Ένα σχολικό συγκρότημα εξελίχθηκε σε αόρατη κλωστή που ενώνει τα ετερόκλητα. Κωνσταντίνος Καραμανλής, Κορνήλιος Καστοριάδης και Παύλος Σιδηρόπουλος είναι μερικοί από τους χιλιάδες μαθητές που κάθισαν στα θρανία του ιστορικού εκπαιδευτηρίου, το οποίο ιδρύθηκε το 1880 ως Β΄ Βαρβάκειο Γυμνάσιο και περιπλανήθηκε σε διάφορα κτίρια για να καταλήξει το 1930 στο πιο εμβληματικό από τα «σχολεία Παπανδρέου», που κατασκευάστηκε με αξιοποίηση της επί 26 χρόνια «ξεχασμένης» δωρεάς Νομικού.
Της Χαράς Τζαναβάρα*
Το ιστορικό κτίριο στα Κάτω Πατήσια δεν διαθέτει εντυπωσιακά αρχιτεκτονικά στοιχεία, έχει όμως ενδιαφέρουσα ιστορία που γίνεται επίκαιρη με αφορμή την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς. Περιλαμβάνεται στα 3.300 σχολεία που κατασκευάστηκαν την περίοδο 1928-1932, με πόρους που εξασφαλίστηκαν από δάνειο του ελληνικού δημοσίου με σουηδική εταιρεία και πολιτογραφήθηκαν ως «σχολεία Παπανδρέου».
Ακολουθούσαν στις επιταγές της Αρχιτεκτονικής του Μεσοπολέμου και αποτελούν χαρακτηριστικά δείγματα του Bauhaus, που ξεκίνησε τότε από τη Γερμανία και παραμένουν ως σήμερα αφοπλιστικά μοντέρνες. Λιτά και κυρίως λειτουργικά, συνεχίζουν να λειτουργούν σχεδόν για οκτώ δεκαετίες και να παραμένουν φιλικά για τους μαθητές.
Το εμβληματικό «Ογδοο» της οδού Νικοπόλεως, κοντά στην πλατεία Κολιάτσου, είναι ένα από τα πρώτα σχολεία της πρωτεύουσας, αφού ιδρύθηκε το 1880 και η αρχική του ονομασία ήταν Β΄ Βαρβάκειο Γυμνάσιο.
Συστεγαζόταν με το Α΄ Βαρβάκειο στο σχολείο, που είχε κατασκευαστεί στην οδό Αθηνάς με χρήματα του ευεργέτη Ι. Βαρβάκη, το οποίο όμως κατεδαφίστηκε το 1944 και μέχρι σήμερα παραμένει αδόμητο, φιλοξενώντας την υπαίθρια αγορά λαχανικών.
Το 1911 μεταφέρθηκε στην οδό Μ. Βόδα και τρία χρόνια αργότερα αποτέλεσε το Η΄ Γυμνάσιο. Στο ανεπαρκές κτίριο παρέμεινε ώς τις αρχές της δεκαετίας του 1930, οπότε μετακόμισε στο υπερσύγχρονο συγκρότημα των 27.522 τετραγωνικών. Ηταν τότε το μεγαλύτερο σχολείο των Βαλκανίων, η «Γκράβα» της εποχής…
Η δωρεά
Για την κατασκευή του νέου κτιρίου αξιοποιήθηκε η δωρεά ενός σημαντικού, αλλά αφανούς δωρητή, που παρέμενε αναξιοποίητη από το 1900! Ο Μιχαήλ Κ. Νομικός είχε γεννηθεί περί το 1840 στα Λαγκάδια Αιγιάλης, στην Αμοργό. Λίγο πριν τα 30 του, μαζί με τον αδελφό του, μετανάστευσαν στην Αίγυπτο.
Στην αρχή εγκαταστάθηκε στην Αλεξάνδρεια, όπου υπήρχε ακμάζουσα ελληνική παροικία, στη συνέχεια όμως μετακόμισε στο Κάιρο, όπου εξέδιδε εφημερίδα για τους ομογενείς και διέθετε ιδιόκτητο τυπογραφείο.
Οι πολιτικές αναταραχές του 1882 τον ανάγκασαν να εγκαταλείψει τη χώρα και να επιστρέψει στο νησί του. Πολύ γρήγορα έφυγε απογοητευμένος, καθώς οι συμπατριώτες του δεν τον τίμησαν με την ψήφο τους στις τοπικές εκλογές.
Ηρθε στην Αθήνα και αγόρασε ένα ακίνητο στο κέντρο, στη γωνία Μενάνδρου και Βηλαρά, όπου ήταν η κατοικία του, καθώς και ένα κτήμα 7.000 τετραγωνικών στα τότε αδόμητα και κατάφυτα Πατήσια όπου έφτιαξε την έπαυλή του.
Σε αυτήν άφησε την τελευταία του πνοή την άνοιξη του 1900, αλλά λίγο πριν είχε συντάξει τη διαθήκη του με την οποία άφηνε την περιουσία του στον Δήμο Αθηναίων, ορίζοντας να ιδρυθούν σχολεία «αρρένων ή θηλέων, κατά το νεώτατον σύστημα» στα Πατήσια, με χρηματοδότηση που θα εξασφαλιστεί από το ακίνητο της Μενάνδρου και μόνον όρο να φέρουν το όνομά του.
Η τελευταία επιθυμία του Νομικού στην ουσία έμεινε για χρόνια στα αζήτητα. Μόνον το 1916 και για μικρό χρονικό διάστημα, στην έπαυλη λειτούργησε το πρώτο ανοιχτό σχολείο για 50 παιδιά που έπασχαν από φυματίωση, όπως αναφέρεται σε ανάρτηση στο Διαδίκτυο για τα ιστορικά σχολεία των Πατησίων.
Ηταν μια πρωτοπόρα ιδέα του προϊστάμενου σχολικής υγιεινής του υπουργείου Παιδείας Εμμ. Λαμπαδαρίου, η οποία όμως, παρά τα θετικά της αποτελέσματα γρήγορα εγκαταλείφθηκε λόγω των πολιτικών εξελίξεων.
Το σχολικό συγκρότημα θεμελιώθηκε μόλις το 1926, αλλά χρειάστηκε να περάσουν άλλα δύο χρόνια για να αναλάβει τη διακυβέρνηση ο Ελευθέριος Βενιζέλος και να ξεκινήσει το μεγαλύτερο μέχρι σήμερα πρόγραμμα σχολικής στέγης επί υπουργίας Γεωργίου Παπανδρέου και εμπνευστές τους Παπαναστασίου, Δελμούζο και Γληνό.
Τα σχέδια του συγκροτήματος της οδού Νικοπόλεως, που κόστισε 13,33 εκατ. δραχμές, είχαν ανατεθεί στον τότε 27χρονο Γεώργιο Πάντζαρη, έναν από τους πρώτους αποφοίτους της Αρχιτεκτονικής σχολής του Πολυτεχνείου.
«Το μεγαλύτερον, ωραιότερον και τελειότερον σχολείο της Αθήνας», όπως έγραφαν οι εφημερίδες της εποχής, αναπτύσσεται σε σχήμα «Γ» για να αξιοποιηθεί το προνομιακό οικόπεδο και να μεγιστοποιηθεί ο φυσικός φωτισμός. Διέθετε πρωτοποριακές υποδομές, όπως εργαστήρια χειροτεχνίας και καλλιγραφίας, αίθουσα τελετών, εστιατόριο και μαθητικά λουτρά!
Το εκκλησάκι
Το 1934, στην αυλή του σχολείου προστέθηκε ένα εκκλησάκι αφιερωμένο στους Ταξιάρχες. Εχει πρωτοποριακή εμφάνιση, αφού τα σχέδια υπογράφει ο σπουδαίος αρχιτέκτονας της εποχής Νικόλαος Μητσάκης και ο ζωγράφος Σπύρος Παπαλουκάς την… αιρετική αγιογράφηση που καταστράφηκε στην Κατοχή και τον Εμφύλιο.
Ως το 1939 ήταν «προνόμιο» των αγοριών, αλλά τότε συστεγάστηκε με το Η΄ Γυμνάσιο Θηλέων και λειτουργούσαν συνεχώς, με μόνη διακοπή την περίοδο της Κατοχής, οπότε το κτίριο επιτάχθηκε από τους Γερμανούς.
Στη δεκαετία του 1960, λόγω και της ραγδαίας ανοικοδόμησης της περιοχής, το κτίριο φιλοξένησε και άλλα σχολεία, τα οποία το 2007 συγχωνεύτηκαν και για ιστορικούς λόγους δημιουργήθηκε το Η΄ Γυμνάσιο-Λύκειο Αθήνας.
Η μοναδική μεγάλης κλίμακας ανακαίνιση του συγκροτήματος έγινε την περίοδο 2016-2017, όποτε με χορηγία του ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος» και τη συμβολή του Πολυτεχνείου Κρήτης απέκτησε υποδομές υψηλής τεχνολογίας.
1. Μαθητές που έγραψαν ιστορία
Το ιστορικό «Ογδοο» διέθετε σπουδαίους εκπαιδευτικούς, ανάμεσά τους οι μετέπειτα πανεπιστημιακοί καθηγητές Γ. Μέγας και Δ. Λουκάτος, ο ιδρυτής του Θεατρικού Μουσείου Γ. Σιδέρης και η συγγραφέας Λιλίκα Νάκου. Από τα θρανία του πέρασαν δεκάδες επώνυμοι, ανάμεσά τους οι Κωνσταντίνος Καραμανλής, Αγγελος Τερζάκης, Τάσος Αθανασιάδης, Ανδρέας Εμπειρίκος, Κορνήλιος Καστοριάδης, Χρύσανθος Μποσταντζόγλου (Μποστ), Δημήτρης Μητροπάνος, Παύλος Σιδηρόπουλος και Μαρία Φαραντούρη.
2. Ο ευεργέτης
Σε μια από τις κεντρικές εισόδους του συγκροτήματος υπάρχει μαρμάρινη επιγραφή «Σχολεία Μιχαήλ Κ. Νομικού», επωνυμία που δυστυχώς έχει ξεχαστεί με τα χρόνια. Ο σύλλογος γονέων και κηδεμόνων, τιμώντας τον «ξεχασμένο» ευεργέτη, χρηματοδότησε την προτομή του, η οποία είναι έργο του γλύπτη Λέανδρου Τσιμένη και έχει τοποθετηθεί στην είσοδο επί της οδού Νικοπόλεως.
3. Ο αρχιτέκτονας
Ο Γεώργιος Πάντζαρης (1901-1971) συγκαταλέγεται ανάμεσα στους σπουδαιότερους αρχιτέκτονες της γενιάς του και τους βασικούς εκφραστές του μοντερνισμού. Ευτύχησε να προσληφθεί το 1923 στην τεχνική υπηρεσία του υπουργείου Παιδείας, μέσω της οποίας σχεδίασε πολλά σχολεία σε διάφορες πόλεις (Βόλος, Ραφήνα, Γρεβενά, Δράμα, Χίος κ.λπ.).
Συμμετείχε επίσης στην κατασκευή της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, ως συνεργάτης του σπουδαίου H. Thomson, ενώ στα σπουδαία έργα του περιλαμβάνονται το Μουσείο Σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων στην Ολυμπία, το Καυταντζόγλειο Στάδιο Θεσσαλονίκης. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Αρχιτεκτονικής Εταιρείας και εκπρόσωπος της Ελλάδας στην UNESCO.
ΦΩΤ.: ΜΑΡΙΟΣ ΒΑΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ
*Πηγή: https://www.efsyn.gr/
