νουάρ «Νεκρές ώρες» (εκδ. Καστανιώτη) του Βασίλη Δανέλλη και το «Αστική οικία στο Χαλάνδρι» (εκδ. Ίκαρος) της Ισμήνης Καπάνταη, με φόντο την αφθονία της δεκαετίας του ’90. Είναι μάλλον συχνό η εικόνα μιας εποχής να αποδίδεται καλύτερα μέσω μιας αστυνομικής ιστορίας.

Ελληνικό μυθιστόρημα

Ο Ανδρέας Μήτσου ξετυλίγει στην «Γκαλίνα» (εκδ. Καστανιώτη) μια πολυπρόσωπη σύγχρονη τραγωδία με ήρωες που ορίζονται από τα πάθη τους, τις εμμονές και τα απωθημένα τους. Χάρη στην επιδεξιότητά του ο συγγραφέας συμπυκνώνει την πλοκή στο μέγεθος μιας νουβέλας. Τίποτα δεν είναι περιττό στο βιβλίο του, τίποτα δεν πάει χαμένο. Κεντρικός άξονας της ιστορίας η ερωτική σχέση της ηλικιωμένης οικιακής βοηθού Γκαλίνα με τη νεαρή κυρία του σπιτιού.



Ο Κωνσταντίνος Τζαμιώτης, αφού ασχολήθηκε με την πραγματικότητα της σημερινής Ελλάδας στα προηγούμενα βιβλία του, αποφάσισε στο καινούργιο του, «Ίσως την επόμενη φορά» (εκδ. Μεταίχμιο), να δοκιμάσει να γράψει κάτι ακόμα πιο δύσκολο: μια ερωτική ιστορία. Και το κάνει έξυπνα, μιλώντας για τον Πέτρο και τη Βασιλική, την άνοδο και την πτώση, την πιθανότητα να υπάρχει τρόπος να είναι δύο άνθρωποι μαζί ευτυχισμένοι. Αυτό που είναι μάλλον ανέφικτο για τους οριακά ρεαλιστικούς ήρωες της Αλεξάνδρας Κ* στο πολύ φρέσκο, γρήγορο, κυνικό και αστείο αθηναϊκό μυθιστόρημα «Πώς φιλιούνται οι αχινοί» (εκδ. Πατάκη).

Πρώτο μυθιστόρημα για τον Δημήτρη Μεσορράχη «Η Ανάβαση» (εκδ. Εστία), στο οποίο περιγράφει τις περιπέτειες ενός ταχέως ανερχόμενου industrial designer που ζει αμήχανα τον μύθο της επιτυχίας στη σημερινή Αθήνα, ενώ εξαιρετική είναι η ιδέα με την οποία καταπιάνεται επίσης στην πρώτη του συγγραφική προσπάθεια ο Γιώργος Κούβας στο «Καρμπόν» (εκδ. Κίχλη): ο πρωταγωνιστής του εκμεταλλεύεται την ξαφνική όξυνση της ακοής του κρυφακούοντας τους γείτονες και κυρίως έναν, τον ζωγράφο του ρετιρέ, τη ζωή του οποίου αποφασίζει να αντιγράψει, καθότι ασφαλώς η ζωή των άλλων είναι πάντα καλύτερη. Ζωγράφος είναι και η κεντρική φιγούρα του «Αίλουρου της νύχτας» (εκδ. Εστία), και μάλιστα ένας κορυφαίος ζωγράφος, ο Φοίβος Μαυρίδης (φανταστικό πρόσωπο), τη βιογραφία του οποίου επιχειρεί να συντάξει η Ειρήνη Κουρουπάκη, αθροίζοντας μαρτυρίες ανθρώπων που τον γνώρισαν, αλλά και μαγνητοφωνημένες κασέτες του ιδίου. Επί της ουσίας, τη βιογραφία της Δέσποινας Αχλαδιώτη καταγράφει και ο Γιάννης Σκαραγκάς στην «Κυρά της Ρω» (εκδ. Κριτική), μέσα από έναν πολύ δυνατό μυθοπλαστικό μονόλογο της ηρωικής φυσιογνωμίας της ακριτικής Ελλάδας. Λέει σε κάποιο σημείο: «Αυτό ήμουν. Παραλίγο άνθρωπος. Το όνειρο κάποιας μπουγάδας που λίγο ακόμα και θα γινόταν καραβόπανο».

Σε μια σειρά επανεκδόσεων των βιβλίων του Γιάννη Ξανθούλη (πιο πρόσφατο το «Η εποχή των καφέδων») προστίθεται ένα καινούργιο, το «Εγώ, ο Σίμος Σιμεών» (εκδ. Διόπτρα), στο οποίο ο πολυδιαβασμένος συγγραφέας μάς μεταφέρει στην ελληνική επαρχία των αρχών της δεκαετίας του ’60 και συγκεκριμένα σε μια μακεδονική κωμόπολη: μια οικογένεια που προκαλεί ασφυξία και ένα χαρισματικό παιδί που θέλει να ξεφύγει σε μια στιγμή που η Ελλάδα ατυχώς ελπίζει ότι έχει βρει τον δρόμο της.

Ο Γιάννης Ξανθούλης

Από πολύ πιο παλιά εκκινεί η αφήγηση του Μελέτη Μελετόπουλου στον «Άρχοντα με τα πολλά πρόσωπα» (εκδ. Καπόν), που αποτελεί ένα έργο ζωής, ένα έπος, μια εις βάθος μελέτη της ελληνικής ιστορίας από τον 17ο μέχρι και τον 20ό αιώνα, η οποία όμως αποδίδεται μυθιστορηματικά μέσω της πορείας της οικογένειας Κούτση, των μετακινήσεών της στον χάρτη και της σύνδεσής της με σημαντικά γεγονότα της ιστορίας μας. Και ακόμα πιο πίσω, κατά κάποιον τρόπο, μας ταξιδεύει ο Νίκος Ξένιος, ο οποίος μας χάρισε ένα από τα πιο ξεχωριστά αναγνώσματα της χρονιάς με το «Κυνήγι του βασιλιά Ματθία» (εκδ. Κριτική): η «βασική» ιστορία, η οδύσσεια πέντε Κούρδων μεταναστών που ονειρεύονται την κεντρική Ευρώπη, διακόπτεται από την παραμυθένια αφήγηση ενός εξ αυτών για την πριγκίπισσα Μερσούδα, που κάποτε τον 16ο αιώνα έτρεξε να ξεφύγει από τον βασιλιά Ματθία. Οι δύο ιστορίες εναλλάσσονται αρμονικά χάρη στην προφανή τους ομοιότητα (άνθρωποι που θέλουν να ξεφύγουν) αλλά και την έξοχη δουλειά του συγγραφέα.
Με εξαιρετικό ενδιαφέρον διαβάσαμε το «Κρόνακα» (εκδ. Ίκαρος) του Κυριάκου Μαργαρίτη, ο οποίος μεταφέρει την αφήγησή του από τόπο σε τόπο βομβαρδίζοντάς μας με πληροφορίες, εικόνες, σκέψεις, αναμνήσεις, συνθέτοντας ένα βιβλίο για την ιστορία, τη λογοτεχνία, την Κύπρο, την Αθήνα, τον ίδιο, τον κόσμο όλο. Δεν είναι ακριβώς μυθιστόρημα, είναι αυτό που λέει ο τίτλος, ένα χρονικό.

Κατά τα άλλα, δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις ο Θανάσης Βαλτινός με το πρωτοποριακό (μισό τυπωμένο και μισό ηχογραφημένο) «Ημερολόγιο της Αλοννήσου» (εκδ. Εστία) ούτε η Ρέα Γαλανάκη με τις δύο νουβέλες που μοιράζονται τον τίτλο «Δυο γυναίκες, δυο θεές» (εκδ. Καστανιώτη) ή ο Αχιλλέας Κυριακίδης με τη νουβέλα «Το σώμα» (εκδ. Πατάκη).

Διήγημα και (λίγη) ποίηση

Καινούργιο βιβλίο από τον σημαντικότερο σύγχρονο Έλληνα διηγηματογράφο, τον Χρήστο Οικονόμου, ο οποίος στις θαυμάσιες «Κόρες του Ηφαιστείου» (εκδ. Πόλις) προσθέτει νέα στοιχεία στη γραφή του (το μεταφυσικό κάνει την εμφάνισή του μαζί με πλήθος διακειμενικών αναφορών), σε μια συλλογή γυναικείων φωνών και ηρώων που αναζητούν μια λύτρωση, όπως πάντα. Η φήμη του συγγραφέα έχει αρχίσει να περνά τα σύνορά μας, και αυτό αποτελεί μεγάλη δικαίωση τόσο για τον ίδιο όσο και για το καλό ελληνικό διήγημα και το καλό ελληνικό βιβλίο. Ένα τέτοιο είναι και το «Τη μέρα που θα σηκωνόμουν να χορέψω» (εκδ. Άγρα) του Σπύρου Γιανναρά, μία ακόμα συλλογή διηγημάτων, ίσως η καλύτερή του, με εν προκειμένω έντεκα ιστορίες της σημερινής Ελλάδας, επίκαιρες και οικείες. Μερικές πολύ όμορφες στιγμές εντοπίσαμε και στα «Μικρά πείσματα» (εκδ. Ροδακιό) της Εύας Μ. Μαθιουδάκη, μια συλλογή μικρών και πολύ μικρών ιστοριών – μία εξ αυτών λέγεται «9/11», σε μία ακόμα απόπειρα προσέγγισης των λογοτεχνών όλου του κόσμου, στο μεγαλύτερο σοκ του καιρού μας. Πολύ σύντομες είναι και οι ευτράπελες ιστορίες (45 το σύνολο) του πρωτοεμφανιζόμενου Κώστα Βραχνού που επιχειρεί στο «Πρώτα ο Θεός» (εκδ. Νεφέλη) το πολύ ειλικρινές: να είναι διασκεδαστικός.




Και κάποια ποιητικά: εξαιρετικές συγκεντρωτικές εκδόσεις των ποιημάτων του Τίτου Πατρίκιου (το πρώτο μέρος, εκδ. Κίχλη) και του Κώστα Καρυωτάκη με το «Ποιήματα και πεζά» (εκδ. Gutenberg). Πολύ ενδιαφέρουσα ανθολογία το «Μέτρα λιτότητας» (εκδ. Άγρα), με την καθηγήτρια του Κολούμπια Karen Van Dyck να παρουσιάζει διεθνώς το νέο ποιητικό πεδίο της χώρας μας.

Επιστήμη – Ιστορία – Φιλοσοφία 

Το βιβλίο της Κατερίνας Καλφοπούλου «Ο Γιάννης που αγάπησα» (εκδ. Τραυλός) θα μπορούσε, κρίνοντας από τον τίτλο του, να είναι οτιδήποτε άλλο εκτός από αυτό που πραγματικά είναι: μια συλλογή περιστατικών που συνέλεξε η συγγραφέας διδάσκοντας το μάθημα των Μαθηματικών στο δημόσιο σχολείο. Το βιβλίο φανερώνει την ευαισθησία που οφείλει να έχει ένας εκπαιδευτικός και απευθύνεται σε καθηγητές, γονείς, μαθητές (όπως ο Γιάννης του τίτλου) και οποιονδήποτε έχει πάψει να τρομάζει διαβάζοντας για πρωτοβάθμιες παραμετρικές εξισώσεις. Παραμένοντας στα μαθηματικά, αλλά με μια αύρα Σέρλοκ Χολμς, ο γνωστός μαθηματικός Ίαν Στιούαρτ παραθέτει αινίγματα που ζητούν λύση, γρίφους, σπαζοκεφαλιές, παράδοξα. Το «Μαθηματικά μυστήρια του καθηγητή Στιούαρτ» (εκδ. Τραυλός) έρχεται να προστεθεί στους ήδη πολλούς και πολυδιαβασμένους τίτλους του συγγραφέα που κυκλοφορούν από τις ίδιες εκδόσεις, όπως τα «Παίζει ο Θεός ζάρια;», «Τα μαθηματικά της ζωής» κ.ά.

Ένα άλλο επιστημονικής φύσης βιβλίο που ξεχωρίσαμε τους τελευταίους μήνες είναι το «Η επιστήμη του Interstellar» (εκδ. Ροπή) του Κιπ Θορν: αν η γνωστή ταινία του Νόλαν σάς είχε φανεί κάπως περίεργη και η ιστορία με τις μαύρες τρύπες σάς είχε προβληματίσει, ο άνθρωπος που εργάστηκε ως επιστημονικός σύμβουλος της παραγωγής εξηγεί εδώ την αλήθεια πίσω από τα εντυπωσιακά εφέ. Ο Θορν βραβεύτηκε φέτος με το Νόμπελ Φυσικής.

Ο Κιπ Θορν

Από τα ιστορικά βιβλία ξεχωρίσαμε τον «Οκτώβρη» (Μεταίχμιο) του Τσάινα Μιέβιλ, που αφηγείται δυναμικά τα γεγονότα που οδήγησαν στην Οκτωβριανή Επανάσταση, αλλά και τον«Ανορθόδοξο πόλεμο του Τσόρτσιλ» (εκδ. Μίνωας) του Τζάιλς Μίλτον, που μελετά την ιστορία με πάθος και την αποδίδει με μυθιστορηματική χάρη, εν προκειμένω εξετάζοντας τη μυστική εξαμελή ομάδα που σχημάτισε ο Τσόρτσιλ για μια σειρά ιδιαίτερων αποστολών, όπως ήταν για παράδειγμα η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου. Και φυσικά προτείνουμε τις «Αιματοβαμμένες χώρες» (εκδ. Παπαδόπουλος) του γνωστού Αμερικανού ιστορικού Τίμοθι Σνάιντερ. Ο τίτλος αφορά στον γεωγραφικό χώρο από τη Μόσχα έως το Βερολίνο, εκεί όπου από το 1933 μέχρι το 1945 έχασαν τη ζωή τους 14 εκατομμύρια άμαχοι. Ο Σνάιντερ εξετάζει διεξοδικά το φρικιαστικό αποτέλεσμα της πολιτικής και κατόπιν της σύγκρουσης του Χίτλερ και του Στάλιν, παραθέτοντας ντοκουμέντα και χάρτες, προσθέτοντας τη δική του ματιά και αναλύοντας το πολιτικό, κοινωνικό και ιδεολογικό πλαίσιο της εποχής. Ο ογκώδης τόμος που παραδίδει είναι, εκτός από μια σπουδαία ιστορική μελέτη, και ένα σπαρακτικό ανάγνωσμα.

Ο  Έριχ Φρομ θα έλεγε σχετικά: «Ο Χίτλερ εξόντωσε μόνος του εκατομμύρια Εβραίους; Ο Στάλιν εξόντωσε μόνος του εκατομμύρια πολιτικούς αντιπάλους; Οι άνθρωποι αυτοί δεν ήταν μόνοι. Είχαν χιλιάδες ανθρώπους που σκότωναν και βασάνιζαν εκ μέρους τους και το έκαναν όχι μόνο πρόθυμα, αλλά και με ευχαρίστηση». Το παραπάνω το αντιγράψαμε από την «Καρδιά του ανθρώπου» (εκδ. Διόπτρα), στο οποίο ο Γερμανός φιλόσοφος και ψυχαναλυτής εξετάζει τη φύση του Καλού και του Κακού, τη διαδικασία επιλογής, την αγάπη του θανάτου και την αγάπη της ζωής. Απόψεις για όλους τους καιρούς. ■