Στις ψηφισμένες από τη Βουλή συμβάσεις, οι εργασίες έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων ορίζονται ως ‘εργασίες πετρελαίου’. Τόσο οι συμβάσεις, όσο και οι στρατηγικές μελέτες που προηγήθηκαν, αφορούν το σύνολο του προγράμματος εκμετάλλευσης, καλύπτουν δηλαδή ως ενιαίο σύνολο τόσο την έρευνα όσο και την εξόρυξη και εκμετάλλευση των κοιτασμάτων.
Οι εργασίες έρευνας χωρίζονται σε τρεις φάσεις: η πρώτη φάση αφορά τη σεισμική έρευνα και διαρκεί τρία χρόνια, ενώ οι επόμενες δυο αφορούν βαθιές ερευνητικές γεωτρήσεις και διαρκούν 2-3 χρόνια η κάθε μια. Ο τρόπος εκτέλεσης των ερευνητικών εργασιών επίσης διαφέρει μεταξύ των χερσαίων και θαλάσσιων οικοπέδων.
Ειδικά η πρώτη ερευνητική φάση, η σεισμική έρευνα, ελάχιστα περιγράφεται στους κυρωτικούς νόμους. Πηγές πληροφορίας για το είδος των εργασιών σεισμικής έρευνας είναι οι στρατηγικές μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) που έχουν τεθεί σε διαβούλευση και το πρώτη εγκεκριμένο περιβαλλοντικό σχέδιο δράσης (ΠΣΔ), το οποίο αφορά την περιοχή των Ιωαννίνων.
Στο ΠΣΔ Ιωαννίνων, οι σεισμικές έρευνες περιλαμβάνουν γεωτρητικές εργασίες και χρήση εκρηκτικών υλών ποσότητας έως 18 κ. σε 11.500 μικρές γεωτρήσεις βάθους 10-20 μ. και 38 γεωτρήσεων μέσου βάθους 80 μ. Επιπλέον, η φάση της σεισμικής έρευνας σε χερσαίες περιοχές κατά κανόνα περιλαμβάνει αποψιλώσεις βλάστησης δασικών εκτάσεων και συμπαγούς δάσους, πτήσεις ελικοπτέρων, διάνοιξη δρόμων, κατασκευή ελικοδρομίων, και χρήση μηχανοκίνητου εξοπλισμού.
Σε χερσαίες περιοχές, οι εργασίες πετρελαίου ενδέχεται να μην περιορίζονται σε συμβατικές μεθόδους εξόρυξης πετρελαίου και αερίου, αλλά να στοχεύουν και στην εκμετάλλευση κοιτασμάτων σχιστολιθικού αερίου. Το σχιστολιθικό αέριο εξορύσσεται με την ιδιαίτερα επιβαρυντική για το φυσικό περιβάλλον μέθοδο της υδραυλικής ρωγμάτωσης (hydraulic fracturing-fracking), η οποία συνίσταται στη διοχέτευση με υψηλή πίεση μεγάλων ποσοτήτων νερού, άμμου και ισχυρών χημικών (όπως υδροχλωρικό οξύ) στο υπέδαφος. Οι επιπτώσεις από τη ρύπανση των υπόγειων υδάτων, την απόληψη νερού, τα υγρά ρωγμάτωσης, είναι εξαιρετικά σοβαρές.
Περιβαλλοντικές επιπτώσεις
Όλες οι χερσαίες περιοχές παραχώρησης καλύπτουν πολύ μεγάλες εκτάσεις, οι οποίες περιλαμβάνουν τμήματα εθνικών πάρκων και περιοχές που προστατεύονται από τις κοινοτικές οδηγίες 92/43/ΕΟΚ για τους οικοτόπους και 2009/147/EK για τα άγρια πουλιά, αλλά και από τη Σύμβαση Ραμσάρ (όπως για παράδειγμα οι υγρότοποι Μεσολογγίου – Αιτωλικού και ο Αμβρακικός). Οι επιπτώσεις που μπορεί να προκληθούν στο περιβάλλον των περιοχών σεισμικής έρευνας είναι σοβαρές και περιλαμβάνουν αποψίλωση βλάστησης, διάβρωση εδάφους, υδρολογικές αλλοιώσεις, ρύπανση από απόβλητα, αλλαγή χρήσεων γης, ρύπανση από την κίνηση οχημάτων, αλλοιώσεις σε οικοσυστήματα από διάνοιξη δρόμων.
Όσον αφορά τις θαλάσσιες περιοχές (κυρίως το Ιόνιο και την Κρήτη), οι επιπτώσεις των σεισμικών ερευνών στα θαλάσσια θηλαστικά είναι δίχως αμφιβολία εξαιρετικά επιβλαβείς, όπως έχει αποδειχθεί από τη συντριπτική πλειονότητα των σχετικών με το θέμα μελετών διεθνώς, και περιγράφεται με σαφήνεια και στις στρατηγικές μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) των ίδιων των συμβάσεων παραχώρησης. H χρήση σεισμικών αεροβόλων (seismic airguns) για την πρόκληση ακουστικών πηγών, καθώς και η συνεπακόλουθη αύξηση της κυκλοφορίας σκαφών με τα ρυμουλκούμενα airguns είναι η σοβαρότερη και πλέον αδιαμφισβήτητη επίπτωση στη θαλάσσια βιοποικιλότητα. Η πρόκληση ακουστικών τραυμάτων που μπορούν να προκαλέσουν ακόμα και θάνατο σε θαλάσσια θηλαστικά και θαλάσσιες χελώνες (είδη κατά προτεραιότητα προστατευόμενα από την οδηγία 92/43/ΕΟΚ και από διεθνείς συμβάσεις) αναφέρονται μεν ως σοβαρές στις ΣΜΠΕ, εντούτοις όμως oι επιπτώσεις και οι προτεινόμενες ενέργειες μετριασμού τους δεν εξετάζονται στο ειδικότερο επίπεδο ανά είδος και περιοχή. Αν λάβουμε μάλιστα υπόψη ότι η φάση των εργασιών σεισμικής έρευνας δεν υποβάλλεται σε διαδικασία εκτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΕΠΕ), τότε βλέπουμε πως αυτές οι επικίνδυνες συνέπειες αφήνονται στη «διακριτική ευχέρεια» της κάθε εταιρείας πετρελαίου.
Ειδικά στα Ιωάννινα, το εγκεκριμένο με τον ν. 4300/2014 πρόγραμμα ενδέχεται να αφορά και την εξόρυξη σχιστολιθικού αερίου, καθώς κοιτάσματα στην περιοχή έχουν εντοπιστεί από έρευνα επιστημονικής επιτροπής που συγκρότησε ο υπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής και της οποίας η μελέτη ολοκληρώθηκε και παραδόθηκε το 2012. Εδώ πρέπει να τονιστεί ότι τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης περιβάλλονται από το υπουργείο με μεγάλη μυστικότητα, καθώς αίτημα πληροφοριών και χορήγησης των σχετικών εγγράφων και μελετών από το WWF Ελλάς, συνοδευόμενο από εισαγγελική εντολή, απορρίφθηκε από τον αρμόδιο προϊστάμενο, με το σκεπτικό ότι η μελέτη αυτή, η οποία έχει ολοκληρωθεί και παραδοθεί, αποτελεί «εσωτερική πληροφόρηση της υπηρεσίας μας, η δημοσιοποίηση της οποίας μπορεί να βλάψει τα οικονομικά συμφέροντα του Δημοσίου […]» και ότι το υπουργείο «είναι, παραγώγως, δικαιούχος πνευματικής ιδιοκτησίας της «προκαταρκτικής γεωλογικής μελέτης», από την οποία εξαρτά ζωτικά οικονομικά συμφέροντα άμεσα συναρτώμενα με την οικονομική σταθερότητα του Κράτους […]».[1]
Ανεξάρτητες επιστημονικές έρευνες
H ανεξάρτητη επιστημονική έρευνα που έχει πραγματοποιηθεί σε χώρες που μετρούν δεκαετίες εξόρυξης υδρογονανθράκων δείχνει ότι οι επιπτώσεις από τη διάνοιξη σεισμικών γραμμών σε δασικά οικοσυστήματα είναι μακροχρόνιες και πολύ σοβαρές.
Με ιδιαίτερη έμφαση στα πιο απειλούμενα είδη πιθήκων της περιοχής, έρευνα του 2012 σε δάσος στον βόρειο περουβιανό Αμαζόνιο, έδειξε ότι η διαταραχή που προκλήθηκε από τη σεισμική έρευνα επηρέασε σημαντικά την αφθονία των ομάδων πρωτευόντων που μελετήθηκαν. Έρευνες σε δασικά οικοσυστήματα του Καναδά, τα οποία υπόκεινται σε εξορυκτική δραστηριότητα εδώ και δεκαετίες, έδειξε ότι οι σεισμικές γραμμές έχουν αφήσει μόνιμο στίγμα και κληρονομιά από γραμμικές διαταραχές πολλών δεκάδων χιλιομέτρων, προκαλώντας σοβαρές επιπτώσεις στην αναγέννηση και μόνιμο κατακερματισμό δασικών οικοτόπων. Πάλι στον Καναδά, στα Βορειοδυτικά Εδάφη, αποδείχθηκε ότι η απομάκρυνση δέντρων και η συμπίεση του εδάφους αλλοιώνει τις θερμοφυσικές ιδιότητες του εποχικά παγωμένου στρώματος σε τέτοιο βαθμό ώστε υποβαθμίζεται σοβαρά ή ακόμα και εξαφανίζεται εντελώς το μόνιμα παγωμένο υπέδαφος (permafrost). Αυτή η μετατροπή κατά μήκος των γραμμικών διαδρόμων που τέμνουν αδιάκριτα διαφορετικούς τύπους εδαφών με τελείως διαφορετικές υδρολογικές λειτουργίες επιφυλάσσει δυνητικά πολύ σοβαρές επιπτώσεις στην ανακατανομή του νερού και της ενέργειας μέσα και μεταξύ τοπιακών μονάδων με συμβολή στην τήξη του permafrost, αλλαγές στις καλύψεις γης και πρόκληση εκροής υδάτων. Επίσης, άλλη έρευνα έδειξε ότι οι επιπτώσεις από τη σεισμική έρευνα είναι μακροχρόνιες και πολύ σημαντικές σε τυρφώνες και έλη, καθώς μπορούν να προκαλέσουν ένωση υδρολογικών λεκανών που έχουν ως αποτέλεσμα την αποστράγγιση.
Περιβαλλοντική αδειοδότηση
Όπως προαναφέρθηκε, δεδομένου ότι οι συμβάσεις με τις εταιρείες εξόρυξης κυρώνονται με νόμο, οι διαδικασίες περιβαλλοντικής αδειοδότησης καθορίζονται από τον κάθε κυρωτικό νόμο ξεχωριστά. Αν και στις περισσότερες συμβάσεις προβλέπεται ότι «ο Μισθωτής υποχρεούται να … (β) εκτελεί όλες τις Εργασίες Πετρελαίου σε πλήρη συμμόρφωση με την Περιβαλλοντική Νομοθεσία», εντούτοις το πρώτο στάδιο έρευνας δεν υπόκειται σε εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων κατά την έννοια των διατάξεων του άρθρου 1 της οδηγίας 2011/92/ΕΕ για την εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων και κατά τα ειδικά προβλεπόμενα της υπουργικής απόφασης οικ. 170225/2014 (ΦΕΚ Β 135) για την εξειδίκευση των φακέλων περιβαλλοντικής αδειοδότησης.
| ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΕΞΟΡΥΞΗΣ ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΩΝ | |||
| Στάδιο | Διάρκεια | ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΚΑΙ Επιπτώσεις | |
| Χερσαίες | Θαλάσσιες | ||
| Βασικό στάδιο ερευνών
Α φάση (σεισμική έρευνα) |
2-3 έτη | Εργασίες:* Γεωτρήσεις βάθους 10-20 μ. και 80 μ., χρήση εκρηκτικών, διάνοιξη δρόμων, κοπή βλάστησης, πτήσεις αεροσκαφών, εγκατάσταση ελικοδρομίων, κίνηση οχημάτων. Επιπτώσεις: Αλλαγή χρήσεων γης, αποψίλωση βλάστησης, ρύπανση, θόρυβος, κατακερματισμός ενδιαιτημάτων, όχληση πανίδας. | Εργασίες:* Ηχοβολισμός του βυθού με χρήση airguns από ειδικά σκάφη, κίνηση σκαφών & ρυμουλκούμενου εξοπλισμού. Επιπτώσεις: Ακουστικά τραύματα ή θάνατος κητωδών και χελωνών, απόβλητα, αέρια ρύπανση, βλάβες σε κοράλλια, διαταραχή βυθού. |
| Βασικό στάδιο ερευνών
Β & Γ φάση (βαθιές γεωτρήσεις) |
3-4 έτη | Εργασίες:* Βαθιές γεωτρήσεις 3.000-5.200 μ., κίνηση οχημάτων, κατασκευή εγκαταστάσεων. Επιπτώσεις: Διαρροές, ρύπανση από απόβλητα, θόρυβος, φωτισμός, κατακερματισμός ενδιαιτημάτων. | Εργασίες:* Πλωτές εγκαταστάσεις, γεωτρήσεις βυθού, πτήση αεροσκαφών, κίνηση πλοίων. Επιπτώσεις: Απομάκρυνση κητωδών, βλάβες σε κοράλλια, βλάβη βένθους και βυθού, απόβλητα και θαλάσσια συντρίμμια, αέρια ρύπανση, θόρυβος, φωτισμός. |
| Εξόρυξη – εκμετάλλευση | 25 έτη | Εργασίες:* Ανέγερση & λειτουργία εγκαταστάσεων, γεωτρήσεις, κίνηση οχημάτων. Επιπτώσεις: Ρύπανση εδάφους, ρύπανση ατμόσφαιρας και υδάτινων σωμάτων, απελευθέρωση H2S, κίνδυνος ατυχήματος, καταστροφή ενδιαιτημάτων. | Εργασίες:* Ανέγερση & λειτουργία εγκαταστάσεων, γεωτρήσεις, κίνηση σκαφών, πτήση αεροσκαφών. Επιπτώσεις: Διαρροές πετρελαίου, εκπομπές ρύπων, στερεά και υγρά απόβλητα, θόρυβος, καταστροφή βυθού, συντρίμματα, ατυχήματα πετρελαιοκηλίδας. |
Υπόγραψε!
Περιβαλλοντικές επιπτώσεις χωρίς εκτίμηση
Το μείζον ζήτημα της εξαίρεσης από την υποχρέωση διενέργειας μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΜΠΕ) κατά την πρώτη φάση ερευνητικών εργασιών, δηλαδή στη φάση των σεισμικών ερευνών, χρήζει ιδιαίτερης προσοχής, καθώς έτσι εξαιρούνται από τη σημαντική διαδικασία της a priori περιβαλλοντικής εκτίμησης δραστηριότητες και εργασίες που επιφυλάσσουν σημαντικές επιπτώσεις σε προστατευόμενα οικοσυστήματα και είδη χλωρίδας και πανίδας.
Σύμφωνα με το ειδικό καθεστώς που διέπει την έρευνα για υδρογονάνθρακες, τα ΣΠΔ δεν υποβάλλονται σε δημόσια διαβούλευση και κανένας δεν γνωρίζει πού υποβάλλονται, αν αναθεωρούνται και πώς εφαρμόζονται. Εννοείται βέβαια ότι αυτά τα σχέδια δεν ικανοποιούν τις απαιτήσεις για δέουσα εκτίμηση έργων και δραστηριοτήτων που ενδέχεται να επηρεάσουν σημαντικά τόπους Natura ή είδη των οδηγιών 92/43/ΕΟΚ και 2009/147/ΕΕ. Εδώ πρέπει όλοι να γνωρίζουμε ότι η δέουσα εκτίμηση που προβλέπεται για τις περιοχές Natura δεν είναι άλλη μια από τις πολλές μελέτες που απαιτούνται για την έγκριση έργων και δραστηριοτήτων. Είναι μια σοβαρή και σύνθετη διαδικασία εκτίμησης όλων των πιθανών ζημιών που μπορεί να προκληθούν στις οικολογικά σημαντικές περιοχές, ώστε αυτές να διατηρηθούν ακέραιες και τα επιτρεπόμενα έργα να πραγματοποιηθούν με το μικρότερο δυνατό αποτύπωμα στο φυσικό περιβάλλον.
Ένα συμπαγές και συνεπές αδειοδοτικό πλαίσιο θα έπρεπε να υποβάλλει τις παρεμβάσεις και οχλήσεις που συνεπάγονται οι σεισμικές έρευνες σε πλήρη εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων με τη διαφάνεια και δημόσια λογοδοσία που αρμόζει σε κάθε σύγχρονο κράτος. Άλλη μια λογική κατεύθυνση θα ήταν ο πλήρης αποκλεισμός κάθε εργασίας πετρελαίου και γενικότερα εξόρυξης ορυκτών καυσίμων από το Εθνικό Σύστημα Προστατευόμενων Περιοχών. Πώς είναι δυνατόν δραστηριότητες που αποδεδειγμένα ευθύνονται για τις μεγαλύτερες περιβαλλοντικές ζημιές στον πλανήτη να επιτρέπονται μέσα σε περιοχές που είναι αφιερωμένες στη διατήρηση της βιοποικιλότητας;
Σε μια εποχή κατά την οποία άλλα κράτη της Μεσογείου προχωρούν σε ακύρωση προγραμμάτων έρευνας και εξόρυξης υδρογονανθράκων για λόγους προστασίας του περιβάλλοντος και συμμόρφωσης με τη Συνθήκη των Παρισίων για την κλιματική αλλαγή,[2] το γεγονός ότι στην Ελλάδα τέτοια προγράμματα απολαμβάνουν ιδιαίτερου και εμφανώς ευνοϊκού αδειοδοτικού καθεστώτος προκαλεί τεράστια ερωτηματικά για το κατά πόσον εξυπηρετούν πραγματικά το δημόσιο συμφέρον. Ιδιαίτερα καθώς πρόκειται για νέα δραστηριότητα, η μη υιοθέτηση των βέλτιστων διεθνών πρακτικών περιβαλλοντικής αδειοδότησης είναι παντελώς αδικαιολόγητη και ευνοεί μια κατάσταση ασυδοσίας και μειωμένου ελέγχου.
[1] WWF Ελλάς προς ΙΓΜΕ, Γενική Δ/νση Ενέργειας ΥΠΕΝ, Δ/νση Ενεργειακών Πολιτικών ΥΠΕΝ. (2018, 31 Ιανουαρίου). Αίτημα χορήγησης περιβαλλοντικών πληροφοριών.
[2] Το 2016, η κυβέρνηση της Γαλλίας απαγόρευσε τις εξορύξεις υδρογονανθράκων στα γαλλικά χωρικά ύδατα στη Μεσόγειο, αιτιολογώντας την απόφαση αυτή ως συμβολή της Γαλλίας στη μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής και υπέρ της προστασία του φυσικού περιβάλλοντος της Μεσογείου και της «βαριάς βιομηχανίας» της Νότιας Γαλλίας, δηλαδή του τουρισμού. Στην Ισπανία, οι περιφέρειες των Κανάριων Νήσων και των Βαλεαρίδων σταμάτησαν το 2014 τις έρευνες για υδρογονάνθρακες, λόγω του σημαντικού κινδύνου που επιφυλάσσουν οι εξορύξεις για το τουριστικό και αλιευτικό εισόδημα των περιοχών. Η Κροατία αποφάσισε επίσης να σταματήσει όλες τις εξορυκτικές δραστηριότητες στην Αδριατική το 2015.
Πηγή: http://www.wwf.gr/ Θεοδότα Νάντσου
