Το πανέμορφο κτίριο στην οδό Θεοτοκοπούλου στα Πατήσια δίνει «ανάσα» σε μια γειτονιά όπου κυριαρχούν οι πολυκατοικίες-κουτιά, οι οποίες ξεφύτρωναν σαν τα μανιτάρια στην ευρύτερη περιοχή των Πατησίων στις δεκαετίες του 1950 και του 1960.
Της Χαράς Τζαναβάρα*
Οι μπουλντόζες, που δοξάζονταν στις ασπρόμαυρες ταινίες της εποχής, «κατάπιναν» τα διώροφα αρχοντικά τα οποία από τα τέλη του 19ου αιώνα κατασκευάζονταν για να αποτελέσουν εξοχικά σπουδαίων οικογενειών της εποχής.
Ως τότε τα Πατήσια, που σήμερα μαζί με την Κυψέλη και το Παγκράτι κατέχουν τις πρώτες θέσεις στις πιο πυκνοκατοικημένες συνοικίες της Αθήνας και με τη χαμηλότερη αναλογία πράσινου, ήταν γεμάτα περιβόλια από τα οποία τροφοδοτείτο η αγορά.
Για την προέλευση του τοπωνυμίου υπάρχουν πολλές εκδοχές. Ο μελετητής της μεσαιωνικής ιστορίας της πρωτεύουσας Δημήτριος Καμπούρογλου υποστηρίζει ότι η περιοχή ανήκε στον Πατίς αγά, αλλά δεν έχουν βρεθεί αναφορές με το συγκεκριμένο όνομα.
Οι αρχαιολόγοι σχεδόν την ίδια εποχή είχαν προβάλει διαφορετική γνώμη, που επαληθεύεται και από επιγραφή η οποία ήρθε στο φως κατά την αναστήλωση της Στοάς του Αττάλου.
Πρώτος ο M. Bursian, που μετείχε στη γαλλική αρχαιολογική αποστολή, διατύπωσε την άποψη ότι ταυτίζεται με τον αρχαίο δήμο Βατής, ο οποίος ανήκε σε μια από τις διοικητικές μονάδες που είχε ορίσει τον 6ο π.Χ. αιώνα ο Κλεισθένης και αποτέλεσαν το θεμέλιο της ισοπολιτείας της Αθήνας.
Ο Στέφανος Δραγούμης, σημαντικός πολιτικός της εποχής Τρικούπη και λάτρης της αρχαιολογίας, συμπληρώνει πως η ονομασία προήλθε από παραφθορά της λέξης βατός, που παραπέμπει στην εύκολη πρόσβαση.
Από τον επιρρηματικό τύπο Βατήσι και επί το… τουρκικότερον Μπατήσι, προέκυψαν τα Πατήσια.
Αγαπημένος προορισμός
Υπάρχει όμως και η λαϊκή εκδοχή, σύμφωνα με την οποία όταν κάποιος ξεκινούσε από το κέντρο και ήθελε να πάει στην περιοχή τον συμβούλευαν «Πάτα ίσια».
Πρόκειται για την πολύβουη οδό Πατησίων, μήκους 4,7 χλμ., που αποτελεί τη συνέχεια της Αιόλου, αλλά ώς το 1880 ήταν χωματόδρομος και περνούσε από αραιοδομημένες γειτονιές.
Ο βυζαντινολόγος Δημήτριος Σουρμελής αναφέρει πάντως ότι ώς τα τέλη του 19ου αιώνα τα Πατήσια ονομάζονταν «Παραδείσια» και κυρίως «Κήποι», αφού ώς τότε ήταν ένα μικρό χωριό που διέσχιζε ο Ποδονίφτης και από τα νερά του αρδεύονταν οι λαχανόκηποι και οι ανθόκηποι της περιοχής.
Υπήρχαν επίσης πανύψηλα πεύκα και πλατάνια, γι’ αυτό ήταν ο αγαπημένος προορισμός των Αθηναίων, κυρίως την Πρωτομαγιά.
Στην απογραφή του 1879 καταγράφεται ως το πρώτο εξοχικό προάστιο της Αθήνας, με μόλις 847 μόνιμους κατοίκους, οι οποίοι συγκεντρώνονται σε δύο οικιστικές ενότητες, τα Ανω και τα Κάτω Πατήσια.
Σιγά σιγά οι καλλιέργειες άρχισαν να υποχωρούν προς τα Λιόσια, ενώ στα μεγάλα αγροτικά ακίνητα έκαναν την εμφάνισή τους τα πρώτα εξοχικά, στα οποία κυριαρχούσε το τότε κυρίαρχο νεοκλασικό ύφος.
Η κατακόρυφη αύξηση πληθυσμού ξεκινά από το 1905, όταν άρχισαν να κατοικείται από Ναξιώτες που αναζητούσαν σίγουρη δουλειά στα λατομεία Γαλατσίου, στα εργοστάσια Κλωναρίδη και «Φιξ».
Είχε προλάβει να ανακαλύψει την τότε αραιοδομημένη περιοχή ο συντοπίτης τους γιατρός και πολιτικός Δημήτριος Προμπονάς.
Το μεγάλο οικόπεδο στη σημερινή οδό Θεοτοκοπούλου, που είναι παράλληλος της Πατησίων, κάλυπτε 3,3 στρέμματα και αγοράστηκε το 1914 από έναν Ναξιώτη, τον Γιάννη Τζανή που είχε εγκατασταθεί στην Αθήνα μαζί με τις αδελφές του.
Στην αρχή καλλιεργούσε πατάτες και άλλα λαχανικά, στη συνέχεια όμως ερωτεύτηκε μια κοπέλα και για να κερδίσει την αγάπη της σκέφτηκε να την εντυπωσιάσει χτίζοντας ένα αρχοντικό.
Ο «βασιλιάς του glamour» στην αρχιτεκτονική ήταν ο Ερνέστος Τσίλερ, που είχε σχεδιάσει τα σπουδαιότερα νεοκλασικά της πρωτεύουσας.
Ο Ναξιώτης γαιοκτήμονας, όμως, δεν μπορούσε να πληρώσει το υψηλό κασέ του πολυπράγμονα αρχιτέκτονα και αποφάσισε να συνεργαστεί με το συνεργείο του.
Πλήρωσε τους μαστόρους του για να φτιάξει ένα αρχοντικό τύπου Τσίλερ και κατάφερε να πείσει την καλή του, με την οποία παντρεύτηκαν και έζησαν ευτυχισμένοι στο σπιτικό τους.
Διατηρητέο
Το αρχοντικό αναπτύσσεται σε δύο επίπεδα, με συνολική επιφάνεια 255 τετραγωνικά, καθώς και μικρό υπόγειο.
Δεν έχει τη «βαριά» διακόσμηση του νεοκλασικισμού που κυριαρχούσε στην Αθήνα στα τέλη του 19ου αιώνα, αλλά διαθέτει ένα αριστοτεχνικό μπαλκόνι με περίτεχνη σιδεριά και «δαντελένια» ακροκέραμα στην περίμετρο της κεραμοσκεπής.
Στο εσωτερικό του ακολουθεί τη διαμόρφωση των αθηναϊκών σπιτιών και κυριαρχεί η ξύλινη σκάλα. Το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο του ήταν ο πανέμορφος κήπος.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και αφού είχε αλλάξει ιδιοκτήτες, το ρημαγμένο νεοκλασικό κινδύνεψε να κατεδαφιστεί, αλλά το 2000 οι φορείς της περιοχής κατάφεραν να κηρυχθεί διατηρητέο.
Η εγκατάλειψη συνεχίστηκε και μετά το 2005, οπότε αγοράστηκε από τον Δήμο Αθηναίων.
Μόλις το 2012 εξασφαλίστηκε η αναγκαία χρηματοδότηση και ξεκίνησαν οι εργασίες ριζικής ανακαίνισης, που με τις συνήθεις… εμπλοκές, ολοκληρώθηκαν τον περασμένο Φεβρουάριο.
Εδώ και λίγο καιρό άνοιξε τις πύλες του και έγινε το νέο hot spot στα Πατήσια.
Φιλοξενεί δράσεις, οι οποίες οργανώνονται από τον δήμο και παρέχονται δωρεάν, καλύπτοντας ευρύ φάσμα: από την εκμάθηση χρήσης τάμπλετ και κανόνων για social media για ηλικιωμένους έως θεατρικό παιχνίδι και αρχιτεκτονική.
1. Κινηματογράφος
Ένα μέρος του αρχικού οικοπέδου πουλήθηκε 1960 και στη θέση του κήπου κατασκευάστηκε ο θερινός κινηματογράφος «Α-Β», που από το 2005 ανήκει επίσης στην ιδιοκτησία του Δήμου Αθηναίων. Στην ίδια ενότητα βρίσκονται άλλα δύο ενδιαφέροντα ακίνητα, το ερειπωμένο αρχοντικό Κλωναρίδη και ο χώρος που δημιουργήθηκε από την απαράδεκτη κατεδάφιση του εργοστασίου «Φιξ».
2. Τα στενάκια
Η μικρή οδός Θεοτοκοπούλου, που αναπτύσσεται μεταξύ των οδών Σαρανταπόρου και Ιακωβάτων, αποτελεί μάλλον ατυχή επιλογή του Δήμου Αθηναίων να τιμήσει τον Ελ Γκρέκο. Στην ίδια περιοχή και για τους ίδιους άγνωστους λόγους, υπάρχουν μικροί δρόμοι που φέρουν το όνομα του σπουδαίου αρχιτέκτονα Χάνσεν και του διάσημου μαθητή του Τσίλερ.
3. Η «Αλυσίδα»
Η περιοχή γύρω από το τέρμα της οδού Πατησίων διατήρησε τον εξοχικό της χαρακτήρα ώς το 1900 και ονομαζόταν «Αλυσίδα». Πήρε το όνομά της από την πραγματική αλυσίδα που είχε τοποθετηθεί για να διακόπτεται η κυκλοφορία όταν περνούσαν οι συρμοί του «Θηρίου» στη διαδρομή Αθήνα – Κηφισιά. Αργότερα μπήκαν χειροκίνητες μπάρες και στη συνέχεια κατασκευάστηκε ο ανισόπεδος κόμβος, δίπλα στον σταθμό Ανω Πατήσια του Ηλεκτρικού.
*Πηγή: http://www.efsyn.gr/ – Φωτογραφίες: Βασίλης Μαθιουδάκης
