«Ξενάγηση» στο απόλυτο γκοθ κτίριο της Αθήνας (φωτογραφίες)

της Ζωής Παρασίδη-Φωτογραφίες: Νατάσα Πανταζοπούλου / FOSPHOTOS

Yπάρχει μια γειτονιά της Αθήνας που γειτνιάζει αρμονικά ο νεοκλασικισμός με το αρ ντεκό και το μπαουχάους, ανάμεσα σε πολυκατοικίες που σηκώθηκαν σε μεταγενέστερες εποχές. Όμως παρά το πυκνό συρματόπλεγμα που τον περιβάλλει ο πύργος της οδού Θήρας στην Πλατεία Αμερικής δεν περνά εύκολα απαρατήρητος, είναι το κτίριο που δεσπόζει στην περιοχή.

Η επιβλητική κατοικία του αριθμού 54 άνοιξε τις πόρτες της το 1914 για να φιλοξενήσει την οικογένεια του εμπόρου φαρμάκων Τζώρτζη Αλφονσάτου Τυπάλδου με ρίζες από τη Νάπολη της Ιταλίας. Στις αρχές του 20ου αιώνα η περιοχή διέθετε εξοχικές κατοικίες, ενώ οι μόνοι δρόμοι που υπήρχαν ήταν η Πατησίων και η Αχαρνών. Το ιδιαίτερο αρχιτεκτονικά σπίτι της αρχοντικής -καταγεγραμμένης στο Libro d’Oro – κεφαλονίτικης οικογένειας έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο από το 2008, όμως οι φθορές στο εσωτερικό του επιδεινώνονται, γεγονός που προβληματίζει την Σίλια Καλλιμάνη, του η οποία θέλει να δει την κληρονομιά της να αποκτά κοινωνικό χαρακτήρα.

Η σημερινή ιδιοκτήτρια οικήματος της οδού Θήρας, Σίλια Καλλιμάνη

Αναμένοντας τη σημερινή ιδιοκτήτριά του, ένα ηλικιωμένο ζευγάρι αρχιτεκτόνων από την Θεσσαλονίκη που έκανε την βόλτα του στη γειτονιά φωτογραφίζοντας το αρχιτεκτονικό απόθεμά της στέκεται έξω από την είσοδο του πύργου θέλοντας να δει το σπίτι που παρατηρούσε με δέος και περιέργεια από τα νιάτα του. Όπως εξηγεί η κληρονόμος, οι προσπάθειές της να μετατραπεί σε έναν χώρο με πολιτιστική δραστηριότητα βρίσκονται αντιμέτωπες με οικονομικά προσκόμματα. «Ήμουν πάρα πολύ κοντά, όμως πέσαμε σε εποχές δύσκολες. Πριν δύο χρόνια η περιφέρεια είχε ζητήσει από την Monumenta να εισηγηθεί για δύο κτίρια της πόλης προκειμένου να αποκατασταθούν και να αξιοποιηθούν. Η τότε αντιπεφερειάρχης ήρθε εδώ κι ενθουσιάστηκε, είχαμε καθίσει στην σκιά του κήπου… όμως την αμέσως επόμενη εβδομάδα ήρθαν τα capital controls. Μπορεί αυτό το κτίριο να ανήκει σε ιδιώτη αλλά δεν παύει να έχει κοινωνικό χαρακτήρα».  

Λόγω των αντικειμένων αξίας που διέθετε, το σπίτι είχε γίνει πολλές φορές στόχος διαρρηκτών, γι’ αυτό και το κάποτε διαμπερές υπόγειό του είναι πλέον σφαλισμένο με τούβλα. Οι εισβολές είναι αδιάλειπτες, από το εσωτερικό του σπιτιού απουσιάζουν σπάνια βιβλία, σωλήνες νερού, ακόμη και πόμολα ενώ μια εικαστική παρέμβαση με μορφή κατόπτρου που είχε γίνει στο πλαίσιο της Art Athina καταστράφηκε. «Μπήκαν μέσα άνθρωποι που δεν το σεβάστηκαν. Κάποιοι κάνουν καταλήψεις σε κτίρια και τα ομορφαίνουν, εδώ διέλυσαν τα παραθυρόφυλλα, ό,τι έπιπλο υπήρχε το κατέστρεψαν ακόμη και τα είδη υγιεινής. Όσο το κτίριο αυτό δεν ζει, θα γινόμαστε κάθε φορά μάρτυρες  νέων φθορών».

Ο πύργος της Δουκίσσης Πλακεντίας στην Πεντέλη, της Βασιλίσσης στο Ίλιον, του στρατηγού Μαυρομιχάλη στον δρόμο της Αλκιβιάδου είναι κάποια κτίρια της πόλης με γοτθικά στοιχεία. Κανένα όμως δεν έχει τη συνέπεια στον ρυθμό του πύργου επί της οδού Θήρας. Σύμφωνα με έκθεση του ΥΠΕΧΩΔΕ, ο -σπάνιος για την πόλη της Αθήνας- νεογοτθικός ρυθμός του κτιρίου εκφράζεται μέσω της φρουριακού τύπου αρχιτεκτονικής του, με στοιχεία όπως οι πολεμίστρες, τα οξυκόρυφα τόξα των ανοιγμάτων, οι ιδιότυποι πεσσοί του κεντρικού πρόπυλου, τα οικόσημα του εξωτερικού και εσωτερικού διάκοσμου. Κατά την εισηγήτρια του υπουργείου Ιωάννα Σωτηρίου, «το κτίριο διαρθρώνεται άψογα με βάση επιτηδευμένους κανόνες του νεοκλασικού λεξιλογίου, έχοντας τριμερή διάρθρωση με κεντρική μορφολογική ενότητα, διαβάθμιση της διακόσμησης, μέτρο και ρυθμό με την επανάληψη στοιχείων σε άλλη κλίμακα, κορνίζες ανοιγμάτων, ταινία στέψης κλπ. Σήμερα, παρόλο που περιβάλλεται ασφυκτικά από πανύψηλες , ακαλαίσθητες πολυκατοικίες, αποτελεί μιαν όαση αρχιτεκτονικής δεξιοτεχνίας και φυσικού τοπίου σε επίπεδο γειτονιάς, δηλαδή ένα τοπόσημο».

Εκτός από τον κήπο που παραμένει αξιοποιήσιμος, και φωτίζεται με κεριά κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεων που πραγματοποιούνται με πρωτοβουλία της Σίλιας Καλλιμάνη, στο εσωτερικό του σπιτιού η ίδια επιθυμεί να δημιουργηθεί ένας χώρος πολιτιστικού ενδιαφέροντος, επικεντρωμένος στο βιβλίο. Όραμά της είναι να πραγματοποιούνται εργαστήρια βιβλιοδεσίας, μαθήματα ιστορίας της τέχνης και ξένων γλωσσών, αναγνωστήριο και να διαθέτει χώρο για σχετικές διαλέξεις.

Αξιοθαύμαστο είναι το γεγονός πως οι τελευταίοι του κάτοικοι, ο Άγγελος και η Ρόζα Τυπάλδου – Ξυδιά (που εγκατέλειψαν το κτίριο το 1993, έπειτα από μια ληστεία) ζούσαν μέχρι τότε χωρίς να υποκύψουν στον πειρασμό των αλουμινένιων κουφωμάτων και των σύγχρονων σωμάτων θέρμανσης. Στο ισόγειο του σπιτιού, που κληρονομείται από γενιά σε γενιά, σε πλάγια γραμμή συναντά κανείς έναν χώρο υποδοχής, μια τραπεζαρία με περιγραμμάτα από έργα ζωγραφικής στους τοίχους, ένα καθιστικό γεμάτο με βιβλία, ένα βοηθητικό μπάνιο και μια κουζίνα άλλης εποχής. Στο μετζοπάτωμα βρίσκονται οι δύο κρεβατοκάμαρες, η γκαρνταρόμπα και το βασικό μπάνιο του σπιτιού, από το οποίο αφαιρέθηκε ένας μαντεμένιος θερμοσίφωνας, ενώ το δώμα και οι εξώστες δεν είναι πλέον επισκέψιμοι αφού το δάπεδο έχει υποχωρήσει. «Ήλπιζα πως λόγω της μοναδικότητας του η πολιτεία θα δείξει ενδιαφέρον. Λατρεύω αυτή τη γειτονιά που είναι δυστυχώς παραγκωνισμένη, έχω συντάξει επιστολή στον Δήμαρχο αφού αναρωτιέμαι γιατί δεν γίνεται καμία προσπάθεια για την Πατησίων». Έπειτα αναφέρεται σε κάποιες προσπάθειες επαφής με ιδρύματα-φορείς πολιτισμού, όμως καμία πρωτοβουλία της δεν έχει πιάσει τόπο.

Στο απέναντι σχολείο οι μαθητές γράφουν εκθέσεις για τον «μυστηριώδη γείτονα», περαστικοί που δεν γνωρίζουν πολλά πλάθουν ιστορίες για μάγισσες που κατοικούσαν κάποτε εκεί. Εκδηλώσεις όπως τα «Θηρανοίξια» – βοηθούν τους κατοίκους να γνωρίσουν τον ανεξερεύνητο από πολλούς πύργο. «Είναι συγκινητική η προσφορά του κόσμου, μια καλλιτέχνης της περιοχής θέλει να αποκαταστήσει μόνη της όλα τα ξύλινα παραθυρόφυλλα. Στις εκδηλώσεις ξαναείδα παλιούς κατοίκους της γειτονιάς που έχουν κλειστεί στα σπίτια τους να βγαίνουν έξω, νέους γείτονες που ήρθαν με δώρα στα χέρια, μετανάστες που έλεγαν πως ξεσηκώθηκαν ευχάριστα από το γλέντι μας. Με τον τρόπο που ζούμε μόνο τέτοιου είδους προσπάθειες μπορούν να μας φέρουν πιο κοντά».

Η ξενάγηση μας στο έργο του, αγνώστου μέχρι σήμερα, αρχιτέκτονα φτάνει στο τέλος της και η ιδιοκτήτρια εξηγεί πως έπειτα από τόσες προσπάθειες που έχουν οδηγηθεί στο κενό, υπήρξε μια περίοδος κατά την οποία είχε αποθαρρυνθεί. Το ζευγάρι που στάθηκε τυχερό εκείνη τη μέρα κι επισκέφθηκε τον χώρο που τόσα χρόνια θαύμαζε από απόσταση ευχήθηκε να δει κατά την επόμενη του επίσκεψη στην Αθήνα το κτίριο να λειτουργεί με νέα πνοή.

Σαν ένα οικοποιημένο από το ανθρώπινο περιβάλλον μνημείο της περιοχής…