Οι Υποχρεωτικές διατάξεις των κτιρίων για τα ΑμΕΑ

Μεγάλης έκτασης επεμβάσεις σε κτίρια του δημοσίου, γραφείων και εμπορίου προβλέπει η νομοθεσία για την εξασφάλιση αυτόνομης πρόσβασης των Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες (ΑμΕΑ). 

Του Αργύρη Δεμερτζή

Νέα δεδομένα στον σχεδιασμό, την επίβλεψη και την κατασκευή των κτιρίων όλων των κατηγοριών και επεμβάσεις σε μεγάλο πλήθος υφιστάμενων  δημοσίων  και ειδικών κτιρίων, γραφείων και εμπορίου, – τα οποία  παρουσιάζει ακολούθως αναλυτικά το ρεπορτάζ του ecopress – , για την εξασφάλιση αυτόνομης πρόσβασης των Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες (ΑμΕΑ) και των εμποδιζόμενων ατόμων, ως προϋπόθεση  της νόμιμης λειτουργίας των κτιρίων επιφέρει η πολεοδομική νομοθεσία, με σημείο αναφοράς το έτος 2020.

Έρχεται το πλήρωμα του χρόνου εξάντλησης των παρατάσεων προσαρμογής και σε συνδυασμό με τις προβλέψεις της πολεοδομικής νομοθεσίας,  ρητές διατάξεις του Νέου Οικοδομικού Κανονισμού (ΝΟΚ), διεθνών συμβάσεων  του ΟΗΕ, που έχει κυρώσει η χώρα ως νόμους του ελληνικού κράτους, όπως επίσης  Ευρωπαϊκές Οδηγίες, που έχουν  ενσωματωθεί στην εγχώρια νομοθεσία αλλά και τις σχετικές Συνταγματικές επιταγές,  οι πολεοδομικές διατάξεις για τα ΑμΕΑ και τα εμποδιζόμενα άτομα  αποκτούν πλέον υποχρεωτικότητα για τη νομιμότητα των κτιρίων.

Είναι γνωστό σε όλους  ότι οι πολεοδομικές διατάξεις για τα ΑμΕΑ έχουν θεσμοθετηθεί  με σειρά νομοθετικών ρυθμίσεων, αρχής γενομένης από το 1985 και επί τέσσερις και πλέον δεκαετίες αυτές οι προβλέψεις  αντιμετωπίζονται στη χώρα μας ως ευχολόγιο, χωρίς σε μεγάλο βαθμό να τηρούνται.  

Νέα δεδομένα

Νέα ισχυρά δεδομένα είναι η καθιέρωση της ηλεκτρονικής έκδοσης οικοδομικών αδειών, μέσω του e-adeies – και η ενεργοποίηση του θεσμού των  ελεγκτών δόμησης, όπως επίσης η σταθερή ευθύνη των μηχανικών για την εφαρμογή της νομιμότητας σε υφιστάμενες και νέες κατασκευές, οι οποίοι σε αυτές τις συνθήκες είναι εγγυητές της εφαρμογής των διατάξεων για τα ΑμΕΑ και εμποδιζόμενα άτομα και βεβαίως έχουν συνέπειες, όταν δεν το πράττουν.

Η νομοθεσία προβλέπει ότι: «σε κάθε περίπτωση μεταβολής χρήσης κτιρίου ή χώρου κτιρίου πρέπει να διασφαλίζεται υποχρεωτικά η προσβασιμότητα στα άτομα με αναπηρία ή εμποδιζόμενα άτομα στους κοινόχρηστους χώρους του κτιρίου με την προϋπόθεση να μην θίγεται ο φέρων οργανισμός του κτιρίου. Σε αντίθετη περίπτωση η κατασκευή θεωρείται αυθαίρετη» ( Ν.4067/12). Σημειώνεται μάλιστα ότι οι αυθαίρετες κατασκευές αυτών των κατηγοριών δεν καλύπτονται από τις τρέχουσες ρυθμίσεις νομιμοποίησης αυθαιρέτων.

Οι κλάδοι των μηχανικών

-«Όλοι οι κλάδοι των μηχανικών μπορούν να ασκήσουν τον επαγγελματικό τους ρόλο και ταυτοχρόνως να αναδείξουν την επιστημονική και κοινωνική ευθύνη τους στον σχεδιασμό των κτιρίων και των πόλεων» τονίζει στο ecopress ο Διονύσης Κλαδάκης, πολιτικός μηχανικός από τους  βασικούς εισηγητές  στην εκδήλωση για τις προβλέψεις της νομοθεσίας. Ο ίδιος σημειώνει ότι:

-«Όταν οι μηχανικοί εφαρμόζουν τη νομοθεσία και τις προβλέψεις για τα ΑμΕΑ και τα εμποδιζόμενα άτομα, τα κτίρια, όπως και οι πόλεις μας, γίνονται όχι μόνον πιο λειτουργικά και ανθρώπινα αλλά και πιο όμορφα».

 Γυρίζει λοιπόν σελίδα στον τομέα των κατασκευών κτιρίων και των επεμβάσεων στους κοινόχρηστους και δημόσιους χώρους και η πολιτεία, οι φορείς του δημοσίου, ιδίως οι Δήμοι και οι Περιφέρειες, οι ιδιοκτήτες ακινήτων σε ένα μεγάλο φάσμα κατηγοριών ειδικών κτιρίων και συνάθροισης κοινού και οι μηχανικοί  έρχονται αντιμέτωποι με τις θεσμοθετημένες νόμιμες υποχρεώσεις τους αλλά και την κοινωνική ευθύνη τους για την εξασφάλιση αυτόνομης  πρόσβασης των Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες (ΑμΕΑ) στα κτίρια και στους κοινόχρηστους και δημόσιους χώρους.

Οι αλλαγές

Οι αλλαγές σχεδιασμού σύμφωνα με τις προβλέψεις του ΝΟΚ (Ν.4067/12).  και τις προδιαγραφές του «Σχεδιάζοντας για όλους» του υπουργείου Περιβάλλοντος είναι δεδομένες για όλα τα νέα κτίρια κατοικίας. Η μεγάλη αλλαγή που έρχεται είναι ότι στα δημόσια κτίρια και τα ειδικά κτίρια, στην ευρύτατη γκάμα των κτιρίων γραφείων και εμπορίου  μέχρι το 2020 πρέπει να έχουν γίνει οι προβλεπόμενες αλλαγές και επεμβάσεις για την ανεμπόδιστη πρόσβαση των ΑμΕΑ, σύμφωνα με ενημέρωση που παρείχε στο ecopress ο Δ Κλαδάκης. Ο ίδιος παρουσιάζει αναλυτικά στοιχεία,  σύμφωνα με τα οποία  η νομοθεσία προβλέπει:

Στα ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΚΤΙΡΙΑ ΕΚΤΟΣ ΚΑΤΟΙΚΙΩΝ, σε περιοχές που βρίσκονται εντός ή εκτός σχεδίων ή οικισμών, για τα άτομα με αναπηρία και τα «εμποδιζόμενα» άτομα:

Ανεξαρτήτως νομιμότητας, μέχρι το έτος 2020, επιβάλλεται να έχουν ολοκληρωθεί οι απαραίτητες διαμορφώσεις, ώστε οι λειτουργικοί χώροι τους να είναι προσπελάσιμοι από άτομα με αναπηρία ή εμποδιζόμενα άτομα, σε κτίρια:

•  Στέγασης Δημοσίων Υπηρεσιών ( Υπουργεία, Εφορίες κλπ)
•  Νομικών Προσώπων Δημοσίου Δικαίου
•  Νομικών Προσώπων Ιδιωτικού Δικαίου του ευρύτερου Δημόσιου τομέα.
•  Κοινωφελών Οργανισμών.
• Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Δήμοι, Περιφέρειες)
• Συνάθροισης κοινού, όπως:

-χώροι συνεδρίων / εκθέσεων /μουσείων, χώροι συναυλιών,

-αθλητικών ή πολιτιστικών συγκεντρώσεων, ναοί,

-θέατρα / κινηματογράφοι,

-εστιατόρια/ζαχαροπλαστεία/ καφενεία/ κέντρα διασκέδασης, αίθουσες πολλαπλών χρήσεων, αίθουσες αναμονής επιβατών, τράπεζες/ανταλλακτήρια

• Προσωρινής Διαμονής,
• Εκπαίδευσης,
• Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας,
• Δικαιοσύνης και Σωφρονισμού,
• Γραφείων και Εμπορίου,
• Βιομηχανίας και Βιοτεχνίας,
• Στάθμευσης Αυτοκινήτων
• Πρατηρίων Καυσίμων,

Όπου:

Ο προβλεπόμενος ανελκυστήρας σ’ αυτά μπορεί να κατασκευαστεί για ένα χρήστη αναπηρικού αμαξιδίου σύμφωνα με τα οριζόμενα στο πρότυπο ΕΛΟΤ -ΕΝ 81/μέρος 70 ⁽²⁾ o Ο προβλεπόμενος προσπελάσιμος από ΑμεΑ κλπ χώρος υγιεινής, μπορεί να είναι μόνο ένας μικτής χρήσης (ανδρών-γυναικών)

Στα ΝΟΜΙΜΩΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΚΤΙΡΙΑ, σε περιοχές που βρίσκονται εντός σχεδίων ( εν ισχύει για οικισμούς ή εκτός σχεδίου περιοχές, 6λ άρθρο 1§1,2,3 Ν.4067/12):

1. Σε ΟΛΑ ΤΑ ΚΤΙΡΙΑ,  που δεν διαθέτουν ανελκυστήρα και κατά το χρόνο ανέγερσής τους δεν ήταν υποχρεωτική η κατασκευή του, o ανεξάρτητα από τη χρήση τους από ΑμεΑ ή/και εμποδιζόμενα άτομα, (Άρθρο 27§2 Ν.4067/12, ΦΕΚ Α’ 79) είναι δυνατή η κατασκευή ανελκυστήρα ή άλλων μηχανικών μέσων κάλυψης υψομετρικών διαφορών και του χώρου πρόσβασης, κατά παρέκκλιση των διατάξεων του παρόντος και των ειδικών όρων δόμησης της περιοχής (συντελεστές δόμησης/κάλυψης/όγκου, ύψους, πλαγίων αποστάσεων, προκηπίων κλπ).

Για την εφαρμογή της διάταξης απαιτούνται:

•  Σύνταξη ή ενημέρωση της ταυτότητας κτιρίου (άρθρο 4 Ν.3843/10, ΦΕΚ Α¹62)^<4) o Έκδοση αδείας δόμησης ή
• Έγκριση εργασιών μικρής κλίμακας αν ο ανελκυστήρας απαιτείται για τη μετακίνηση ΑμεΑ ή εμποδιζομένων ατόμων (άρθρο 45§2ζ Ν.4067/12).
• Απλή ενημέρωση της αρμόδιας πολεοδομικής αρχής (ΥΔΟΜ) και του Αστυνομικού τμήματος της περιοχής 48ώρες προ της εκτέλεσης των υπολοίπων εργασιών (πλην ανελκυστήρα), εφόσον δεν θίγεται ο φέρων οργανισμός του κτιρίου (άρθρο 4§3α Ν.4067/12). o Έγκριση Συμβουλίου Αρχιτεκτονικής, σε περιπτώσεις εφαρμογής σε διατηρητέα κτίρια και παραδοσιακούς οικισμούς.

2. Στα κτίρια με χρήση ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ, που δεν διαθέτουν ανελκυστήρα (ανεξάρτητα αν κατά το χρόνο ανέγερσής τους ήταν ή όχι υποχρεωτική η κατασκευή του), και δεν διασφαλίζουν προσβασιμότητα σε άτομα με αναπηρία και μειωμένη κινητικότητα, Εφόσον:

•  διαμένουν άτομα με αναπηρία και μειωμένη κινητικότητα σ’ αυτά o τα σχετικά έξοδα καλυφθούν από τους ενδιαφερόμενους
•  οι τοποθετούμενες εγκαταστάσεις δεν δημιουργούν προβλήματα ασφαλείας τόσο στους χρήστες τους, όσο και τους υπόλοιπους χρήστες των κτιρίων
• είναι δυνατή η τοποθέτηση διάταξης (ράμπας ή αναβατορίου)^<7), που θα διασφαλίζει την πρόσβαση των ΑμεΑ κλπ από το πεζοδρόμιο στους εσωτερικούς / εξωτερικούς κοινόχρηστους χώρους κατά παρέκκλιση κάθε ισχύουσας διάταξης ή κανονισμού (πχ των διατάξεων του παρόντος, των ειδικών όρων δόμησης της περιοχής, του κανονισμού συνιδιοκτησίας).

Για την εφαρμογή της διάταξης απαιτούνται:

Σύνταξη ή ενημέρωση της ταυτότητας κτιρίου (άρθρο 4 Ν.3843/10, ΦΕΚ Α’ 62) o Έγκριση εργασιών μικρής κλίμακας για τον τυχόν ανελκυστήρα (άρθρο 4§2ζ Ν.4067/12). o Απλή ενημέρωση της αρμόδιας πολεοδομικής αρχής (ΥΔΟΜ) και του Αστυνομικού τμήματος της περιοχής 48ώρες προ της εκτέλεσης των υπολοίπων εργασιών (πλην ανελκυστήρα), εφόσον δεν θίγεται ο φέρων οργανισμός του κτιρίου (άρθρο 4§3α Ν.4067/12).

–Σε κάθε περίπτωση μεταβολής χρήσης κτιρίου ή χώρου κτιρίου πρέπει να διασφαλίζεται υποχρεωτικά η προσβασιμότητα στα άτομα με αναπηρία ή εμποδιζόμενα άτομα στους κοινόχρηστους χώρους του κτιρίου με την προϋπόθεση να μην θίγεται ο φέρων οργανισμός του κτιρίου. Σε αντίθετη περίπτωση η κατασκευή θεωρείται αυθαίρετη. (Άρθρο 5§4 Ν.4067/12, ΦΕΚ Α’ 79).

Στα ΝΕΑ ΚΤΙΡΙΑ ΚΑΤΟΙΚΙΩΝ, σε περιοχές που βρίσκονται εντός ή εκτός σχεδίων, για τα άτομα με αναπηρία και τα «εμποδιζόμενα» άτομα,( σύμφωνα με το  άρθρο 26§1,2 Ν.4067/12, ΦΕΚ Α’ 79)  θα πρέπει να εξασφαλίζονται:

1. Αυτόνομη (χωρίς τη βοήθεια κανενός) & ασφαλής (από κάθε άποψη):

• Οριζόντια και κατακόρυφη προσπέλαση, ήτοι δυνατότητα προσέγγισης των κτιρίων (από πεζοδρόμια, κοινόχρηστους χώρους), εισόδου (ράμπες, ανελκυστήρες, διάδρομοι κλπ) και κίνησης.
• Εξυπηρέτησή τους, ήτοι πρόσβαση σ’ όλες τις υπηρεσίες που παρέχει το κτίριο και ο εξοπλισμός του σε όλους τους εσωτερικούς και εξωτερικούς κοινόχρηστους χώρους των παραπάνω κτιρίων (περιβάλλωνχώρος, διάδρομοι κλπ), σύμφωνα με τις ισχύουσες οδηγίες του ΥΠΕΚΑ «Σχεδιάζοντας για όλους».

2. Συνθήκες εύκολης μετατρεψιμότητας των κατοικιών (αυτόνομων ή διαμερισμάτων) σε κατοικίες μελλοντικών χρηστών με αναπηρία/εμποδιζόμενων ατόμων, χωρίς να θίγεται ο φέρων οργανισμός του κτιρίου.
3. Για περιπτώσεις έκτακτων αναγκών (πχ σεισμοί, πυρκαγιές, πλημμύρες)⁽¹⁾:

• 1 τουλάχιστον προσβάσιμος χώρος αναμονής μίας θέσης αμαξιδίου σε κάθε όροφο, όταν ο πληθυσμός του ορόφου είναι μικρότερος από 200 άτομα ή,
• 1 τουλάχιστον χώρος αναμονής με δύο θέσεις αμαξιδίου, όταν ο πληθυσμός του ορόφου είναι μεγαλύτερος από 200 άτομα.

ΕΛΕΓΧΟΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΔΙΑΤΑΞΕΩΝ

Για την έκδοση άδειας δόμησης υποβάλλονται η έγκριση δόμησης και -μεταξύ άλλων- Αρχιτεκτονική μελέτη, στην οποία εμπεριέχεται η μελέτη παθητικής πυροπροστασίας και η μελέτη προσβασιμότητας για άτομα με αναπηρία όπου απαιτείται (Άρθρα 3§2β & 9§6 Ν.4030/11, ΦΕΚ Α’ 249)

Οι ελεγκτές δόμησης μετά την ολοκλήρωση του κτιρίου (τελικός έλεγχος), κατά τον έλεγχο τήρησης των διαμορφώσεων περιβάλλοντος χώρου του κτιρίου, υποχρεούνται να ελέγξουν την υλοποίηση, σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις, των προβλεπομένων για την πρόσβαση και εξυπηρέτηση ατόμων με αναπηρία και εμποδιζομένων ατόμων. (Άρθρο 7§4γ Ν.4030/11, ΦΕΚ Α’ 249 & Άρθρο 4§2 ΚΥΑ 9875/12, ΦΕΚ Β’465)

Νομοθεσία

Διάσπαρτες υπάρχουν και στη νομοθεσία άλλων υπουργείων διατάξεις σχετικά με την πρόσβαση των ΑμεΑ στα μέσα μεταφορών, στα καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος, στα κτίρια εκπαίδευσης, στα τουριστικά καταλύματα, στα μουσεία, στα πολιτιστικά κτίρια, αρχαιολογικούς χώρους, αθλητικές εγκαταστάσεις κ.λπ.

Σύνταγμα

Στο Σύνταγμα της Ελλάδας στο άρθρο 21, παράγραφος 6 αναφέρεται: «Τα άτομα με αναπηρίες έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν μέτρων που εξασφαλίζουν την αυτονομία, την επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή τους στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας».

Ευρωπαϊκή Ένωση

Στον «Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης»   του 2000 αναφέρεται στο άρθρο 26 « Ένταξη των ΑμεΑ», ότι «Η Ένωση αναγνωρίζει και σέβεται το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρίες να επωφελούνται μέτρων που θα τους εξασφαλίζουν την αυτονομία, την κοινωνική και επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή», ενώ στο άρθρο 25 για τα δικαιώματα των ηλικιωμένων αναφέρεται ότι «Η Ένωση αναγνωρίζει και σέβεται το δικαίωμα των ηλικιωμένων προσώπων να διάγουν μια αξιοπρεπή και ανεξάρτητη ζωή και να συμμετέχουν στον κοινωνικό και πολιτιστικό βίο».

ΟΗΕ

Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει  για τη Σύμβαση και το Προαιρετικό πρωτόκολλο του ΟΗΕ για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, που κυρώθηκαν με τον Ν.4074/2012 και όπου στα άρθρα 33 και 35 της σύμβασης προβλέπονται συγκεκριμένοι μηχανισμοί ελέγχου και εφαρμογής της από τα Κράτη που μετέχουν σε αυτή. Τα άρθρα που ενδιαφέρουν ιδιαίτερα είναι το άρθρο 3, Γενικές Αρχές, άρθρο 4, Γενικές Υποχρεώσεις, το άρθρο 8, Ενημέρωση, το άρθρο 9, Προσβασιμότητα, το άρθρο 21, Ελευθερία της έκφρασης και της γνώμης και πρόσβαση στην πληροφορία, το άρθρο 24, Εκπαίδευση και το άρθρο  30, Συμμετοχή στην πολιτιστική ζωή, την αναψυχή, τον ελεύθερο χρόνο και τον αθλητισμό. Με το Ν.4488/2017 (ΦΕΚ Α’ 137/13-09-2017) «Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες» προβλέπονται διαδικασίες και υπηρεσίες αρμόδιες για την παρακολούθηση της εφαρμογής της υπόψη Σύμβασης.

Χρηματοδοτήσεις

Κατά τις χρηματοδοτήσεις έργων από το ΕΣΠΑ 2007-2013 σημαντικό ρόλο έπαιξε το άρθρο 16 του κανονισμού των ταμείων συνοχής, που είχε σαν προϋπόθεση χρηματοδότησης την πρόβλεψη πρόσβασης των ΑμεΑ. Βέβαια ο έλεγχος από τις κατά τόπους διαχειριστικές αρχές δεν ήταν πάντα ο πλέον ενδεδειγμένος, δεδομένου ότι πολλές φορές γινόταν από άτομα που δεν γνώριζαν τα της πρόσβασης και /ή δεν ήταν καν μηχανικοί. Ή υπήρχε απαίτηση για πρόσβαση σε μέρη που ήταν αδύνατο να γίνει. Δύο άλλων κοινοτικών προγραμμάτων οι χρηματοδοτήσεις των LEADER & INTERREG δεν προέβλεπαν υποχρεωτική ύπαρξη πρόσβασης αλλά μόνον επί πλέον μοριοδότηση κατά την αξιολόγηση σε περίπτωση ύπαρξης πρόσβασης. Με το LEDER  επομένως χρηματοδοτήθηκαν μη προσβάσιμες αγροτουριστικές εγκαταστάσεις, που τώρα πρέπει να γίνουν προσβάσιμες.

Ο ένας στους δύο

Θα πρέπει δε να επισημανθεί ότι περίπου το 10% του πληθυσμού της χώρας κατατάσσεται στην κατηγορία των ΑμεΑ ενώ πολύ μεγαλύτερο ποσοστό που αγγίζει το 50% κατατάσσεται στην κατηγορία των  εμποδιζομένων ατόμων (μητέρες με καροτσάκια, άτομα που αναρρώνουν από μια σημαντική εγχείρηση ή τραυματισμό, ηλικιωμένοι, πάσχοντες από προσωρινές κινητικές, ακουστικές οπτικές  αναπηρίες κλπ). Μόνο στην  Ευρώπη τα ΑμεΑ υπολογίζονται σε 44.000.000 άτομα!

 Πηγή: http://ecopress.gr/