Πολύτιμα βιβλία, αρχεία και ντοκουμέντα, αυθεντικά ή αποτυπωμένα σε μικροφίλμ, στεγάζονται στο παλιό Καπνεργοστάσιο, το διατηρητέο βιομηχανικό συγκρότημα στην Κολοκυνθού, που ανακαινίστηκε για να στεγάσει υποστηρικτικές δομές της Βιβλιοθήκης της Βουλής και να γίνει ο τρίτος πυλώνας της. Στην ουσία όμως εξελίχθηκε στο πιο καθοριστικό κομμάτι της, αφού την τελευταία δεκαετία μεταφέρθηκε εκεί… προσωρινά το υλικό της Μπενάκειου Βιβλιοθήκης, ενώ εκκρεμεί η πρόταση για δημιουργία Μουσείου Καπνού με τα ιστορικά εργαλεία που διασώθηκαν και έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα.
Της Χαράς Τζαναβάρα*
Οι προσεγμένες εναλλαγές χρωμάτων και ο επιβλητικός όγκος του βιομηχανικού συγκροτήματος κάνουν τη διαφορά σε όσους διασχίζουν την πολύβουη Λένορμαν. Δεν είναι όμως μόνο μια οπτική όαση στην εικόνα της πολύχρονης εγκατάλειψης που κυριαρχεί στις δυτικές γειτονιές της πρωτεύουσας. Ούτε μια από τις δεκάδες στάσεις που φιγουράρουν στις ηλεκτρονικές οθόνες στο εσωτερικό των λεωφορείων.
Το Καπνεργοστάσιο είναι εδώ και μια δεκαετία η άγνωστη κιβωτός της κοινοβουλευτικής πορείας της χώρας. Βρίσκεται στη συνοικία της Κολοκυνθούς και η επιλογή του για να στεγάσει ένα μέρος των δραστηριοτήτων της Βιβλιοθήκης της Βουλής εντάσσεται στους γενικότερους σχεδιασμούς του τότε υπουργείου ΠΕΧΩΔΕ να χωροθετήσει χρήσεις που θα αναβαθμίσουν την ευρύτερη περιοχή, που όμως έμειναν μετέωροι…
Μαζί με τα γειτονικά Σεπόλια ήταν στα τέλη του 19ου αιώνα οι πιο προσφιλείς… εξοχές των Αθηναίων. Διέθετε λαχανόκηπους, που αρδεύονταν από τα νερά του Κηφισού, καθώς και πανδοχεία, με πιο γνωστό αυτό του Ανάργυρου, στους κήπους του οποίου λάμβαναν χώρα «ραντεβού στα τυφλά» που σκηνοθετούσαν οι διάφορες προξενήτρες της εποχής…
Ο δημοσιογράφος Γιάννης Καιροφύλας, στο βιβλίο του «Τοπωνύμια της Αθήνας και του Πειραιά», υιοθετεί την εκδοχή ότι η περιοχή πήρε την ονομασία της από την οικογένεια Κολοκύνθη, που διέθετε μεγάλα κτήματα. Ενα μέλος της ήταν ιερέας και θεωρείται ο ιδρυτής της ομώνυμης εκκλησίας, όπως προκύπτει από πατριαρχικό σιγγίλιο του 1651.
Η εικόνα όμως άλλαξε με την ανάπτυξη βιοτεχνιών και εργοστασίων, που έφεραν και τα πρώτα σπίτια, φτωχικά και αυθαίρετα, σε μια περιοχή που εντάχθηκε στο σχέδιο μόλις το 1917.
Το Καπνεργοστάσιο καταλαμβάνει ένα ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο που ορίζεται από τις οδούς Λένορμαν, Αμφιαράου, Λεάνδρου και Κρέοντος, με εμβαδόν 9.085 τετραγωνικά. Η πρώτη απόπειρα ανέγερσής του είχε ξεκινήσει το 1902, αλλά σταμάτησε και οι εργασίες ξεκίνησαν ουσιαστικά το 1928.
Λίγο πριν είχε αφανιστεί από πυρκαγιά το πρώτο καπνεργοστάσιο στη διασταύρωση των οδών Αριστοτέλους και Στουρνάρη κι έτσι η κατασκευή του προχώρησε με εντατικούς ρυθμούς και οι νέες εγκαταστάσεις στην Κολοκυνθού λειτούργησαν το 1930.
Ανήκαν και τα δύο στο Δημόσιο, το οποίο από το 1876 ανακάλυψε «φλέβα χρυσού» θεσπίζοντας τον φόρο στον καπνό. Για τον έλεγχο των εσόδων του είχε κατασκευάσει αποθήκες και εργοστάσια καπνικών προϊόντων σε όλα τα κέντρα παραγωγής όπου δούλευαν οι καπνέμποροι με δικό τους προσωπικό.
Τα σχέδια του Καπνεργοστάσιου είχαν εκπονήσει ο πολιτικός μηχανικός Παύλος Αθανασάκης, που αργότερα είχε γίνει επιμελητής στην έδρα της Παραστατικής Γεωμετρίας στο Πολυτεχνείο, με τον συμφοιτητή του στη σχολή και στρατιωτικό μηχανικό Αντώνη Λιγδόπουλο, ενώ την κατασκευή είχε αναλάβει ο Νίκος Γαβαλάς.
Το συγκρότημα αποτελείται από τέσσερις πτέρυγες, με διώροφα κτίσματα και ημιυπόγειους χώρους, που αναπτύσσονται στην περίμετρο του οικοδομικού τετραγώνου. Υπήρχε και δώμα στο οποίο έμενε ο εκάστοτε έφορος καπνού με την οικογένειά του.
Στο εσωτερικό τους σχηματίζουν ένα τετράγωνο αίθριο, με επιφάνεια 1.100 τετραγωνικά, το οποίο καλύπτεται από γυάλινο στέγαστρο με μεταλλικά στηρίγματα, λύση που εξασφαλίζει φυσικό φωτισμό στους χώρους δουλειάς και στα γραφεία.
Σε αυτό βοηθούσαν και τα ανοίγματα στους εξωτερικούς τοίχους, που είχαν μεγάλες διαστάσεις χάρη στη χρήση του τότε ανερχόμενου οπλισμένου σκυροδέματος. Παρουσιάζουν τριπλή και κατακόρυφη διάταξη, που αποτελεί το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο στη βιομηχανική αρχιτεκτονική της δεκαετίας του 1920.
Από τις αρχές του μοντέρνου κινήματος εκπορεύονται και τα ευέλικτα εσωτερικά χωρίσματα, που επιτρέπουν τις γρήγορες τροποποιήσεις για να καλύπτονται πιο εύκολα οι νέες ανάγκες.
Στο συγκρότημα εγκαταστάθηκαν 25 επιχειρήσεις καπνού, που παρέμειναν στους νοικιασμένους χώρους και απομακρύνθηκαν σταδιακά ώς το 2000. Στο ισόγειο λειτουργούσαν οι εγκαταστάσεις κοπής και συσκευασίας καπνού, η διεύθυνση και το τελωνείο. Στον όροφο αναπτυσσόταν η παραγωγή τσιγάρων και πούρων, ενώ λειτουργούσαν δύο χώροι φαγητού για τις ανάγκες των εργαζομένων.
Από το 1938 η μία πτέρυγα είχε παραχωρηθεί στη Στρατιωτική Υπηρεσία Αθηνών και κατά την Κατοχή επιτάχθηκε από τους Γερμανούς. Στα Δεκεμβριανά βομβαρδίστηκε από τα βρετανικά αεροσκάφη και στον Εμφύλιο στα υπόγειά του φυλακίστηκαν αγωνιστές της Αντίστασης. Το 1963 στέγασε το Ελεγκτικό Συνέδριο και αργότερα υπηρεσίες του υπουργείου Οικονομικών.
Το 1989 κηρύχθηκε διατηρητέο μνημείο με απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού και παραχωρήθηκε κατά χρήση στη Βουλή, στην αρχή ένα τμήμα του και το 2000 ολόκληρο το συγκρότημα, για να καλύψει τις αυξημένες ανάγκες της Βιβλιοθήκης της εθνικής αντιπροσωπείας, που έχει την έδρα της στο εμβληματικό κτίριο της πλατείας Συντάγματος.
Οι εργασίες αναμόρφωσης ολοκληρώθηκαν πριν από μια δεκαετία. Από τότε υπάρχει η πρόταση για δημιουργία Μουσείου Καπνού, με αξιοποίηση των πολύτιμων εργαλείων και αρχείων που έχουν διασωθεί και έχουν κηρυχθεί διατηρητέα in situ, στη θέση τους, γιατί αποτυπώνουν την ιστορική πορεία ενός εθνικού προϊόντος.
1. Η ίδρυση
Η Βιβλιοθήκη της Βουλής ιδρύθηκε το 1884, με βάση το πρώτο Σύνταγμα που απέκτησε η χώρα. Στην αρχή στεγάστηκε στο Βουλευτήριο, στην Παλιά Βουλή επί της Σταδίου, στη συνέχεια σε νοικιασμένο κτίριο και από το 1935 μετακόμισε στη σημερινή Βουλή.
Εκτός από το Καπνεργοστάσιο, έχει άλλο ένα παράρτημα στο διατηρητέο δίπλα στην Παλιά Βουλή, που κατασκευάστηκε το 1926 με δωρεά του Εμμανουήλ Μπενάκη. Εδώ και μια δεκαετία η Μπενάκειος Βιβλιοθήκη έχει υποστεί ζημιές και χρειάζεται σοβαρές ενισχύσεις, που δεν έχουν ακόμα ξεκινήσει. «Προσωρινά» στεγάζεται στο συγκρότημα της Λένορμαν.
2. Οι συλλογές
Η ανάπτυξη της Βιβλιοθήκης ξεκίνησε το 1877, όταν επιμελητής της ανέλαβε ο δημοσιογράφος και πολιτικός Τιμολέων Φιλήμων (1833-1890), ο οποίος φρόντισε να εξασφαλίσει δωρεές από προσωπικότητες της εποχής. Στις πολύτιμες συλλογές της περιλαμβάνονται περίπου 70.000 τόμοι βιβλίων, 5.000 τίτλοι ελληνικών και ξένων εφημερίδων, 2.000 τίτλοι ελληνικών και ξένων περιοδικών, πλήρης σειρά πρακτικών συνεδριάσεων της Βουλής, σπάνιοι χάρτες και βιβλία της περιόδου 1471-1850.
3. Ο φιλέλληνας
Η Λένορμαν, με μήκος 2,2 χλμ., ξεκινά από την πλατεία Καραϊσκάκη και φτάνει ώς το Περιστέρι. Αρχικά ονομαζόταν οδός Κολοκυνθούς και στη συνέχεια ώς το 1927 Κηφισού. Οφείλει το όνομά της στον Γάλλο φιλέλληνα και αρχαιολόγο Φρανσουά Λενορμάν (1837-1883), που είχε πάρει μέρος στις ανασκαφές στην Ελευσίνα. Στην πορεία όμως χάθηκε ο γαλλικός τονισμός στη λήγουσα και επικράτησε ο αγγλικός της προπαραλήγουσας.
Πηγή: https://www.efsyn.gr
