Είναι η πιο ευχάριστη… παραφωνία στο δυτικό πεζοδρόμιο στο πρώτο κομμάτι της Πατησίων, στο οποίο κυριαρχούν τα κακότεχνα «κουτιά» της εποχής της αντιπαροχής. Το μέγαρο Λιβιεράτου, στη διασταύρωση με την οδό Ηπείρου, κατασκευάστηκε το 1908, όταν η περιοχή του Μουσείου ήταν πολύ ψηλά στο άτυπο χρηματιστήριο των ακινήτων της πρωτεύουσας. Βρίσκεται άλλωστε σε μια προνομιακή οικιστική ενότητα, αφού γειτονεύει επίσης με το ιστορικό συγκρότημα του Πολυτεχνείου και το Πεδίον του Αρεως, το μεγαλύτερο πάρκο στο λεκανοπέδιο.
Της Χάρας Τζαναβάρα*
Δεν είναι γνωστό πότε και πώς το γωνιακό οικόπεδο πέρασε στην ιδιοκτησία του Γεράσιμου Λιβιεράτου, επιχειρηματία με ρίζες από την Κεφαλλονιά που είχε γεννηθεί στην Αίγυπτο και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα για να γίνει το μεγάλο αφεντικό της ΕΤΜΑ, του πρώτου εργοστασίου τεχνητής μετάξης στη χώρα μας. Ανέθεσε τα σχέδια στον νεαρό αρχιτέκτονα Αλέξανδρο Νικολούδη, που μόλις είχε αποφοιτήσει από την περίφημη σχολή Καλών Τεχνών στο Παρίσι και έμελλε να γίνει το ωραιότερο έργο της σπουδαίας διαδρομής του.
Γεννημένος το 1874 στη Λέρο, ο Αλέξανδρος Νικολούδης ευτύχησε να λάβει εξαιρετική παιδεία χάρη στη μεγάλη οικονομική επιφάνεια της οικογένειάς του. Η πρώτη του επιλογή ήταν να σπουδάσει πολιτικός μηχανικός, αλλά πολύ γρήγορα άλλαξε ρότα και στράφηκε στην αρχιτεκτονική. Στα σημαντικότερα έργα του περιλαμβάνονται η Λέσχη Αξιωματικών στη Β. Σοφίας, η Φοιτητική Λέσχη στην οδό Ακαδημίας, ο παλιός Ιππόδρομος στο Φάληρο, το ξενοδοχείο Βάττη στην ακτή Μιαούλη, ο κινηματογράφος «Αττικόν» στη Σταδίου και ο Κήπος των Ηρώων στο Μεσολόγγι. Το όνομά του φέρει η στοά που ενώνει την Πανεπιστημίου με τη Σταδίου, η οποία μνημονεύεται στη διαθήκη του με τον ρητό όρο να μην κατεδαφιστεί, αφού λίγο πριν από τον θάνατό του (Νοέμβριος 1944) είχε ήδη αρχίσει ο αφανισμός των πρώτων αρχοντικών για να ξεφυτρώσουν στη θέση τους πολυώροφες πολυκατοικίες. Μετείχε το 1916 στην πρώτη ομάδα των καθηγητών της Αρχιτεκτονικής σχολής του Πολυτεχνείου, ενώ υπήρξε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.
Στο μέγαρο Λιβιεράτου έκανε πράξη τα όσα διδάχτηκε στο Παρίσι και δημιούργησε ένα αρχοντικό που αμφισβητούσε τον κλασικισμό, ο οποίος κυριαρχούσε στην Αθήνα του 19ου αιώνα, και έφερε τα πρώτα σημάδια του τότε νεωτεριστικού ρεύματος Beaux arts που επέβαλε τις πρώτες… εκπτώσεις στα πομπώδη στοιχεία του μπαρόκ.
Δεν λείπει βεβαίως η έντονη διακόσμηση, η οποία στη συγκεκριμένη περίπτωση αποθεώνεται στην εντυπωσιακή είσοδο του κτιρίου, που διαμορφώθηκε προς την πλευρά της οδού Ηπείρου και στα μαντεμένια κάγκελα των μπαλκονιών και της περίφραξης της αυλής. Το ταλέντο του αρχιτέκτονα αποκαλύπτεται στη διαμόρφωση της εξωτερικής γωνίας του κτιρίου, που στρογγυλεύει και ξεχωρίζει χάρη στον περίτεχνο εξώστη του υπερυψωμένου ορόφου. Στην απόληξη της οροφής υπήρχε μια ανάγλυφη παράσταση που καταστράφηκε στους σεισμούς του 1981.
Το κτίριο των 1.240 τετραγωνικών αναπτύσσεται σε τρία επίπεδα και ακολουθεί τον χρυσό κανόνα που επιβάλλει τον χωρισμό της μεγαλοαστικής κατοικίας σε τρεις ζώνες: στον βασικό όροφο υπάρχουν οι αίθουσες υποδοχής, στον όροφο τα υπνοδωμάτια, στο ημιυπόγειο οι βοηθητικές υποδομές και τα δωμάτια του υπηρετικού προσωπικού. Διέθετε επίσης πρωτοποριακές για την εποχή εγκαταστάσεις για ζεστό νερό και τηλέφωνο.
Οι πολύτιμες πληροφορίες για το αρχοντικό προέρχονται από τη μονογραφία της Αμαλίας Κωστάκη για τον Αλέξανδρο Νικολούδη. Αναφέρει ότι πέρα από τα σαλόνια, την επίσημη τραπεζαρία και τη βιβλιοθήκη, στον βασικό όροφο υπήρχε καπνιστήριο, που ήταν μοναδικό για τα ελληνικά δεδομένα και αποτελεί μεταφορά από τα ισχύοντα στις κλειστού τύπου λέσχες του Λονδίνου. Αρωμα Αγγλίας αποπνέει και η επίσης μοναδική αίθουσα μπιλιάρδου με το εντυπωσιακό βιτρό. Οι χώροι υποδοχής είχαν εξαιρετική διακόσμηση, ένα μέρος της οποίας καλύφθηκε στην πρώτη συντήρηση του κτιρίου που έγινε το 1932.
Στην υπερεκατοντάχρονη «ζωή» του το μέγαρο άλλαξε πολλούς ιδιοκτήτες αλλά και χρήσεις. Για ένα μεγάλο διάστημα λειτούργησε ως μαιευτική κλινική, στην οποία εργάστηκε ο αγωνιστής της Ειρήνης Γρηγόρης Λαμπράκης. Σε μια ταινία της δεκαετίας του 1960 το πλάνο δείχνει την Τζένη Καρέζη να βγαίνει από τη συγκεκριμένη κλινική. Στη συνέχεια στέγασε για μικρό χρονικό διάστημα την πρεσβεία της Ιαπωνίας στην Αθήνα.
Η σωτηρία του
Από τη δεκαετία του 1970 η Πατησίων έχει αρχίσει να παρακμάζει και το μέγαρο Λιβιεράτου πέρασε την πιο δύσκολη φάση του. Δέχτηκε ισχυρό πλήγμα από τους μεγάλους σεισμούς του Φεβρουαρίου του 1981 και οι τότε ιδιοκτήτες του πέτυχαν να εκδοθεί άδεια κατεδάφισης ώστε να ακολουθήσει η ανέγερση πολυώροφου κτιρίου.
Τα σχέδια ματαιώθηκαν οριστικά το 1988 με απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού, που φέρει την υπογραφή της Μελίνας Μερκούρη, με την οποία το αρχοντικό χαρακτηρίστηκε έργο τέχνης και αναγνωρίζεται ως ένα από τα ελάχιστα δείγματα του γαλλικού νεομπαρόκ στη χώρα μας. Με αυτή τη ρύθμιση αποκλείστηκε το ενδεχόμενο να γίνουν προσθήκες στο κτίριο, που ήταν επιτρεπτές με την απόφαση του 1986 τού τότε υπουργείου ΠΕΧΩΔΕ με την οποία το κτίριο είχε κηρυχθεί διατηρητέο.
Οι κίνδυνοι ήταν υπαρκτοί καθώς το μέγαρο περιβάλλεται στις δύο εσωτερικές πλευρές του από ακάλυπτο χώρο, για τον οποίο αναφέρεται ότι έχει λειτουργική σχέση με το πανέμορφο κτίριο και επιπλέον το αναδεικνύει. Αντί για προστασία, όμως, το κτίριο οδηγήθηκε σε πλήρη απαξίωση και έγινε πολλές φορές αντικείμενο καταλήψεων, όπως και άλλα εγκαταλειμμένα αρχοντικά της πρωτεύουσας. Το 2000 πέρασε σε νέους ιδιοκτήτες, που το ανακαίνισαν για να φιλοξενούν σημαντικές εκδηλώσεις και προσωπικότητες της επιστήμης και της τέχνης.
1. Το στηθαίο
Το πιο ενδιαφέρον αρχιτεκτονικό στοιχείο του μεγάρου είναι το περιμετρικό στηθαίο το οποίο διακόπτεται για να ενσωματώσει κυματοειδή διακοσμητικά στοιχεία που αποτελούν απομίμηση της ξύλινης στέγης αρχαίου ναού.
2. Η κατάληψη
Στις αρχές Φεβρουαρίου του 2011 το μέγαρο του Ιδρύματος Υπατία -όπως είναι το νέο όνομα του υποδειγματικά ανακαινισμένου αρχοντικού- έγινε γνωστό στο πανελλήνιο όταν οι νέοι ιδιοκτήτες του άνοιξαν τις πύλες του για να υποδεχθούν και να φιλοξενήσουν προσωρινά πολυάριθμη ομάδα μεταναστών από την Κρήτη που είχαν έρθει στην Αθήνα και είχαν καταλάβει το κτίριο της Νομικής σχολής για να διεκδικήσουν τα αιτήματά τους.
3. Το όνομα
Η Υπατία (355-415 μ.Χ.) ήταν φιλόσοφος, μαθηματικός, αστρονόμος και εφευρέτρια. Δίδαξε Πλάτωνα και θεωρείται από ορισμένους μελετητές η συγγραφέας του «αστρονομικού κανόνα». Πέθανε στη γενέτειρά της, την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, και ο θάνατός της αποδίδεται σε ομάδα χριστιανών που αντιδρούσαν στην αιρετική για την εποχή διδασκαλία της.
Πηγή: https://www.efsyn.gr/
