Το διατηρητέο κτίριο στην οδό Πλουτάρχου έπρεπε να συμπεριλαμβάνεται στην πολύτιμη παρακαταθήκη του κορυφαίου ζωγράφου και μάλιστα χωρίς να χρειάζεται πιστοποιητικό… γνησιότητας, όπως απαιτείται για τους πίνακές του. Κατασκευάστηκε το 1965 σε ένα απόκεντρο οικόπεδο που είχε αποκτήσει ο Γιάννης Τσαρούχης με χρήματα από την προπώληση έργων του. Ο ίδιος είχε κάνει τα αρχικά σχέδια, που παρέπεμπαν στα σπίτια του Αμαρουσίου στα τέλη του 19ου αιώνα, αλλά τότε δεν είχαν γίνει δεκτά από την Πολεοδομία, γι’ αυτό χρειάστηκε να κάνει αλλαγές και να προσθέσει στοιχεία της αθηναϊκής αρχιτεκτονικής, ώστε να μη φαίνεται «κουτί».
Της Χαράς Τσαναβάρα
Η Πλουτάρχου είναι ένας δρόμος ήπιας κυκλοφορίας, όπως ενημερώνει η σχετική πινακίδα του δήμου, στα όρια του Αμαρουσίου με την Πεύκη. Το κομμάτι της από την Κνωσού ώς την Πίνδου είναι γεμάτο πεύκα που ομορφαίνουν τις προσόψεις των τυπικών μεσοαστικών πολυκατοικιών, ανάμεσα στις οποίες ξεχωρίζει το διώροφο με το μικρό κτίσμα στο δώμα.
Θυμίζει τα αρχοντικά που υπήρχαν στην Αθήνα τα πρώτα χρόνια μετά την ανακήρυξή της σε πρωτεύουσα του νεοελληνικού κράτους και πριν από την επέλαση των νεοκλασικών.
Το Μαρούσι είναι το αρχαίο Αθμονον, ένας από τους δώδεκα δήμους που είχε ιδρύσει το 3000 π.Χ. ο Κέκροπας για να προστατεύει την Αθήνα από τις επιδρομές των βαρβάρων, και υπήρξε τόπος λατρείας της Αμαρυσίας Αρτέμιδος.
Ήταν μια περιοχή με πλούσια αγροτική παραγωγή, στην οποία στα μέσα του 19ου αιώνα εγκαταστάθηκαν αγγειοπλάστες από τη Σίφνο που πρόσθεσαν μια νέα δραστηριότητα. Διατήρησε τα χαρακτηριστικά της ήπιας οικιστικής ανάπτυξης ώς τα τέλη του 20ού αιώνα, όταν εξελίχθηκε σε έδρα μεγάλων επιχειρήσεων λόγω της αξιοποίησης του μέτρου της μεταφοράς συντελεστή δόμησης, που με τα «παραθυράκια» του επέτρεψε την κατασκευή τεράστιων κτιρίων όπως τα malls.
Μια ελκυστική περιοχή
Οι σπουδαίες ιστορικές αναφορές της περιοχής και κυρίως η ηρεμία που απέπνεε στη δεκαετία του 1950 το δομημένο περιβάλλον της την έκαναν ελκυστική στα μάτια του Γιάννη Τσαρούχη, που τότε είχε επιστρέψει από το Παρίσι και αναζητούσε χώρο για στήσει το ατελιέ του.
Ο κορυφαίος Ελληνας ζωγράφος και σκηνογράφος είχε γεννηθεί στις 13 Ιανουαρίου 1910 στον Πειραιά και στα εφηβικά του χρόνια μετακόμισε με την οικογένειά του στην Αθήνα, αλλά πάντα διατηρούσε στενές σχέσεις με την πόλη, κυρίως το λιμάνι και τις λαϊκές γειτονιές.
Στην πρωτεύουσα και σε ηλικία μόλις 19 ετών έκανε την πρώτη του έκθεση, ενώ αργότερα σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών με καθηγητές τον Παρθένη και τον Ιακωβίδη. Καθοριστική ήταν η μαθητεία του δίπλα στον Κόντογλου, από τον οποίο μυήθηκε στη βυζαντινή αγιογραφία και τη λαϊκή τέχνη.
Το 1950 ο Γιάννης Τσαρούχης βρέθηκε για δεύτερη φορά στο Παρίσι, από όπου επέστρεψε μετά από λίγα χρόνια έχοντας στο ενεργητικό του τις πρώτες του εκθέσεις σε διεθνούς εμβέλειας γκαλερί. Στις τσέπες του πάντως είχε 30.000 δραχμές που είχε εξασφαλίσει πουλώντας έναν πίνακά του στη γαλλική πρωτεύουσα.
Τα χρήματα, με τα οποία ο καλλιτέχνης ουδέποτε είχε αγαστές σχέσεις, δεν έφταναν για να αγοράσει το απόκεντρο οικόπεδο στην τότε ερημική οδό Πλουτάρχου, παρ’ όλο που ήταν η δεύτερη επιλογή του. Του έλειπαν άλλες 40.000 δραχμές, που εξασφάλισε χάρη στην παρέμβαση του Μαρίνου Καλλιγά (1906-1985) ο οποίος υπήρξε διευθυντής της Εθνικής Πινακοθήκης την περίοδο 1949-1969 και έπαιξε σημαντικό ρόλο στην απόκτηση των πιο σημαντικών πινάκων της συλλογής της. Ηταν αυτός που προπλήρωσε ένα μεγάλων διαστάσεων έργο του ζωγράφου και έλαβε ως ενέχυρο πέντε έτοιμους πίνακές του.
Εχοντας εξασφαλίσει τα οικονομικά μέσα, ο Γιάννης Τσαρούχης αποφάσισε να σχεδιάσει μόνος του το καταφύγιο των ονείρων του.
Όχι από την Πολεοδομία
Πηγή της έμπνευσής του ήταν τα αγροτικά σπίτια της περιοχής και επέλεξε να τοποθετήσει στην περίμετρο του οικοπέδου τα χαμηλότερα κτίρια και στη μέση της εσωτερικής αυλής να προσθέσει το εργαστήριό του σε υπερυψωμένη θέση για να έχει άπλετο φυσικό φως.
Λογάριαζε όμως χωρίς την… Πολεοδομία, που απέρριψε τα αρχικά σχέδια! «Αναγκάστηκα όλους τους χρήσιμους χώρους να τους βάλω τον ένα πάνω στον άλλο και βγήκε ένας κύβος αντιαισθητικός. Για να σωθεί η κατάστασις του έδωσα μορφή νεοκλασική» αποκαλύπτει ο ίδιος στα «Σημειωματάριά» του…
Στο Μαρούσι ο Γιάννης Τσαρούχης έζησε και δημιούργησε από το 1956 ώς τον θάνατό του (Ιούλιος 1989), με ένα διάλειμμα την περίοδο της δικτατορίας όταν επέλεξε να φύγει από την Ελλάδα. Στο ισόγειο ήταν οι χώροι διαμονής του, με λίγα, τα απολύτως απαραίτητα, έπιπλα που πιστοποιούν τον λιτό τρόπο ζωής του. Στον όροφο και το μικρό δώμα ήταν το ατελιέ του και οι χώροι των εκθέσεων που οργάνωνε ο ίδιος.
Η κατοικία είχε κηρυχθεί διατηρητέα με προεδρικό διάταγμα του 1985, αλλά η προστασία επεκτάθηκε το 2002 και στον περιβάλλοντα χώρο του ακινήτου με την πλούσια βλάστηση. Στην απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού αναφέρεται ότι χαρακτηρίζεται «ιστορικό διατηρητέο μνημείο και έργο τέχνης που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία», γιατί παρουσιάζει «ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον και είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη ζωή και το έργο του μεγάλου νεοέλληνα ζωγράφου».
Σημειώνεται επίσης ότι «αποτελεί δείγμα νεοκλασικού κτιρίου, που σχεδιάστηκε από τον ίδιο τον καλλιτέχνη και κτίσθηκε το 1965, ακολουθώντας τις αναλογίες και τα μορφολογικά στοιχεία των παλαιών αθηναϊκών σπιτιών».
1 Πολυσχιδής
Ο Γιάννης Τσαρούχης είχε πολύπλευρη καλλιτεχνική παρουσία. Εκτός από κορυφαίος ζωγράφος, υπήρξε σκηνοθέτης, σκηνογράφος και ενδυματολόγος, συγγραφέας και μεταφραστής αρχαίων τραγωδιών. Ηταν ιδιαίτερη προσωπικότητα με χιούμορ, αλλά και δηκτικότητα, με την οποία δεν δίσταζε να σχολιάσει την Ελλάδα και την κοινωνική πραγματικότητα. Είναι αυτός που έκανε γνωστή τη φράση «στην Ελλάδα είσαι ό,τι δηλώσεις», την οποία είχε πει πολλά χρόνια νωρίτερα ο σπουδαίος ηθοποιός και αγωνιστής της Αριστεράς Τζαβαλάς Καρούσος (1904-1969).
2 Το ίδρυμα
Το 1981 ο Γιάννης Τσαρούχης σύστησε το ίδρυμα που φέρει το όνομά του και το προικοδότησε με όλα τα έργα του καθώς και τους πίνακες της συλλογής του. Τέσσερα χρόνια αργότερα προχώρησε στη δημιουργία του Μουσείου Αμαρουσίου, όπως το είχε ονομάσει ο ίδιος. Στο σπίτι της Πλουτάρχου είχε φροντίσει με λεπτομέρειες τον τρόπο παρουσίασης των εκθεμάτων, ενώ συνέχισε να δουλεύει στο ατελιέ του. Το μουσείο, λόγω οικονομικών δυσκολιών, αναγκάστηκε να κλείσει το 2012, αλλά έξι χρόνια αργότερα λειτούργησε πάλι χάρη σε πόρους που εξασφάλισε η διεθνής καλλιτεχνική διοργάνωση Documenta 14 που έγινε στην Αθήνα.
3 Εκθεση
Τιμώντας τα 30 χρόνια από τον θάνατο του Τσαρούχη το ίδρυμα οργάνωσε έκθεση με έργα του με τον γενικό τίτλο «Ερριμμένες Σκιές», που θα παραμείνει ανοιχτή ώς τις 15 Μαρτίου. Φιλοξενεί έργα και σπουδές της συλλογής με σημείο αναφοράς το φως, για το οποίο ο μεγάλος ζωγράφος τόνιζε ότι πρέπει να έρχεται από αριστερά.
Πηγή: https://www.efsyn.gr/
