Βρίσκεται στην οδό Φιλελλήνων και είναι μια διακριτική παρουσία, αφού διατηρεί τα επιβλητικά χαρακτηριστικά της γοτθικής αρχιτεκτονικής αλλά σε πιο ήπια εκδοχή για να προσαρμοστεί στην κλίμακα της Αθήνας και στο μικρό οικόπεδο, στο οποίο χτίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1840.
Η τριγωνική λωρίδα που διαμορφώνεται από τη λεωφόρο Αμαλίας, την Οθωνος και τη Φιλελλήνων, παρόλο που βρίσκεται στην ανατολική πλευρά της Ακρόπολης και δίπλα στο πλάτωμα του Αλίκοκκου, την πιο δυναμική γειτονιά της μεσαιωνικής Αθήνας, παρέμενε ακατοίκητη έως τα μέσα του 19ου αιώνα.Από ανασκαφές που έγιναν ήρθε στο φως ιερό αφιερωμένο στον Λύκειο Απόλλωνα, ενώ στους ρωμαϊκούς χρόνους βρισκόταν μέσα από τα τείχη του Αδριανού και λειτουργούσε βαλανείο που εξασφάλιζε το νερό του λουτρού από τον παρακείμενο παραπόταμο του Ηριδανού.
Η περιοχή είχε περιληφθεί στις πρώτες επεκτάσεις του πολεοδομικού σχεδίου του 1833, που είχαν εκπονήσει οι Κλεάνθης και Σάουμπερτ, αναβαθμίστηκε όμως λίγα χρόνια αργότερα όταν χωροθετήθηκαν τα ανάκτορα στη σημερινή Βουλή.
Η οδός Φιλελλήνων, που αποτελεί το όριο με την Πλάκα, διανοίχθηκε το 1860 για να δώσει διέξοδο στη Σταδίου, η οποία σταμάτησε στη μετέπειτα πλατεία Συντάγματος και δεν έφτασε στο Καλλιμάρμαρο, όπως προβλεπόταν, γιατί αντέδρασαν στις αναγκαίες απαλλοτριώσεις οι μεγαλοϊδιοκτήτες γης.
Από την αρχή είχε ενταχθεί στους δευτερεύοντες οδικούς άξονες και δεν διέθετε την αίγλη της Β. Σοφίας, αλλά πολύ γρήγορα απέκτησε μέγαρα επωνύμων, από τα οποία τα περισσότερα κατεδαφίστηκαν για να δώσουν τη θέση τους στα πολυώροφα «κουτιά» της αντιπαροχής.
Ηταν όμως ψηλά στις προτιμήσεις ανθρώπων του πνεύματος, ανάμεσά τους οι Εμμανουήλ Ροΐδης, Ζαν Μορεάς και Θανάσης Πετσάλης-Διομήδης, ενώ για ένα διάστημα διέμενε και ο ναύαρχος Κωνσταντίνος Κανάρης πριν εγκατασταθεί οριστικά στην Κυψέλη.
Το 1836 η κοινότητα των Βρετανών στην πρωτεύουσα, οι οποίοι ανήκαν στους Διαμαρτυρόμενους, αποφάσισαν να αποκτήσουν τις δική τους εκκλησιαστική στέγη, αφού είχαν ήδη προηγηθεί οι Καθολικοί με τον Αγιο Διονύσιο στην οδό Πανεπιστημίου.
Ηταν ολιγομελής αλλά δυναμική ομάδα, που επέλεξε να αγοράσει το μικρό οικόπεδο στη Φιλελλήνων, που τότε ήταν ακόμη χωματόδρομος. Τα χρήματα εξασφαλίστηκαν από εράνους και δωρεές, όπως και η κατασκευή του ναού. Δύο κορυφαίοι μελετητές της αρχιτεκτονικής ιστορίας της πρωτεύουσας, ο Σόλων Κυδωνιάτης και ο Κώστας Μπίρης, αποδίδουν τα σχέδια της εκκλησίας στον Σταμάτη Κλεάνθη (1802-1862).
Ο καθηγητής του Πολυτεχνείου Δημήτρης Φιλιππίδης διατυπώνει όμως ερωτηματικά και στο βιβλίο του «Νεοελληνική Αρχιτεκτονική» επικαλείται πληροφορίες από βρετανικές πηγές, σύμφωνα με τις οποίες τα αρχικά σχέδια έγιναν από τον Βρετανό αρχιτέκτονα Charles Cockerell (1788-1863). Η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Ελένη Φεσσά-Εμμανουήλ, στο βιβλίο της «Νέα Ελληνική Αρχιτεκτονική», τα κατοχυρώνει στον Δανό Hans Christian Hansen (1803-1883).
Μια πειστική εξήγηση στις πολλαπλές εκδοχές δίνει η Ολγα Μπαδήμα-Φουντουλάκη στη μονογραφία της για τη ζωή και το έργο του Σταμάτη Κλεάνθη, στο οποίο αφιερώνει τρεις σελίδες στην Αγγλικανική εκκλησία για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι δεν είναι έργο του πρώτου πολεοδόμου της πρωτεύουσας!
Από τα ενδιαφέροντα στοιχεία που παραθέτει, προκύπτει ότι το 1838 προκηρύχθηκε αρχιτεκτονικός διαγωνισμός στον οποίο είχαν υποβληθεί τέσσερις προτάσεις, με επικρατέστερες αυτές του Hansen και του Γερμανού Ludwig Lange (1808-1868).
Σημειώνει ωστόσο ότι τα διαθέσιμα χρήματα δεν επαρκούσαν και γι’ αυτό κλήθηκαν να κάνουν… αφαιρέσεις διάφοροι αρχιτέκτονες της εποχής, στους οποίους περιλαμβάνονται όλα τα ονόματα που έχουν ήδη παρατεθεί.
Σημειώνει πάντως ότι τα σχέδια ολοκληρώθηκαν στις αρχές του 1840, με καθοριστικό ρόλο του Cockerell. Το 1843 έγιναν τα εγκαίνια της εκκλησίας, η οποία είναι αφιερωμένη στον Αγιο Παύλο.
Η αμφισβητούμενη αρχιτεκτονική «πατρότητα» δεν φαίνεται πάντως ότι είχε αρνητική επίδραση στην εικόνα της εκκλησίας της οδού Φιλελλήνων. «Στο κομψότατο αυτό δημιούργημα θαυμάζεται η ικανότης του Κλεάνθους να δώσει την αίσθησιν της ανατάσεως που χαρακτηρίζει τον γοτθικό ρυθμό», σημειώνει ο Σόλων Κυδωνιάτης στο βιβλίο του «Αθήναι, παρελθόν και μέλλον», τονίζοντας ότι φρόντισε να το απαλλάξει από «τον φόρτον της εξωτερικής διακοσμήσεως, σε τρόπον ώστε το κτίριον, μολονότι ρυθμού ξένου προς το περιβάλλον, να μην προκαλεί δυσαρμονία στον τότε επικρατούντα νεοκλασικισμό».
Ο Κώστας Μπίρης αφιερώνει δύο σελίδες στο βιβλίο του «Αι Αθήναι, από του 19ου εις τον 20όν αιώνα» για να κάνει αναλυτικές περιγραφές στις βασικές επιλογές του Σταμάτη Κλεάνθη. «Εφρόντισε να αποφύγει το αφύσικον και ταπεινόν χαρακτήρα της μικρογραφίας», τονίζει και επικαλείται τις μικρές διαστάσεις του κτιρίου, για το οποίο αναφέρει ότι «είναι από τα ωραιότερα αρχιτεκτονικά μνημεία των Αθηνών».
Παρατηρεί μάλιστα ότι σεβάστηκε τις επιταγές της βυζαντινής αρχιτεκτονικής και η σταυροειδής κάτοψη της εκκλησίας ακολουθεί τον τύπο της «Βασιλικής», αλλά αντί για τρούλους επιστρατεύει τις γοτθικές αψίδες σε απλοποιημένη μορφή.
Η δυτική εκκλησιαστική τυπολογία είναι πιο εμφανής στο εσωτερικό του ναού, όπου κατασκευάστηκαν «δύο οξυκόρυφα τόξα τολμηρού ανοίγματος» που εξασφαλίζουν την ενότητα του κεντρικού κλίτους με τα δύο πλαϊνά, χωρίς να προκαλούν δυσαρμονία στις γενικές διαστάσεις της εκκλησίας. Οι εσωτερικοί τοίχοι είναι επίπεδοι και χωρίς στολισμό, με εξαίρεση τις ραβδώσεις στις αψίδες.
1 Μάρμαρο και κουρασάνι
Οι εξωτερικοί τοίχοι της εκκλησίας έχουν κατασκευαστεί από μάρμαρο Υμηττού, με συνδετικό υλικό το κουρασάνι, που είναι ένα παραδοσιακό κονίαμα, γνωστό από την αρχαιότητα. Κοινός παρονομαστής στα δομικά στοιχεία των μινωικών, ρωμαϊκών και βυζαντινών χρόνων, το κουρασάνι ήταν φτιαγμένο από ασβέστη, άμμο, νερό, τριμμένο κεραμίδι, χαλαζιακή άμμο, Θηραϊκή γη και άλλα δευτερεύοντα αδρανή, που του εξασφαλίζουν εξαιρετικές υδραυλικές, μηχανικές και θερμομονωτικές ιδιότητες. Στα γλυπτά κορνιζώματα της κεντρικής εισόδου και των παραθύρων χρησιμοποιήθηκε πωρόλιθος από το Καλαμάκι του Ισθμού Κορινθίας.
2 Η επιτύμβια στήλη
Από τον Αγιο Παύλο δεν θα μπορούσαν να λείπουν οι ζωγραφιστοί υαλοπίνακες που αποτελούν το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο στις εκκλησίες γοτθικού ρυθμού. Ξεχωρίζουν δύο που είναι αφιερωμένα σε δύο Φιλέλληνες από τη Βρετανία, τον στρατηγό Ρίτσαρντ Τσωρτς και τον ναύαρχο Γουίλιαμ Γλάδστον. Στο προαύλιό του βρίσκεται επιτύμβια πλάκα, που έχει μεταφερθεί από το μοναστήρι των Καπουτσίνων που βρισκόταν στην Πλάκα και κατεδαφίστηκε. Είχε τοποθετηθεί στον τάφο του Ιταλού Ιωάννη Βαπτιστή Λουζιέρι, συνεργάτη του Ελγιν στη λεηλασία των Μαρμάρων του Παρθενώνα.
3 Ακουστική
Η Αγγλικανική εκκλησία διαθέτει θαυμάσια ακουστική και ένα από τα πιο παλιά εκκλησιαστικά όργανα στην Αθήνα, που αξιοποιούνται για την οργάνωση συναυλιών, οι οποίες συνηθίζονται στο τελετουργικό των Καθολικών και όλων των αιρέσεων τους. Στους χώρους του Αγίου Παύλου, εκτός από εκδηλώσεις που καλύπτουν όλα τα μουσικά είδη, αυτό το διάστημα φιλοξενείται μια ενδιαφέρουσα θεατρική παράσταση.
Φωτό ΕΦ.ΣΥΝ.: ΜΑΡΙΟΣ ΒΑΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ
Πηγή: https://www.efsyn.gr/
