Όπως είναι γνωστό, για την εξόφληση συναλλαγών αξίας μεγαλύτερης των 500 ευρώ τόσο για ιδιώτες, όσο και για επιχειρήσεις απαιτείται η χρήση τραπεζικού μέσου. Πώς εφαρμόζεται στην πράξη αυτή η υποχρέωση όταν πρόκειται για ιδιώτες και πώς όταν πρόκειται για επιχειρήσεις; Ποιες είναι οι συνέπειες από την παραβίαση αυτής της υποχρέωσης;
Της Βασιλικής Ηλιοπούλου
Πρώην Γενική Διευθύντρια Φορολογικής Διοίκησης, συνεργάτης της ARTION
Για τους ιδιώτες, με τον νόμο 3842/2010 θεσπίστηκε υποχρεωτική χρήση τραπεζικού μέσου για εξόφληση συναλλαγών ποσού 1.500 ευρώ και άνω (αρχικά) και εν συνεχεία το σχετικό ποσό μειώθηκε στα 500 ευρώ και άνω (περιλαμβανομένου Φ.Π.Α.).
Πρόσφατα, με τον Ν. 5073/2023 θεσπίστηκε αυστηρότερο πλαίσιο ως προς τις κυρώσεις σε περίπτωση παραβίασης της σχετικής υποχρέωσης και συγκεκριμένα επαπειλείται πρόστιμο ίσο με το διπλάσιο της αξίας της συναλλαγής που πληρώθηκε με μετρητά («(…) ίσο με το διπλάσιο της καταβληθείσας με μετρητά αξίας των στοιχείων λιανικής πώλησης που εκδίδονται για τη συναλλαγή (…)» – άρθρο 54 Κ.Φ.Δ., όπως τροποποιήθηκε και ισχύει).
Παράδειγμα 1: Ιδιώτης αγοράζει αγαθό αξίας 800 ευρώ και εξοφλεί με μετρητά. Στην περίπτωση αυτή η κύρωση είναι πρόστιμο ύψους 1.600 ευρώ, το οποίο καταλογίζεται στον φορολογούμενο.
Παράδειγμα 2: Ιδιώτης λαμβάνει ιατρικές υπηρεσίες συνολικής αξίας 600 ευρώ και εξοφλεί με μετρητά. Στην περίπτωση αυτή η κύρωση είναι πρόστιμο ύψους 1.200 ευρώ, το οποίο καταλογίζεται στον φορολογούμενο.
Σημειώνουμε ότι, με βάση την οικεία διάταξη, το πρόστιμο καταρχήν φαίνεται να καταλογίζεται στον ιδιώτη που λαμβάνει το παραστατικό και όχι στην επιχείρηση που το εκδίδει, χωρίς όμως αυτό να είναι ξεκάθαρο. Επιπλέον, αυτό στην πράξη θα είναι ιδιαιτέρως δυσχερές (να επιβληθεί το πρόστιμο στον εκάστοτε παραβάτη-φορολογούμενο) και πολύ πιθανόν να στραφεί η Διοίκηση και προς την επιχείρηση που εξέδωσε το παραστατικό.
Υπενθυμίζουμε ότι ήδη σήμερα προβλέπεται πρόστιμο 100 ευρώ για την επιχείρηση που παραβιάζει το όριο του Ν. 3842/2010 (Βλ. ΠΟΛ. 1026/2018). Σε κάθε περίπτωση, αναμένουμε την διευκρινιστική εγκύκλιο, η οποία θα διευκρινίζει και τον τρόπο εφαρμογής της διάταξης (π.χ. τραπεζική αργία, αδυναμία χρήσης POS), π.χ. εάν μία συναλλαγή έχει αξία 1.000 ευρώ και δοθούν τα 800 τραπεζικά και τα 200 με μετρητά, με βάση την διάταξη προκύπτει ότι το πρόστιμο θα είναι 400 ευρώ (διπλάσιο της καταβληθείσας με μετρητά αξίας) και αναμένουμε την σχετική επιβεβαίωση από την ερμηνευτική εγκύκλιο. Εξάλλου, θα πρέπει να ληφθεί ειδική μέριμνα για καταναλωτές, οι οποίοι δεν έχουν την δυνατότητα χρήσης τραπεζικού μέσου για τις συναλλαγές τους (μετανάστες, υπερήλικες καθώς και τουρίστες από χώρες που χρησιμοποιούν κατά κύριο λόγω μετρητά), καθώς και επιτηδευματίες – επιχειρήσεις, οι οποίες βρίσκονται σε περιοχές όπου τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα με τα οποία συνεργάζονται είναι αρκετά μακριά για καθημερινή κατάθεση των μετρητών τους και η πληρωμή των προμηθευτών είναι πιο εύκολη με την χρήση μετρητών (πρατήρια καυσίμων, επιχειρήσεις εστίασης που αγοράζουν από αγρότες και ξενοδοχεία).
Σε αυτό το σημείο οφείλουμε να διευκρινίσουμε ότι, η ανωτέρω διάταξη δεν έχει σχέση με την χρήση μετρητών μεταξύ των επιχειρήσεων, όπου το όριο είναι επίσης το ποσό των 500 ευρώ (καθαρής αξίας), άνω του οποίου θα πρέπει η εξόφληση να γίνει με χρήση τραπεζικού μέσου. Σε περίπτωση παραβίασης αυτής της διάταξης η κύρωση είναι ότι δεν αναγνωρίζεται προς έκπτωση η δαπάνη αυτή από τα ακαθάριστα έσοδα της επιχείρησης (άρθρο 23 του Κώδικα Φορολογίας Εισοδήματος) και στην περίπτωση αυτή δεν επιβάλλεται επιπλέον πρόστιμο.
Ως τραπεζικό μέσο πληρωμής νοείται:
- Η κατάθεση σε τραπεζικό λογαριασμό του προμηθευτή, είτε με μετρητά είτε με μεταφορά μεταξύ λογαριασμών (έμβασμα),
- Η χρήση χρεωστικών ή πιστωτικών καρτών της εταιρείας που πραγματοποιεί την πληρωμή,
- Η έκδοση τραπεζικής επιταγής της επιχείρησης ή η εκχώρηση επιταγών τρίτων,
- Η χρήση συναλλαγματικών οι οποίες εξοφλούνται μέσω τραπέζης,
- Η χρήση ταχυδρομικής επιταγής – ταχυπληρωμής ή η κατάθεση σε λογαριασμό πληρωμών των Ελληνικών Ταχυδρομείων.
Με την ΠΟΛ.1216/2014 διευκρινίστηκε ότι: «Η μη εξόφληση των ως άνω δαπανών με τη χρήση τραπεζικού μέσου πληρωμής δεν συνιστά, από μόνη της, εικονικότητα ως προς τη συναλλαγή και δεν έχει ως αποτέλεσμα τον προσδιορισμό του εισοδήματος σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 28 του ιδίου νόμου, εφόσον δεν συντρέχουν και άλλοι λόγοι».
Αυτό σημαίνει ότι η μη εξόφληση δαπανών με τραπεζικό μέσο δεν αποτελεί αφορμή για την διενέργεια ελέγχου με τις έμμεσες τεχνικές, αλλά η κύρωση είναι η μη έκπτωση της δαπάνης. Κάτι τέτοιο βέβαια μπορεί να αποβεί επιζήμιο για μία επιχείρηση που λόγω άγνοιας της νομοθεσίας δεν συμμορφώθηκε με αυτή την υποχρέωση.
Παράδειγμα από πραγματικό έλεγχο
Σε έλεγχο που διενεργήθηκε σε ψιλικατζίδικο κατά τις αγορές από 4 βασικούς προμηθευτές, οι οποίοι είναι συντοπίτες του ελεγχόμενου, εντοπίστηκε ότι οι δαπάνες άνω των 500 ευρώ, προφανώς από άγνοια, δεν εξοφλήθηκαν με τραπεζικό μέσο. Αυτό οδήγησε τον έλεγχο να κρίνει ότι το σύνολο αυτών των αγορών (συνολικού ποσού 343.000 €) δεν εκπίπτουν (αναγνωρίζονται), επιβάλλοντας στον φορολογούμενο φόρους μετά προσαυξήσεων και προστίμων ύψους 500.000 ευρώ. Οι συγκεκριμένες αγορές γύρω στο 90% αφορούν αγορά καπνοβιομηχανικών προϊόντων (τσιγάρα) και κάρτες τηλεφώνου. Το κέρδος που προκύπτει από την πώληση αυτών των προϊόντων δεν ξεπερνάει τις 12.000 ευρώ.
Βλέπουμε, λοιπόν, με βάση τα ανωτέρω ότι αυστηροποιείται το πλαίσιο σχετικά με τη χρήση μετρητών. Τα μέτρα αυτά αποσκοπούν στην πάταξη της φοροδιαφυγής και της χρήσης «μαύρου χρήματος». Προβληματισμό, όμως, δημιουργεί το γεγονός ότι το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο που εφαρμόζεται για τις επιχειρήσεις από το 2014 δεν έχει αποφέρει τα αναμενόμενα αποτελέσματα στην καταπολέμηση της φοροδιαφυγής και της παραοικονομίας και στην αύξηση των εσόδων από Φ.Π.Α.. Η υποχρεωτική όμως σύνδεση των επιχειρήσεων με την φορολογική διοίκηση μέσω της πλατφόρμας των my data συνδυαστικά, ίσως αποβούν αποτελεσματικά εργαλεία. Επιπλέον, το φαινόμενο της μη συμμόρφωσης είτε από άγνοια είτε από αδυναμία είναι εκτεταμένο, ιδίως στις μικρές επιχειρήσεις και φυσικά στα απλογραφικά βιβλία.
Το ανωτέρω κείμενο έχει ενημερωτικό χαρακτήρα και σε καμία περίπτωση δεν υποκαθιστά τις εξειδικευμένες συμβουλευτικές υπηρεσίες.
