Άγρια ψυχολογικά βασανιστήρια με επαναλαμβανόμενη μουσική… ασμάτων της εποχής
«Θα πάω στη ζούγκλα με τον Ταρζάν τον παιδικό μου φίλο, παρέα με τον ελέφαντα να μη μου δίνουν ξύλο. Κι αν θα με φάνε τ’ άγρια θηρία, θα με γράψουν και στην ιστορία, πως με φάγανε τα ζώα και όχι η μπόρα του αιώνα».
Αυτοί είναι μερικοί στίχοι από το γνωστό τραγούδι του Γιάννη Μαρκόπουλου, ένα «σουξέ» του 1973, που ακόμη και σήμερα προκαλούν ανατριχίλα σε όσους υπέφεραν τα σωματικά και ψυχολογικά βασανιστήρια στο διαβόητο ΕΑΤ/ΕΣΑ κατά τη διάρκεια της επταετίας. Το συγκεκριμένο τραγούδι αναπαραγόταν συνέχεια (λούπα) μέσα στα κολαστήρια των Εσατζήδων, όχι μόνο για να καλύπτουν τις κραυγές τους όπως είναι γνωστό, αλλά ως μια από τις μεθόδους ψυχολογικού βασανισμού που μαζί με τη στέρηση ύπνου οδηγούσε τους κρατουμένους να «σπάσουν» ευκολότερα, όπως προκύπτει από την έρευνα της μουσικολόγου Αννας Παπαέτη, η οποία καταπιάνεται με ένα εν πολλοίς άγνωστο κεφάλαιο της επταετίας.
«,Αυτή είναι η επιτυχία αυτού του είδους του βασανισμού. Δεν το βλέπεις, δεν το υπολογίζεις», λέει στην «Κ» η κ. Παπαέτη και συμπληρώνει ότι ο «Ταρζάν» ήταν κοινή αναφορά σε όλα τα θύματα με τα οποία μίλησε για την έρευνά της.
«Οταν το ακούω το μυαλό μου πάει εκεί. Δεν μπορώ να το ξεχάσω», λέει στην «Κ» ο Διονύσης Μαυρογένης, συλληφθείς το 1973. Η επαναλαμβανόμενη μουσική του «Ταρζάν» και ορισμένων ακόμη τραγουδιών της εποχής, όπως η «Μαρία με τα κίτρινα», τα «Φιλαράκια τα καλά» και το «Ασπρα, κόκκινα, κίτρινα, μπλε», ο εξαναγκασμός των βασανισθέντων να στέκονται όρθιοι για ώρες και να τραγουδάνε, η συνακόλουθη στέρηση ύπνου, καταδεικνύουν ένα σχεδιασμένο σύστημα ψυχολογικού βασανισμού που εφαρμοζόταν σε συνδυασμό με τις εκτεταμένες σωματικές βλάβες. «Εκεί μέσα καταλάβαμε την εξάντληση από την αγρυπνία. Τι σημαίνει να μην μπορείς να κοιμηθείς και να ηρεμήσεις. Κοιμόμαστε όρθιοι με κραυγές και αλαλαγμούς. Περάσαμε ένα έντονο ψυχολογικό και σωματικό βασανιστήριο. Σε 3,5 μήνες στην απομόνωση διαλύεσαι», τονίζει ο κ. Μαυρογένης.
Ωστόσο, το ψυχολογικό κομμάτι των βασανιστηρίων δεν αναδείχθηκε στις δίκες των βασανιστών, όπως μας λέει η κ. Παπαέτη, καθώς υποτιμήθηκε από τους τότε δικαστές σε σχέση με τις σωματικές βλάβες. «Για κάποιο λόγο δύσκολα θεωρούμε ότι ο ήχος ή η μουσική είναι “συνεργός” στα βασανιστήρια. Συμβαίνει επίσης και τα θύματα να υποτιμούν την ψυχική βία σε σχέση με τη σωματική. », επισημαίνει η ερευνήτρια.
Η τρέλα της αϋπνίας
Η χρήση της μουσικής και των θορύβων γινόταν επίσης στη λεγόμενη «ταράτσα» της Μπουμπουλίνας αλλά και στα κρατητήρια της Ασφάλειας του Πειραιά. Εκεί ένα εκκωφαντικό σχολικό κουδούνι χτυπούσε συνέχεια στα τρία μικρά κελιά της απομόνωσης καθ’ όλη τη διάρκεια του 24ωρου, «τρελαίνοντας» τους κρατουμένους από την αϋπνία και τον ασταμάτητο θόρυβο, όπως εξομολογείται στην «Κ» η Ντόρα Κωνσταντίνου. «Θυμάμαι τα κελιά που ήταν τόσο μικρά. Ηταν ίσα ίσα για να ξαπλώσεις και ούτε που έφτανες να ανοίξεις τα χέρια σου. Το κουδούνι χτυπούσε όλη μέρα με μικρά διαλείμματα. Εκείνους δεν τους ενοχλούσε γιατί δούλευαν, ενώ εμείς δεν μπορούσαμε καν να κινηθούμε», επισημαίνει.
Η κ. Κωνσταντίνου, 20χρονη τότε φοιτήτρια της Ανωτάτης Εμπορικής και μέλος του Πατριωτικού Μετώπου, πέρασε έναν μήνα στην Ασφάλεια του Πειραιά, αφότου την κατέδωσε ένας «φίλος». Λέει:«Το κουδούνι χτύπαγε με μεγάλη συχνότητα. Οταν το ακούς μέσα στα αυτιά σου, μπορεί να νομίζεις ότι διαρκούσε παραπάνω. Δεν είχαμε αίσθηση του χρόνου.»
Στο τέλος των βασανισμών, προτού οι κρατούμενοι επιστρέψουν στο μαρτύριο της απομόνωσης, οι βασανιστές του ΕΑΤ/ΕΣΑ τελείωναν την αδυσώπητη «παράστασή» τους με ένα συγκεκριμένο τραγούδι, τον «Στέφανο» του Αντώνη Καλογιάννη που μόνο τρόμο θα μπορούσαν να προκαλέσουν οι στίχοι του στο μυαλό των κρατουμένων: «Πάει κι ο Στέφανος, ο καλός ο άνθρωπος, με το φωτοστέφανο, που λες. Πάει κι ο Στέφανος, πάει μ’ ένα παράπονο. Εκλαιγαν οι φίλοι του προχθές».
Αν και ο ψυχολογικός βασανισμός, στον οποίο εμπίπτει η χρήση μουσικής, δεν διερευνήθηκε επαρκώς για την περίοδο της χούντας, ερευνητές και ανθρωπιστικές οργανώσεις εκτιμούν ότι τα λεγόμενα «no touch tortures» είναι εξίσου διαδεδομένες τεχνικές και χρησιμοποιήθηκαν σε κρατούμενους στη Χιλή του Αουγκούστο Πινοσέτ και αργότερα στο Αμπού Γκράιμπ και στο Γκουαντάναμο.
Για την έρευνά της η μουσικολόγος Αννα Παπαέτη κατέφυγε στα πρακτικά της δίκης των βασανιστών, ενώ πραγματοποίησε σειρά συνεντεύξεων με βασανισθέντες της επταετίας. Η έρευνά της με τίτλο «Μουσική, Τρόμος και Χειραγώγηση» επικεντρώθηκε στην περίοδο της χούντας με χρηματοδότηση του ευρωπαΐκού προγράμματος «Μαρί Κιουρί» και δημοσιεύθηκε σε επιστημονικά περιοδικά.
Του Σάκη Ιωαννίδη-www.kathimerini.gr
