Η λέξη “αφίσα” πιθανώς θυμίζει σήμερα, σε αρκετούς και αρκετές, μιαν άλλη εποχή – προφανώς μακρινή. Η πραγματικότητα, ωστόσο, είναι ότι η αφίσα σε πείσμα των (σύγχρονων) καιρών όχι απλώς δηλώνει παρούσα, αλλά έχει καταστεί και πολύμορφη!
Ζούμε σε μια εποχή που μας έχει μετατρέψει, λίγο – πολύ, σε κατοίκους ενός παγκόσμιου ψηφιακού χωριού: σεργιανίζουμε σε ψηφιακούς διαδρόμους και δακτυλογραφούμε συνθήματα και μηνύματα σε ψηφιακούς τοίχους. Σε όλες μας αυτές τις δράσεις συναντούμε μπροστά μας αφίσες! Όχι φυσικά τις έντυπες, οι οποίες περιορίζονται βαθμιαία (αλλά δεν εκλείπουν!) αλλά τη μετεξέλιξή τους, τη νέα αφίσα που έχει ψηφιακή μορφή.
Ενόψει των προσεχών εκλογών της 7ης Ιουλίου 2019, είναι, φρονώ, χρήσιμο να θυμηθούμε αυτή την ιστορία, μέσα από πέντε άρθρα τα οποία θα παρουσιάσουν μια επιλογή από τις αφίσες που δημιουργήθηκαν για τις ανάγκες των εθνικών εκλογών αλλά και των δημοψηφισμάτων που έγιναν στην Ελλάδα τα τελευταία 50 σχεδόν χρόνια.
1η δεκαετία 1970
ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ 1973 (29 Ιουλίου)
Από τον Απρίλιο του 1967, με την έλευση της χούντας των συνταγματαρχών, και μέχρι το 1973, η συρρίκνωση του ημερήσιου τύπου στη χώρα είναι έντονη: κυκλοφορούν μόνο 3 εφημερίδες (Ακρόπολις, Βήμα, Ελεύθερος Κόσμος). Το κρατικό περιοδικό Ραδιοτηλεόραση δεν θα μπορούσε να μην αποτελεί ένα ακόμη προπαγανδιστικό μέσο της δικτατορίας. Σε τρία συνεχόμενα εξώφυλλα του λοιπόν -που μοιάζουν με αφίσες- παίρνει θέση υπέρ του “Ναι” στο δημοψήφισμα για τροποποίηση του “Συντάγματος” του 1968, την εκλογή “Προέδρου” (Γεώργιος Παπαδόπουλος) και “Αντιπροέδρου” της “Δημοκρατίας”, και την κατάργηση της μοναρχίας. Το αποτέλεσμα ήταν συντριπτικό υπέρ του “Ναι”, με ποσοστό 78,43%.
Ύστερα από επτά χρόνια δικτατορίας, η χώρα επιστρέφει στην κανονικότητα της μεταπολιτευτικής περιόδου, που σημαδεύτηκε από την επιστροφή του Κωνσταντίνου Καραμανλή στην Ελλάδα (24/7/74) και το σχηματισμό, υπό την προεδρία του, διακομματικής Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας. Η κυβέρνηση αυτή διεξήγαγε τις πρώτες μεταδικτατορικές εκλογές.
ΕΚΛΟΓΕΣ 1974 (17 Νοεμβρίου)
Η καταχώριση της Νέας Δημοκρατίας παρουσιάζει τον Κωνσταντίνο Καραμανλή ως ξίφος που παραδίδεται στην Ελλάδα. Η παραδοσιακή φιγούρα του τσολιά και …κάτι από αρχαία Ελλάδα συνδυάζονται για να εκφράσουν την ελληνικότητα σε υπερθετικό βαθμό.
Η συγκεκριμένη αφίσα της Ένωσης Κέντρου – Νέων Δυνάμεων έχει ως κύριο σκοπό να μεταφέρει άμεσα και γρήγορα το μήνυμά της, ωστόσο είναι “μπουκωμένη” με κείμενο. Προσπαθεί να πει πολλά, με λάθος τρόπο.
Το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα (ΠΑΣΟΚ) εστιάζει στο πρόσωπο του ηγέτη και ιδρυτή του, Ανδρέα Παπανδρέου. Στη φωτογραφία του εμφανίζεται να μιλά και να σφίγγει εμφατικά τη γροθιά του, προβάλλοντας τον έντονο χαρακτήρα του. Η αφίσα είναι τόσο εστιασμένη σε αυτόν, ώστε αδιαφορεί να συμπεριλάβει χρώματα, συνθήματα, ακόμα και το (τόσο αναγνωρίσιμο αργότερα) λογότυπο του κόμματος. Το τελευταίο μάλιστα λείπει και από το προεκλογικό υλικό της Νέας Δημοκρατίας.
Τέτοιου είδους στοιχεία καταδεικνύουν πως η χώρα βρίσκεται ακόμα σε μια (πρώιμη) περίοδο εκ νέου γνωριμίας με τις δημοκρατικές διαδικασίες: οι προεκλογικές καμπάνιες διεξάγονται με τρόπο μάλλον πρωτόλειο, και κατ’ ουσία ενστικτώδη. Λείπουν οι άνθρωποι με τις εξειδικευμένες γνώσεις, εντός και εκτός κομμάτων, που θα μπορούσαν να προσφέρουν πολύτιμες υπηρεσίες.
Οι αφίσες της Ενωμένης Αριστεράς (που αποτελεί συνασπισμό ΚΚΕ, ΚΚΕ Εσωτερικού και ΕΔΑ) είναι λιτές και συνάμα εύστοχες σε περιεχόμενο. Άξια παρατήρησης ωστόσο η χρωματική τους ταύτιση με την αντίστοιχη προεκλογική αφίσα της Ένωσης Κέντρου – Νέες Δυνάμεις (βλ.παραπάνω).
ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ 1974 (8 Δεκεμβρίου)
Μέσα σε λιγότερο από ένα μήνα από τις βουλευτικές εκλογές του 1974, το εκλογικό σώμα καλείται και πάλι στις κάλπες, για να αποφανθεί, αυτή τη φορά, για τη μορφή του πολιτεύματος. Το αποτέλεσμα ήταν συντριπτικό υπέρ της Αβασίλευτης Δημοκρατίας, με ποσοστό 69,2%. Υπέρ της μοναρχίας ψήφισε το 30,8%.
Η λέξη “έρχεται” παρατίθεται με ξεκάθαρη αρνητική-ειρωνική διάθεση, με δεδομένο πως κυρίαρχη φιγούρα στην αφίσα είναι μια γιγαντιαία και αποκρουστική αράχνη, η οποία φέρει στην πλάτη της το βασιλικό στέμμα. Η παρουσία της σβάστικας στην κορυφή του στέμματος, υπενθυμίζει το «αμαρτωλό» παρελθόν της δυναστείας των Γκλύξμπουργκ στη διαχρονική της παρουσία στην Ελλάδα.
Μια αφίσα που διαθέτει το στοιχείο του χιούμορ. Η σύνθεση καταδεικνύει την τεράστια απόσταση μεταξύ λόγων και έργων της μοναρχίας στην Ελλάδα.
Πρόκειται για απόπειρα (τουλάχιστον) αμφισβητούμενης αισθητικής, που επιχειρεί να ταυτίσει το βασιλιά Κωνσταντίνο με το δικτατορικό καθεστώς της 21ης Απριλίου 1968, μέσω του μοντάζ του με το φοίνικα, που αποτελούσε το σήμα κατατεθέν της έκπτωτης πλέον χούντας.
Η φράση «ουδέν σχόλιο» ίσως αποτελεί τον πιο εύγλωττο χαρακτηρισμό για τη συγκεκριμένη αφίσα, που ωστόσο άφησε εποχή. Το ντροπαλό κοκκινισμένο αγοράκι …«ατακτεί», έχοντας στραμμένη τη ματιά του προς το θεατή.
ΕΚΛΟΓΕΣ 1977 (20 Νοεμβρίου)
Κατά την τριετία διακυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας σημειώνεται μείωση της επιρροής της και ταυτόχρονη άνοδος της δύναμης του κεντροαριστερού ΠΑΣΟΚ. Η κομμουνιστική Αριστερά από την άλλη ταλαιπωρείται από εσωτερικά σχίσματα.
Η προεκλογική αφίσα της Νέας Δημοκρατίας, στις δεύτερες εκλογές μετά την αλλαγή του πολιτεύματος, εστιάζει φυσιολογικά στον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Το κόμμα προβάλλει τον ηγέτη του, με μια δυνατή και αξιομνημόνευτη λήψη – όπως ακριβώς είχε κάνει το ΠΑΣΟΚ με τον Ανδρέα Παπανδρέου, στην προεκλογική αφίσα του 1974!
Αφίσα του ΠΑΣΟΚ με πολύ ενδιαφέρουσα σχεδίαση και αισθητική για την εποχή, που επιπρόσθετα φιλοξενεί κι ένα “πιασάρικο” σλόγκαν, που έμεινε χαραγμένο έως και σήμερα στη συλλογική μνήμη των Ελλήνων – χρησιμοποιείται άλλωστε ακόμη! Αξίζει να σημειωθεί ότι αποτελεί ουσιαστικά παρακολούθημα – προέκταση του συνθήματος της αφίσας του 1974 για την Ενωμένη Αριστερά: “Όχι ξένα αφεντικά”!
Η αφίσα του ΕΔΗΚ απεικονίζει ένα μινιμαλιστικό σχέδιο του ζωγράφου και αρχιτέκτονα Δημήτριου Ταλαγάνη. Κορδέλες χρώματος πορτοκαλί και μπλε συμπληρώνουν τη σύνθεση.
Απλές και ξεκάθαρες οι προεκλογικές αφίσες του ΚΚΕ (διατηρούν ακόμη και σήμερα αυτό το στυλ!) απευθύνονται κυρίως στη νεολαία που αγωνίζεται για ένα καλύτερο αύριο.
Η Εθνική Παράταξη (ένα βραχύβιο εθνικιστικό – φιλοβασιλικό κόμμα που συμμετείχε μόνο στις εκλογές εκείνης της χρονιάς) στην προεκλογική της αφίσα επιτίθεται ουσιαστικά στη Νέα Δημοκρατία: ένα από τα πρώτα δείγματα αρνητικής διαφήμισης στην ιστορία των εκλογών της μεταπολίτευσης!
Μια επιθετική (έως και δηκτική) αφίσα του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη εναντίον της κυβέρνησης. Ο Κρητικός πολιτικός εκλέχτηκε τελικά βουλευτής στις εκλογές του 1977 – τον αμέσως επόμενο χρόνο διέλυσε το κόμμα του για να προσχωρήσει στη Νέα Δημοκρατία.
Συνεχίζεται με τις επόμενες δεκαετίες
