Ο Νίκος Βατόπουλος, δημοσιογράφος, αθηναιογράφος, συμμετέχοντας στην 4η Σκυταλοδρομία Λόγου της διοργάνωσης Αθήνα 2018 Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου του δήμου Αθηναίων, μιλά στην Άννα Ρούτση (γρ. Τύπου Α18ΠΠΒ) για τη δική του Αθήνα. Αφορμή για τη συμμετοχή σου στη Σκυταλοδρομία Λόγου ήταν το βιβλίο του «Περπατώντας στην Αθήνα» (εκδ. Μεταίχμιο 2018).
Πώς προέκυψε το βιβλίο αυτό;
Το βιβλίο είναι μια επιλογή από άρθρα μου στη στήλη ‘Πτυχές’ της Καθημερινής από το 2013, που εξερευνούν πτυχές της πρωτεύουσας, έξω από κάθε δημοσιογραφική επικαιρότητα! Ακολουθώ έναν εσωτερικό οδηγό ενστίκτου και επιθυμίας και χαρτογραφώ σταδιακά την Αθήνα, με ένα στοιχείο αιφνιδιασμού. Οι αναγνώστες περιμένουν τι θα ανακαλύψω την επόμενη Κυριακή. Μ’ αρέσει να πηγαίνω από τη μια περιοχή στην άλλη. Κινούμαι στον άξονα του ιστορικού κέντρου της Αθήνας και των παλιών συνοικιών, Κολωνό Παγκράτι, Θησείο, Πατήσια… Μ’ ενδιαφέρει ν’ ανακαλύπτω πτυχές της παλιάς αστικής Αθήνας σ’ όλη τη διαστρωμάτωσή της. Μια Αθήνα που έχει μείνει έξω από την επίσημη εικόνα της πόλης. Πρόσφατες περιηγήσεις μου στον Κολωνό, στο Βοτανικό, στο σταθμό Λαρίσης, μου έχουν αποκαλύψει κρυμμένους θησαυρούς. Το βιβλίο επιλέγει 40 από σχεδόν 300 διαδρομές και καθεμιά συνοδεύεται από φωτογραφικό υλικό τεκμηρίωσης.
Τι θες να βγάλεις προς τα έξω;
Την ανεπίσημη, αφανή, κρυπτική Αθήνα! Μετά από εμπειρία χρόνων, έχω αποκτήσει το «θράσος» να προβάλω αυτό που πραγματικά με αφορά. Εννοείται ότι με ενδιαφέρει η μνημειακή αρχιτεκτονική και η ιστορία της πόλης, αλλά μ’ ενδιαφέρει και η μη καταγεγραμμένη ιστορία. Και θέλω να καλλιεργήσω μια σχέση του αναγνώστη με το αστικό περιβάλλον.
Πώς σου γεννήθηκε αυτό το ενδιαφέρον;
Είμαι γεννημένος στην Αθήνα και οι γονείς μου μεγάλωσαν εδώ. Οι ιστορίες για την κατοχή και τον εμφύλιο ήταν πολύ συχνές στο σπίτι. Έχουν σημασία οι αναφορές του καθενός. Μεγάλωσα στην Πατησίων, τότε πυκνή σε κοινωνική συνοχή, γεμάτη από ζωή και εμπορική δραστηριότητα. Μικρός κατέβαινα μόνος στο κέντρο, πήγαινα Ελευθερουδάκη και στα δισκάδικα του κέντρου, παρακολουθούσα τη μεταβολή της Αθήνας. Το ενδιαφέρον μου λοιπόν είναι παλιό, πήγαινα σχολείο και φωτογράφιζα σπίτια – φωτογραφίες χωρίς αισθητική αξία, αλλά σημαντικά τεκμήρια. Είχα τα μάτια μου ανοικτά στις μεταβολές του αστικού περιβάλλοντος, με αφορούσαν. Με εντυπωσίαζε η πόλη, μεγάλωνα μαζί της. Τη δεκαετία του 60 η Αθήνα άλλαζε γοργά. Οι κατεδαφίσεις των σπιτιών με γοήτευαν κι εξασκούσαν μια σαγήνη, θετική και αρνητική, πάνω μου. Αυτή η μεταβολή με συναρπάζει. Κι έχω βέβαια διευρύνει τη ματιά μου και σε πράγματα που παλιά με απωθούσαν αισθητικά και τα δέχομαι πλέον ως πραγματικότητα, τα ερευνώ και με αγγίζουν. Η μεγαλύτερή μου χαρά είναι να είμαι σε μια πόλη και να βγω προς ανακάλυψη. Αυτό το καλοκαίρι ταξίδεψα με το αυτοκίνητο σε 22 πόλεις της ηπειρωτικής Ελλάδας και γύρισα με θησαυρούς! Από Καλαμάτα ως Κομοτηνή κι από ελληνοαλβανικά μέχρι ελληνοβουλγαρικά σύνορα.
Τι σε γοητεύει και τι σε πληγώνει στην Αθήνα;
Η Αθήνα είναι μια διαρκώς συναρπαστική πόλη παρόλα τα τεράστια προβλήματα. Θα έρθουν καλύτερες μέρες γι’ αυτήν, το πιστεύω! Υπάρχει ένα κρίσιμο δυναμικό που μπορεί να μην έχει πάρει το πάνω χέρι λόγω συνθηκών, αλλά θα βγει περισσότερο – αυτός ο ωραίος κόσμος που θέλει να δημιουργήσει σε κάθε τομέα, επιχειρηματικότητα, πολιτισμό, δημιουργία. Υπάρχουν προβλήματα κοινωνικής συνοχής και λειτουργικότητας, με τον κοινωνικό ιστό να έχει διαρραγεί σε πολλές συνοικίες. Υπάρχει μια αόρατη τομή για περιοχές προς Παγκράτι και Ιλίσια, που έχουν κάπως διασωθεί από την τεράστια επίπτωση της κρίσης, ενώ άλλες, προς Πατησίων κλπ είναι πολύ πιο υποβαθμισμένες. Υπάρχει, νομίζω έλλειμμα κατανόησης της πόλης από κατοίκους και αρχές. Η πόλη είναι πιο συναρπαστική και περίπλοκη απ’ όσο θεωρούμε δεδομένο. Θα μπορούσε να γίνει μια καμπάνια για το πόσο συναρπαστική είναι η Αθήνα πέρα από τα σημαντικά προφανή. Η Αθήνα δε συγκρίνεται. Είναι μια κατεξοχήν μεσογειακή μητρόπολη με παλίμψηστο και ιστορική διαστρωμάτωση, αντικειμενικά μοναδική. Και ήρθε η ώρα να παίξει το χαρτί του 20ου αιώνα, γιατί είναι μια πόλη κατεξοχήν αυτού του αιώνα. Αυτή η κληρονομιά των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών μ’ ενδιαφέρει πολύ. Υπάρχει ένας μοντερνισμός πέραν του μεσοπολέμου που εκτείνεται στο ‘50, ‘60, ’70 και αποκτά πλέον μια πατίνα. Πρέπει κανείς να σκεφτεί την ανάδειξη του πλούτου αυτού.
Εσύ άλλωστε έχεις την άποψή σου για τις αθηναϊκές πολυκατοικίες!
Ναι, έχω μια κάπως αιρετική άποψη. Σαφώς, κακώς δεν διαφυλάχτηκε το κέντρο και οι δρόμοι των Αθηνών. Έχουμε όμως μια πραγματικότητα, ας δούμε την Αθήνα ρεαλιστικά σαν σύνολο. Πολλές από τις πολυκατοικίες που μας αρέσει να δαιμονοποιούμε, έχουν πολύ ενδιαφέρον, ειδικά σε αστικές συνοικίες χτισμένες από σημαντικούς αρχιτέκτονες. Με μια φροντίδα και έμφαση στο στυλ του μοντερνισμού, μπορούν έως και να γίνουν αξιοθέατο.
Έχεις συμμετάσχει σε αρκετές ήδη δράσεις της διοργάνωσης Αθήνα 2018 Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου του δήμου Αθηναίων, όπως τις Αθηναϊκές Διαδρομές Βιβλίου και τώρα τη Σκυταλοδρομία Λόγου. Ποια είναι η άποψή σου για τη διοργάνωση;
Νομίζω ότι η εξέλιξη της διαδικασίας και ο τρόπος που αυτή η διάκριση της UNESCO αξιοποιήθηκε από το δήμο της Αθήνας, αντικειμενικά υπερέβη την αρχική προσδοκία. Είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο για την πόλη, το ότι πχ έρχονται σημαντικοί ξένοι συγγραφείς. Είναι μια ευκαιρία για το κοινό να γνωριστεί με γνωστούς συγγραφείς, καθώς και μια ευκαιρία επαφής των Ελλήνων συγγραφέων με το κοινό με τρόπο αρκετά πρωτότυπο. Συμβάλλει στη δημιουργία μιας στενότερης σχέσης με τον ενιαίο αστικό πολιτισμό που περιλαμβάνει φιλαναγνωσία, διαδρομές στην πόλη, επαφή με δημιουργούς, όσμωση και προσφέρει ταυτόχρονη μια κοινή εμπειρία για τους συμμετέχοντες. Είναι πολύ σημαντικό συνειδησιακά το πώς δημιουργείται κοινό. Και η Σκυταλοδρομία Λόγου είναι ένα αντικειμενικά θετικό πρόγραμμα, με στοιχεία έκπληξης, παιχνιδιού και προσωπικής επιλογής. Φτιάχνει έναν χάρτη δημιουργίας στο χώρο της συγγραφής, επαναφέρει στο κοινό ονόματα δημιουργών και προσδιορίζει κατηγορίες κειμένων. Είναι σημαντικό, για παράδειγμα, το ότι αναδείχθηκε η κατηγορία της επιφυλλίδας και του χρονογραφήματος ως μια κατηγορία συγγραφικής δημιουργίας. Γιατί πέρα από τους λογοτέχνες, υπάρχουν πολλοί που βοηθούν στην καταγραφή του πνεύματος της εποχής.
Οι διαδρομές στην Αθήνα είναι πολύ αγαπητές στον κόσμο. Εσύ που έχεις αρκετά μεγάλη εμπειρία σε αυτό, πού πιστεύεις ότι οφείλουν τη δημοτικότητά τους;
Είναι ένα φαινόμενο που εμφανίστηκε γύρω στο 2010 και σαφέστατα σχετίζεται με την κρίση, αλλά εξελίσσεται και διευρύνεται. Δείχνει την ανάγκη συσπείρωσης, κατανόησης, αλληλεγγύης, προσδιορισμού του ατόμου στο σύνολο. Έγινε κοινωνικό φαινόμενο, με το οποίο έχουν επαφή δεκάδες χιλιάδες πολίτες, έστω και μια φορά, μια κοινή εμπειρία σε αστική αυτογνωσία. Βλέπεις όλες τις ηλικίες, διαφορετικά μορφωτικά επίπεδα, ανθρώπους αρχικά εντελώς αδαείς, αλλά με περιέργεια, που σταδιακά γίνονταν υπερασπιστές των περιπάτων. Είναι μια μορφή κοινωνικότητας, γιατί υπάρχει μοναξιά, ακόμα και μέσα στην οικογένεια. Είναι η ανάγκη συμβίωσης σ’ ένα τεράστιο αστικό σύνολο όπως η Αθήνα, επανοικειοποίησης της πόλης και ανάκτησης μιας περηφάνιας, συχνά τσαλακωμένης.
Πηγή: https://athens2018.gr/
