Ανισομερής κατανομή χρόνου εργασίας και χρονικά όρια

Το δικαίωμα στην εργασία κατοχυρώνεται στην Ελληνική επικράτεια με το άρθρο 22 του Συντάγματος, το οποίο αναφέρει αρχικά στην παράγραφο 1 ρητώς:
Άρθρο 22: Προστασία της εργασίας
1. Η εργασία αποτελεί δικαίωμα και προστατεύεται από το Κράτος, που μεριμνά για τη δημιουργία συνθηκών απασχόλησης όλων των πολιτών και για την ηθική και υλική εξύψωση του εργαζόμενου αγροτικού και αστικού πληθυσμού.
Όλοι οι εργαζόμενοι, ανεξάρτητα από φύλο ή άλλη διάκριση, έχουν δικαίωμα ίσης αμοιβής για παρεχόμενη εργασία ίσης αξίας.

Στη συνέχειά του στο άρθρο 2 ορίζεται:
2. Με νόμο καθορίζονται οι γενικοί όροι εργασίας, που συμπληρώνονται από τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας συναπτόμενες με ελεύθερες διαπραγματεύσεις και, αν αυτές αποτύχουν, με τους κανόνες που θέτει η διαιτησία.
3. Νόμος ορίζει τα σχετικά με τη σύναψη συλλογικών συμβάσεων εργασίας από τους δημόσιους υπαλλήλους και τους υπαλλήλους οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης ή άλλων νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου.Αναλύοντας εν μέρει τα δύο αυτά άρθρα που αποτελούν την πηγή του Εργατικού Δικαίου, οι γενικοί όροι εργασίας καθορίζονται από το νόμο, αλλά όχι κατά τρόπο απόλυτο ή θεωρητικά εξαντλητικό, προκειμένου να υπάρχει ελαστικότητα συμπλήρωσης τους από τις ΣΣΕ (Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας), οι οποίες διαμορφώνονται μετά από συλλογικές-ελεύθερες διαπραγματεύσεις μεταξύ των εταίρων.

Επιπροσθέτως, κρίνεται απαραίτητο να αναλύσουμε τη νομοθεσία, στην οποία πραγματοποιείται ενδελεχής αναφορά των χρονικών ορίων απασχόλησης.

Αναφερόμενοι στις Εθνικές Γενικές Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας (άρθρ.6 ΕΓΣΣΕ 14-2-1984, 26-02-1975) αλλά και τον ν. 435/1976 καθιερώνεται η αναγωγή της εβδομαδιαίας απασχόλησης των μισθωτών σε σύνολο σαράντα (40) ωρών. Γίνεται διάκριση από τη νομολογία στο ωράριο εργασίας των μισθωτών, με σύμβαση εξαρτημένης σχέσης εργασίας, σε συμβατικό και νόμιμο.

Συμβατικό: Είναι το ωράριο εργασίας το οποίο καθορίζεται από τα συμβαλλόμενα μέρη εντός του πλαισίου νόμιμου πραγματοποιηθέντος ωραρίου, με ατομικές και συλλογικές συμβάσεις ή διαιτητικές αποφάσεις.

Νόμιμο: Είναι το ωράριο που έχει καθιερωθεί δια νόμου ή κατ’ εξουσιοδότηση αυτού.

Εκτός από τις δύο αυτές γενικές κατηγορίες υπάρχουν περιπτώσεις και μικρότερου συμβατικού ή νόμιμου ωραρίου (π.χ. ΣΣΕ Τραπεζικών Ιδρυμάτων), που ισχύουν με κλαδικές ΣΣΕ ή ατομικές συμβάσεις εργασίας με γνώμονα την αρχή της αναλογικότητας και των ευνοϊκότερων ρυθμίσεων προς όφελος του εργατικού δυναμικού.

Η εργασία πέρα από το συμβατικό ωράριο και μέχρι την συμπλήρωση του νόμιμου θεωρείται υπερεργασία.

Η απασχόληση όταν έχουμε ορίσει με ατομική σύμβαση ωράριο εργασίας μικρότερο των 40 ωρών/εβδομάδα και μέχρι τη συμπλήρωση του συμβατικού ωραρίου χαρακτηρίζεται ως πρόσθετη εργασία κατά την έννοια του άρθρου 659 του Αστικού Κώδικα¹.

– Για τους μισθωτούς που απασχολούνται σε πενθήμερη (5/νθήμερη) βάση και ενίοτε βάσει της ΣΣΕ που ανήκουν, ως υπερωριακή απασχόληση θεωρείται η εργασία πέρα των 45 ωρών ανά εβδομάδα και των 9ωρών σε ημερήσια βάση. (Συμβατικό ωράριο 40 ώρες – Νόμιμο ωράριο 45 ώρες υπερεργασία)
– Για τους μισθωτούς που απασχολούνται σε εξαήμερη (6/ήμερη) βάση και ενίοτε βάσει της ΣΣΕ που ανήκουν, ως υπερωριακή απασχόληση θεωρείται η εργασία πέρα των 48 ωρών ανά εβδομάδα και των 8ωρών σε ημερήσια βάση.(Συμβατικό ωράριο 40 ώρες – Νόμιμο ωράριο 48 ώρες υπερεργασία)².

Με την πάροδο του χρόνου και την ανομοιογένεια των νομοθετικών διατάξεων που δημοσιεύθηκαν, δύο νομοθετήματα  αποτελούν πλέον την εμπεριστατωμένη και ισχύουσα άποψη των καθιερωμένων νομικά χρονικών ορίων εργασίας των μισθωτών αλλά και την ανισομερή κατανομή του χρόνου εργασίας σε εβδομαδιαία βάση.

Αρχικά ο ν. 4808/2021 (ΦΕΚ Α’ 101/19-06-2021) ο οποίος πλέον  αναφέρει  για πρώτη φορά στην ελληνική νομοθεσία ότι  καθιερώνεται με γενικευμένο, ρητό και σαφή τρόπο το οκτάωρο, ως πλήρης συμβατικός χρόνος εργασίας κατά το πενθήμερο σύστημα εργασίας, η απασχόληση έξι ωρών και σαράντα λεπτών στο εξαήμερο σύστημα εργασίας, ενώ προβλέπεται ότι μπορεί να θεωρείται πλήρης απασχόληση και αυτή, κατά την οποία η σαρανταοκτάωρη εβδομαδιαία εργασία κατανέμεται σε τέσσερις ημέρες (με 10 ώρες εργασίας ημερησίως), όταν κάτι τέτοιο γίνεται στο πλαίσιο συστήματος διευθέτησης του χρόνου εργασίας.

Άρθρο 55 Καθιέρωση χρονικών ορίων εργασίας:
Σε όλους ανεξαιρέτως τους κλάδους εργασίας και σε όλους τους τομείς οικονομικής δραστηριότητας, η πλήρης απασχόληση καθορίζεται σε σαράντα (40) ώρες εβδομαδιαίως, οι οποίες δύνανται να κατανέμονται σε πενθήμερη ή εξαήμερη εβδομαδιαία εργασία, σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις, τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας ή τις διαιτητικές αποφάσεις. Όταν εφαρμόζεται σύστημα πενθήμερης εβδομαδιαίας εργασίας, το πλήρες συμβατικό ωράριο εργασίας ανέρχεται ημερησίως σε οκτώ (8) ώρες, ενώ όταν εφαρμόζεται σύστημα εξαήμερης εβδομαδιαίας εργασίας, το πλήρες ωράριο εργασίας ανέρχεται σε έξι (6) ώρες και σαράντα (40) λεπτά ημερησίως. Με συλλογικές συμβάσεις εργασίας, διαιτητικές αποφάσεις ή ατομικές συμβάσεις εργασίας είναι δυνατή η εφαρμογή μικρότερων ωραρίων πλήρους απασχόλησης ημερησίως και εβδομαδιαίως.

Στη συνέχεια δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως το Προεδρικό Διάταγμα 80/2022 «Κώδικας Ατομικού Εργατικού Δικαίου» με Αρ. Φύλλου 222 στις 4-12-2022, δημιουργώντας μία νομοθετική αναφορά στα άρθρα 162 έως και 177 εντός των οποίων ενδελεχώς αναλύεται η έννοια των χρονικών ορίων εργασίας ορίζοντας ότι ως χρόνος εργασίας: αποτελεί κάθε περίοδος κατά τη διάρκεια της οποίας ο εργαζόμενος βρίσκεται στην εργασία, στη διάθεση του εργοδότη και ασκεί τη δραστηριότητα ή τα καθήκοντά του, σύμφωνα με τις ισχύουσες ρυθμίσεις, για κάθε κατηγορία εργαζομένων.

Σύμφωνα λοιπόν με το άρθρο 55 του ν. 4808/2021 πλέον απαγορεύεται η ανισομερής κατανομή στην εργασία με πλήρης απασχόληση στις ημέρες της εβδομάδας τόσο για πενθήμερη όσο και εξαήμερη απασχόληση καθώς δεν γίνεται αναφορά που να ορίζει κάτι διαφορετικό.

Δυνατότητα εφαρμογής μικρότερου ημερήσιου ωραρίου απασχόλησης και κατανομή των υπολειπόμενων ωρών εργασίας σε διαφορετική ημέρα κατ’ εξαίρεση επιτρέπεται μόνο σε επαγγέλματα στα οποία κατά τη διάρκεια της εβδομάδος η οικονομική μονάδα λειτουργεί κάποιες ημέρες λιγότερες από 8 ώρες (π.χ. εμπορικά καταστήματα, φαρμακεία)³.

Με την απόφαση του Υπουργείου Εργασίας αρ. πρωτοκόλλου: 42815/769 στις 26-09-2017, η οποία συνεχίζει να ισχύει ακόμη και σήμερα και με βάσει τις διατάξεις των άρθρων 648, 652 και 361 του Αστικού Κώδικα, προκύπτει ότι ο εργοδότης κατέχοντας το διευθυντικό δικαίωμα μπορεί να ρυθμίζει τα θέματα τα οποία ανάγονται στην, κατά τον προσφορότερο τρόπο, οργάνωση και λειτουργία της επιχείρησής του για την προαγωγή και επίτευξη των σκοπών της και την όσο το δυνατόν καλύτερη αξιοποίηση της εργασίας (ΑΠ 180/2010, ΑΠ 1087/2008, ΑΠ 1222/2004).

Το διευθυντικό δικαίωμα του εργοδότη συνίσταται, μεταξύ άλλων, και στον καθορισμό των συνθηκών και των όρων εργασίας των υπ’ αυτού απασχολουμένων μισθωτών και δη στον προσδιορισμό του είδους, του τρόπου, του χρόνου, του τόπου και της εν γένει διάρθρωσης της εργασίας μέσα στα πλαίσια τα οποία θέτουν κανόνες αναγκαστικού δικαίου και όρους συμβάσεως, αλλά υπό την προϋπόθεση ότι το δικαίωμα αυτό δεν περιορίζεται από διατάξεις νόμων, συλλογικών συμβάσεων, κανονισμών εργασίας.

Ο εργοδότης δικαιούται, λόγω του διευθυντικού του δικαιώματος, να ρυθμίζει οτιδήποτε αφορά την οργάνωση και λειτουργία της επιχείρησης του και να καθορίζει την έκταση της υποχρέωσης του εργαζόμενου ως προς την παροχή της εργασίας του, αλλά το δικαίωμα αυτό του εργοδότη υφίσταται, εφόσον δεν περιορίζεται από διάταξη νόμου ή από συμβατικούς όρους της σχέσης εργασίας, για τη μεταβολή των οποίων, απαιτείται σύμβαση (ΑΠ 1455/2003). Ο μονομερής προσδιορισμός των όρων εργασίας, που επιχειρεί ο εργοδότης βάσει του διευθυντικού του δικαιώματος, πρέπει να υπηρετεί τους σκοπούς του δικαιώματος αυτού, δηλαδή την κατά το δυνατόν καλύτερη αξιοποίηση της εργασίας και την προσφορότερη οργάνωση της επιχείρησης. Αν ο μονομερής προσδιορισμός της παροχής εργασίας δεν αποβλέπει στην πραγματοποίηση των παραπάνω σκοπών, τότε υπάρχει κατάχρηση του διευθυντικού δικαιώματος και τούτο γιατί η καλή πίστη επιβάλλει στο φορέα του δικαιώματος να λαμβάνει υπ’ όψη κατά την άσκησή του, κατά το μέτρο που επιβάλλουν οι περιστάσεις, τα δικαιολογημένα συμφέροντα και τις δικαιολογημένες προσδοκίες του άλλου μέρους (ΑΠ 1222/2004).

Δυνατότητα εφαρμογής μικρότερου ωραρίου από τα παραπάνω συμβατικά ωράρια ημερήσιας εργασίας υπάρχει μόνο εάν κατά τη διάρκεια της εβδομαδιαίας εργασίας, η επιχείρηση – κατάστημα λειτουργεί κάποιες ημέρες λιγότερες ώρες (π.χ. 7 ώρες ημερησίως, επί πενθημέρου, ή 6 ώρες επί εξαημέρου). Στην περίπτωση αυτή είναι δυνατή η απασχόληση του εργαζομένου λιγότερες επί του συμφωνηθέντος ημερήσιου προγράμματος απασχόλησης, με την προϋπόθεση ότι κατά τις υπόλοιπες ημέρες της εβδομάδος, η ημερήσια απασχόληση δε θα υπερβαίνει το νόμιμο ημερήσιο ωράριο εργασίας που αντιστοιχεί σε 9 ώρες επί πενθημέρου ή σε 8 ώρες επί εξαημέρου.

Επισημαίνεται ότι εφόσον δεν υφίσταται υπέρβαση των 40 ωρών εβδομαδιαίας εργασίας, δεν εφαρμόζονται οι σχετικές διατάξεις περί υπερεργασίας και καταβολής προσαυξήσεων στις μηνιαίες αποδοχές του εργαζομένου.

Συμπερασματικά, ο εργοδότης έχει την δυνατότητα να κατανείμει τον χρόνο εργασίας του εργατικού δυναμικού κατά τα ενδεικτικά προτεινόμενα εβδομαδιαία προγράμματα εργασίας των εμπορικών συλλόγων, χωρίς να επωμισθεί επιπλέον μισθολογικό κόστος πέραν της πλήρους απασχόλησης.

Αυτό εγκαθίσταται ακόμη πιο αναλυτικά με τις οδηγίες της απόφασης 64597/3-9-2021 με την οποία αναλύεται διεξοδικά η καθιέρωση χρονικών ορίων εργασίας αδιαμφισβήτητα σε εβδομαδιαία βάση.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ:
Κατανομή του ημερήσιου χρόνου εργασίας
(Άρειος Πάγος 1158/2011, 526/2013 & Έγγραφο Υπουργείο Εργασίας 42815/769/26.09.2017)
Δευτέρα : ΡΕΠΟ
Τρίτη: 09:00-15:00 & 18:00-21:00
Τετάρτη: 08:00-14:30
Πέμπτη: 08:00-14:00 & 17:00-20:00
Παρασκευή: 08:00-14:00 & 17:00-20:00
Σάββατο: 08:00-14:30
Κυριακή: ΡΕΠΟ

Για τη νομιμοποίηση των συμβαλλόμενων μερών που υπογράφουν την δικαιοπραξία⁴ (σύμβαση εργασίας) ώστε να κατανείμουν τον χρόνο εργασίας και να οριστικοποιηθεί το εβδομαδιαία ωράριο εργασίας, υπάρχει ρητή εφαρμογή των διατάξεων που αναφέρουν ότι ο εργοδότης υποχρεούται να γνωστοποιήσει αναλυτικά στον εργαζόμενο τους όρους εργασίας, δίνοντάς του έγγραφο που περιγράφει τη μορφή της εργασιακής σχέσης και τους όρους της, ανεξαρτήτως αν η σύμβαση εργασίας καταρτίστηκε προφορικά ή γραπτά (άρ.2 Π.Δ. 156/1994). Προϋπόθεση για την εφαρμογή των διατάξεων του εργατικού δικαίου είναι η ύπαρξη εξαρτημένης σύμβασης εργασίας. Το κριτήριο που χαρακτηρίζει μία σύμβαση ως σύμβαση εξαρτημένης εργασίας είναι η προσωπική εξάρτηση, δηλαδή το γεγονός ότι ο εργαζόμενος είναι υποχρεωμένος να συμμορφώνεται με τις οδηγίες και εντολές του εργοδότη και να δέχεται παράλληλα τον έλεγχό του.

Πέραν αυτού, πρέπει να πληρούνται και ειδικότερα κριτήρια όπως, μεταξύ άλλων, οι σταθερά καταβαλλόμενες αποδοχές, το  ωράριο εργασίας του μισθωτού, ο προσδιορισμένος τόπος εργασίας, η διάθεση από τον εργοδότη των μέσων παραγωγής για την εκτέλεση της εργασίας, η ένταξη του εργαζόμενου σε μία ιεραρχικά οργανωμένη δομή. Όλα τα ανωτέρω αποτυπώνονται στη σύμβαση που συμφωνείται μεταξύ των δύο συμβαλλόμενων και συνυπογράφονται για την αποδοχή των ουσιωδών όρων, δεσμεύοντας και τις δυο πλευρές για την παροχή της εργασίας και τις παραμέτρους που διέπουν αυτή.

¹Αναγκαστική ισχύ των κανονιστικών όρων της Συλλογική Σύμβασης Εργασίας σημαίνει ότι οι όροι αυτοί δεν μπορούν να τροποποιηθούν ή να παρακαμφθούν από τα μέρη της σύμβασης εργασίας, δεν αποτελούν ενδοτικό δίκαιο.
²Σημαντικό να αναφερθεί ότι δεν υπάρχει η δυνατότητα συμψηφισμού της επιπλέον ημερήσια εργασίας με τις λιγότερες ώρες εργασίας άλλης ημέρας της ίδιας εβδομαδιαίας περιόδου.
³Πάντοτε με την προϋπόθεση ότι κατά τις υπόλοιπες ημέρες της εβδομάδας η ημερήσια απασχόληση δεν υπερβαίνει το νόμιμο ημερήσιο ωράριο που αντιστοιχεί στις 9 ώρες σε 5μερη εργασία και 8 ώρες στην 6μέρη εργασία όπως και στο σύνολο να μην ξεπερνούν τις 40 ώρες εβδομαδιαίως.
⁴Είναι η συμφωνία γραπτή ή προφορική βάσει της οποίας ένα ορισμένο άτομο που καλείται μισθωτός, αναλαμβάνει την υποχρέωση να παρέχει τις υπηρεσίες του για ορισμένο ή αόριστο χρόνο σε ένα φυσικό ή νομικό πρόσωπο (εργοδότης), έναντι συμφωνημένου μηνιαίου μισθού ή ημερομισθίου.