Μαζί με το εμβληματικό κτίριο Αβέρωφ και το συμμετρικό του, που αναπτύσσεται προς την πλευρά της πεζοδρομημένης Τοσίτσα, συνθέτουν την Τριλογία της οδού Πατησίων και περιλαμβάνονται στα κορυφαία σύνολα της νεοκλασικής Αθήνας. Φέρουν την υπογραφή του Λύσανδρου Καυταντζόγλου, που είδε τα σχέδιά του να «ψαλιδίζονται» λόγω έλλειψης κονδυλίων.
Της Χαράς Τζαναβάρα*
Μια διαθήκη, διά χειρός της μεγάλης ευεργέτιδας του Πολυτεχνείου, Ελένης Τοσίτσα, αποδείχθηκε ασπίδα προστασίας απέναντι στα σχέδια που επανέρχονται από το 2008 και στοχεύουν στην… έξωση της Αρχιτεκτονικής Σχολής, στο όνομα του δόγματος «νόμος και τάξη»
Το ιστορικό κτίριο στη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Στουρνάρη μοιάζει να κινείται στη σκιά του επιβλητικού κτιρίου Αβέρωφ, το οποίο, μαζί με την πύλη του Πολυτεχνείου. είναι η οπτική παρακαταθήκη της Εξέγερσης του Πολυτεχνείου.
Περνά απαρατήρητο, πιθανόν λόγω του χαμηλού ύψους του, αλλά δεν υστερεί σε αρχιτεκτονική και ιστορική αξία. Αποτελεί άλλωστε μέρος του πανεπιστημιακού συγκροτήματος που είχε αναλάβει να σχεδιάσει το 1862 ο κορυφαίος Ελληνας αρχιτέκτονας της εποχής Λύσανδρος Καυταντζόγλου (1811-1885).
Το «Σχολείο των Τεχνών», που είχε ιδρυθεί το 1836, δεν διέθετε ιδιόκτητη στέγη, παρόλο που είχε ήδη εξασφαλίσει σημαντικές δωρεές από τους Ηπειρώτες Γ. Αβέρωφ, Ν. Στουρνάρη και Μ. Τοσίτσα, προς τιμήν των οποίων ονομάστηκε πενήντα χρόνια αργότερα Μετσόβιο Πολυτεχνείο.
Το πιο αποφασιστικό βήμα όμως έγινε το 1859, όταν η Ελένη, χήρα του Μιχαήλ Τοσίτσα, διέθεσε ένα σεβαστό ποσό για να αγοραστεί το μεγάλο ακίνητο των 35.000 πήχεων επί του χωματόδρομου που έγινε η μετέπειτα οδός Πατησίων.Παρέμενε εκτός σχεδίου, παρόλο που ο αμπελώνας της οθωμανικής περιόδου είχε αλλάξει από χρόνια χρήση και είχε εξελιχθεί σε στέκι των Βαυαρών του Οθωνα, με το ξενοδοχείο και την μπιραρία του.
Συνεχίζοντας τις δωρεές του συζύγου της, η άκληρη Ελένη Τοσίτσα, γόνος και η ίδια αρχοντικής οικογένειας από την Ήπειρο, διέθεσε επιπλέον χρήματα για να αγοραστούν τμήματα από γειτονικά ακίνητα και να διαμορφωθεί το γνωστό οικοδομικό τετράγωνο του Πολυτεχνείου, που εντάχθηκε στο σχέδιο και οριοθετείται από τις οδούς Πατησίων, Στουρνάρη, Μπουμπουλίνας και Τοσίτσα. Διαθέτει πρόσοψη 100 μέτρων επί της Πατησίων, ενώ το βάθος του φτάνει τα 230 μέτρα.
Στη διαθήκη της που ακολούθησε, ορίζει ότι η δωρεά του οικοπέδου έγινε «υπό τον όρο και διά τον σκοπόν να ανεγερθεί επ’ αυτού το Πολυτεχνείο και να είναι διά παντός ιδιοκτησία του αναφαίρετος».
Τα σχέδια ανατέθηκαν στον Λύσανδρο Καυταντζόγλου, που είχε γεννηθεί στη Θεσσαλονίκη αλλά σπούδασε στη Ρώμη και στη Γαλλία. Εγκαταστάθηκε στην Αθήνα το 1843 και ανέλαβε διευθυντής του Πολυτεχνείου, συμβάλλοντας αποφασιστικά στα πρώτα βήματα του σημερινού κορυφαίου τεχνικού πανεπιστημίου της χώρας.
Ήταν η εποχή που κυριαρχούσαν οι ξένοι αρχιτέκτονες και ο Καυταντζόγλου σύντομα ήρθε σε αντίθεση με τα ιδιότυπα «στρατόπεδα» που είχαν δημιουργηθεί. Σε αυτές τις κόντρες συνέβαλε και το γεγονός ότι η πρώτη του εμφάνιση έγινε με τη σχεδίαση του Αρσακείου, του σπουδαίου κτιριακού συγκροτήματος στην οδό Πανεπιστημίου.
Στη διακόσμηση κυριαρχούν τα δωρικά στοιχεία Φωτ. ΜΑΡΙΟΣ ΒΑΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ
Στην περίπτωση του Πολυτεχνείου ο Καυταντζόγλου σχεδίασε συνολικά έξι κτίρια που θα αναπτύσσονταν στις κορυφές και σε κεντρικά σημεία του οικοδομικού τετραγώνου. Το πρώτο «ψαλίδισμα» ήρθε με τον αριθμό των κτιρίων, που μειώθηκαν στα μισά και στην ουσία συμπληρώθηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1950.
Έγιναν επίσης μεγάλες περικοπές στη διακόσμηση, με αποτέλεσμα ο ίδιος αρχιτέκτονας να επισημαίνει ότι «τα ανεγερθέντα οικοδομήματα μάλλον ως σκελετοί πρέπει να θεωρούνται υπό καλλιτεχνικήν άποψιν, μη γενομένης έτι της πρεπούσης αυτοίς διακοσμήσεως» (Δ. Φιλιππίδης «Λύσανδρος Καυταντζόγλου»).
Το υπερυψωμένο μονώροφο κτίριο της Πρυτανείας, όπως και το απολύτως συμμετρικό του στο άλλο άκρο του οικοπέδου προς την πλευρά της Τοσίτσα, καθώς και το κεντρικό κτίριο Αβέρωφ, που αποτελεί ώς σήμερα την έδρα της Αρχιτεκτονικής Σχολής, φέρουν την υπογραφή του σπουδαίου αρχιτέκτονα και εγκαινιάστηκαν το 1876.
Από τότε είχαν αντιμετωπίσει τα βέλη της αρχιτεκτονικής κοινότητας, αλλά μερικά χρόνια αργότερα είχαν περιληφθεί στα σπουδαιότερα δείγματα του νεοκλασικού ρυθμού στην πρωτεύουσα και διεκδικούν τον τίτλο της Τριλογίας της Πατησίων.
Η Πρυτανεία ακολουθεί τις αυστηρές γραμμές του δωρικού ρυθμού και έχει κάτοψη σε σχήμα «Τ», με τη βασική της πλευρά να αναπτύσσεται κατά μήκος της οδού Στουρνάρη. Διαθέτει επιβλητική είσοδο με μαρμάρινη σκάλα και αέτωμα, που ξεκινούν από την αυλή του Πολυτεχνείου. Συνοδεύεται από εσωτερική στοά που παραπέμπει σε αρχαίο ναό και στεφανώνεται από εντυπωσιακή οροφή με φατνώματα.
Το ιστορικό κτίριο είχε περιφρουρηθεί αποτελεσματικά σε όλη τη διάρκεια της κατάληψης του Πολυτεχνείου, αφού σπουδαστές του ιδρύματος που είχαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην Εξέγερση του Νοέμβρη γνώριζαν τους πολιτιστικούς θησαυρούς που υπήρχαν στην Πρυτανεία.
Φοιτητές και καθηγητές είχαν διασώσει έργα τέχνης και ιστορικά αρχεία μετά την εμπρηστική επίθεση από κουκουλοφόρους τον Οκτώβριο του 1991 κατά τη διάρκεια φοιτητικής κινητοποίησης.
Είχε καταστραφεί μεγάλο μέρος της ξύλινης οροφής, που κατέρρευσε μαζί με τα κεραμίδια, ενώ υπήρχαν μεγάλες ζημιές ακόμα και σε μαρμάρινα διακοσμητικά στοιχεία.
Με τη συμβολή καθηγητών από όλες τις σχολές του Πολυτεχνείου, το κτίριο αποκαταστάθηκε στην αρχική του μορφή τον Οκτώβριο του 2001. Από τότε αποτελεί σημείο αναφοράς για τους φοιτητές της Αρχιτεκτονικής και στους χώρους του παρουσιάζονται οι διπλωματικές εργασίες, που είναι το «διαβατήριό» τους για να μπουν στον επαγγελματικό στίβο.
1 Τα τανκς
Η περίφραξη στην πρόσοψη της Πατησίων σηματοδοτείται από τη σιδερένια πύλη πάνω από την οποία διάβηκε το τανκς τα ξημερώματα της 17ης Νοεμβρίου. Η χούντα δεν ήταν όμως η… πρώτη διδάξασα. Στις 4 Δεκεμβρίου 1944 είχε προηγηθεί το τανκς των βρετανικών δυνάμεων, που είχε πάρει εντολή να επιτεθεί στην επίλεκτη φοιτητική ομάδα του ΕΛΑΣ, τον ηρωικό λόχο «Λόρδος Μπάιρον», επικεφαλής του οποίου ήταν το κορυφαίο στέλεχος της Αριστεράς Γρηγόρης Φαράκος, ενώ στις τάξεις του συμμετείχαν οι Νίκος Κούνδουρος και Ιάνης Ξενάκης. Είχε τραυματιστεί ο σκηνοθέτης Αλέξης Δαμιανός, που είχε συλληφθεί στη συνέχεια από τους Βρετανούς.
2 Η εισβολή των Αγγλων
Κατά την άγνωστη εισβολή του βρετανικού τανκς, που μπήκε από την ίδια πύλη, είχε τραυματιστεί σοβαρά στα πόδια ο τότε φοιτητής της Αρχιτεκτονικής Φώτης Τσέκερης (1921-2015). Ο Φοίβος της Εθνικής Αντίστασης γνώρισε μετά τον Εμφύλιο φυλακές και διώξεις, εκτοπίστηκε στον Μούδρο και τη Μακρόνησο. Το 1952 αποφοίτησε από το Πολυτεχνείο και παρέμεινε σε όλη του τη ζωή πιστός στις ιδέες του, πάντα σεμνός και δημιουργικός.
3 Ο πομπός
Στο κτίριο της Πρυτανείας, μετά την ολοκλήρωση των έργων ανακαίνισης, τοποθετήθηκε ο ιστορικός πομπός που είχαν κατασκευάσει σπουδαστές του Πολυτεχνείου και μετέδιδε το μήνυμα «Εδώ Πολυτεχνείο» τις ημέρες της Εξέγερσης. Επί 27 χρόνια βρισκόταν σε μια αποθήκη στο στρατοδικείο του Ρουφ, όπου είχε αρχειοθετηθεί από τη χούντα με την ένδειξη «πειστήριο του εγκλήματος»!
*Πηγή: https://www.efsyn.gr/
