Πρόλογος
του Δρ.Δημήτριου Μελά (Οικονομολόγος PhD, MBA)
Ένα από τα δυνητικά ωφελήματα των εργαζομένων στη χώρα μας, είναι και οι διατακτικές σίτισης, οι οποίες μέχρι ενός ποσού, αφενός μεν δεν αποτελούν εισόδημα για τον εργαζόμενο, αφετέρου δε, αποτελούν εκπεστέα δαπάνη για την επιχείρηση.
Οι εταιρείες χορηγούν διατακτικές σίτισης έως 6 ευρώ ημερησίως, (132 ευρώ μηνιαίως) στους εργαζομένους τους, τις οποίες πρόκειται να εξαργυρώνουν σε εστιατόρια ή σε supermarkets κατά περιοδικά χρονικά διαστήματα, προκειμένου για την αγορά προϊόντων με τα οποία θα προετοιμάζουν το γεύμα τους το οποίο στη συνέχεια θα καταναλώνουν στις εταιρείες κατά τη διάρκεια της εργασίας τους. Στην έννοια των παροχών περιλαμβάνεται η χορήγηση τροφής (ελαφρό γεύμα, γεύμα, δείπνο), κατά τη διάρκεια του ημερήσιου εργάσιμου χρόνου και κατά την ώρα του διαλείμματος, ανεξάρτητα εάν ο χρόνος του διαλείμματος είναι αμειβόμενος.
Τι είναι διατακτικές
Οι διατακτικές εφαρμόζονται ανέκαθεν ως ένας έμμεσος τρόπος παροχών από μια επιχείρηση προς τους εργαζόμενους της με απευθείας χορήγηση χρηματικής αξίας που αντιστοιχεί σε συγκεκριμένα καταναλωτικά αγαθά ή υπηρεσίες. Οι διατακτικές μπορεί να αφορούν πάρα πολλά διαφορετικά αγαθά, όπως διατακτικές τροφής, ένδυσης, υπόδησης, ψυχαγωγίας κ.λπ.. Οι διατακτικές βεβαίως δεν είναι φυσικό χρήμα, ούτε χρεόγραφο ανταλλάξιμο με φυσικό χρήμα από τον δικαιούχο – εργαζόμενο. Είναι μια εντολή της επιχείρησης που δουλεύει ο εργαζόμενος προς μια άλλη να παραδώσει στον εργαζόμενο κάποιο αγαθό. Ειδικά επί των διατακτικών σίτισης, κάποιο συναφές της διατροφής αγαθό. Η επιχείρηση προ-πληρώνει αγαθά και υπηρεσίες μέχρι ένα επίπεδο κόστους, και τα παρέχει στους εργαζομένους της υπό μορφής διατακτικών, δηλαδή κάποιων κουπονιών που αντιστοιχούν σε αυτά τα αγαθά και υπηρεσίες σε συνεργαζόμενες επιχειρήσεις. Ουσιαστικά μπορούμε να πούμε ότι οι διατακτικές αναφέρονται σε μία δεσμευμένη παροχή, δεδομένου ότι εκ της φύσεως τους είναι ομόλογο χρήματος, οι περιορισμοί επί της οποίας στην πράξη της αφαιρούν τις συνολικές συναλλακτικές ιδιότητες του χρήματος, καθιστώντας τις ένα απλό «κουπόνι» κάποιας παροχής σε είδος. Ήδη, με την Ε.2197/11-12-2020 Εγκύκλιο της Α.Α.Δ.Ε., επήλθε διαλεύκανση των προθέσεων του νομοθέτη επί των ανωτέρω.
Η αρχική ασφαλιστική αντιμετώπιση των διατακτικών
Σύμφωνα με την Απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, Σ.τ.Ε. 1089/2009 αναφέρεται ότι: Ως αποδοχές, επί των οποίων υπολογίζονται οι ασφαλιστικές εισφορές, θεωρούνται οι πάσης φύσεως χρηματικές ή σε είδος παροχές του εργοδότη προς τον μισθωτό, έστω και αν οι παροχές αυτές δεν δίδονται αμέσως ως αντάλλαγμα της εργασίας που προσφέρει ο μισθωτός, αλλά χορηγούνται σε αυτόν από τον εργοδότη οικειοθελώς και από ελευθεριότητα, πάντως, όμως, με αφορμή τη σχέση εργασίας που τους συνδέει και με την επιφύλαξη του δικαιώματος του εργοδότη να διακόψει μονομερώς τις παροχές αυτές. Εξαιρούνται μόνον οι έκτακτες παροχές κοινωνικού χαρακτήρα που απαριθμούνται περιοριστικά στο εδ. α΄ της παρ. 1 του άρθρου 17 του Κανονισμού Ασφαλίσεως του Ι.Κ.Α., δηλαδή, δώρα λόγω γάμου του ασφαλισμένου ή των τέκνων του, γεννήσεως τέκνων του ασφαλισμένου και βοηθήματα στην οικογένεια θανόντος ασφαλισμένου.
Σύμφωνη με τα ανωτέρω ήταν και η νομολογία, έτσι ώστε οι κάθε είδους οικειοθελείς παροχές (σε χρήμα ή σε είδος) που χορηγούσε ο εργοδότης, έστω και αν τις κατέβαλε με την επιφύλαξή δικαιώματος διακοπής υπόκειντο σε ασφαλιστικές εισφορές (ΣτΕ 2140/93, 1229/94, 1153/95).
Περαιτέρω, από τον Ε.Φ.Κ.Α. εφαρμοζόταν οι διατάξεις του Α.Ν.1846/1951 και ο Κανονισμός Ασφάλισης.
Το άρθρο 17 του Κανονισμού Ασφάλισης του Ι.Κ.Α. – Ε.Τ.Α.Μ. το οποίο όριζε τι είναι μισθός στον οποίο υπολογίζονται ασφαλιστικές εισφορές δεν όριζε σε κανένα σημείο του ότι εξαιρούνται οι διατακτικές από τις ασφαλιστικές εισφορές.
Η αναφορά αποφάσεων Σ.τ.Ε. που συνδέουν τη φορολογική αντιμετώπιση με την ασφαλιστική αντιμετώπιση, δικαιολογημένα δημιούργησαν θέματα ερμηνείας.
Διατακτικές και αποδοχές
Οι αποδοχές των εργαζομένων πρέπει να καταβάλλονται αποκλειστικά σε νόμισμα που κυκλοφορεί νόμιμα, ενώ απαγορεύεται η καταβολή σε είδος, δωροεπιταγές, κουπόνια αγοράς εμπορευμάτων (Β.Δ 24.7/1920 άρθρο 2 παρ. 3 και 95 Δ.Σ.Ε άρθρο 3 παρ.1, που κυρώθηκε με τον Ν.3248/1955).
Η νομοθεσία, οι συλλογικές συμβάσεις ή διαιτητικές αποφάσεις, δύναται να επιτρέπουν τη μερική καταβολή αποδοχών σε είδος μόνο με τις προϋποθέσεις:
α) οι παροχές σε είδος να είναι κατάλληλες για την ατομική χρήση του εργαζόμενου και της οικογένειάς του
β) να είναι οπωσδήποτε προς το συμφέρον του εργαζόμενου και
γ) η αποτίμηση της αξίας των παροχών σε είδος να είναι δίκαια και λογική (95 Δ.Σ.Ε – άρθρο 4).
Επίσης απαγορεύεται στον εργοδότη να περιορίζει με οποιοδήποτε τρόπο την ελευθερία του εργαζόμενου στο να διαθέτει κατά τη βούλησή του τις δεδουλευμένες αποδοχές που λαμβάνει (95 Δ.Σ.Ε. – άρθρο 6).
Από τα παραπάνω συνάγεται ότι μερική και μόνον καταβολή αποδοχών σε είδος είναι δυνατή μόνο με συναίνεση – συμφωνία του εργαζόμενου και όχι με μονομερή απόφαση του εργοδότη, ενώ δεν επιτρέπεται ο συγκεκριμένος τρόπος καταβολής των αποδοχών όταν ήδη υπάρχει καθυστέρηση καταβολής δεδουλευμένων αποδοχών, καθόσον σε αυτές τις περιπτώσεις δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις των άρθρων 4 και 6.
Τέλος όπως ρητά αναφέρεται στο άρθρο 10 της Υπουργικής Απόφασης 19040 /81, η καταβολή των δώρων εορτών (Πάσχα – Χριστουγέννων) γίνεται αποκλειστικά σε χρήμα.
Η αντιμετώπιση των διατακτικών σίτισης μετά την εφαρμογή του Ν. 4172/2013 περί Κ.Φ.Ε.
Σύμφωνα με το με αριθμό ΔΕΑΦΒ 1121357 ΕΞ2015/14-9-2015 έγγραφο της Γ.Γ.Δ.Ε. με θέμα «Διευκρινίσεις σχετικά με την έκπτωση των διατακτικών σίτισης που χορηγεί επιχείρηση σε εργαζομένους της», ορίζεται ότι:
«2. Με την ΠΟΛ.1113/2015 εγκύκλιό μας, με την οποία δόθηκαν οδηγίες για την ορθή και ομοιόμορφη εφαρμογή των άρθρων 22 , 22Α και 23 του N. 4172/2013 διευκρινίσθηκε, όσον αφορά στις προσωπικές καταναλωτικές δαπάνες, ότι όποια δαπάνη έχει χαρακτηρισθεί ως παροχή σε είδος με βάση το άρθρο 13 του N. 4172/2013 ( ΠΟΛ. 1219/2014 εγκύκλιός μας) και φορολογείται ως εισόδημα από μισθωτή εργασία, θεωρείται ότι πραγματοποιείται προς το συμφέρον της επιχείρησης (άρθρο 22 περ. α΄) και εκπίπτει ως έξοδο μισθοδοσίας, εφόσον πληρούνται και οι λοιπές προϋποθέσεις των περ. β΄ και γ΄ του άρθρου 22. Λοιπές δαπάνες που δεν εμπίπτουν στην έννοια των παροχών σε είδος (π.χ. διατακτικές μέχρι 6 ευρώ, παροχές μέχρι 300 ευρώ, χρήση κινητών τηλεφώνων σύμφωνα με την ΠΟΛ. 1219/2014, παραχώρηση εταιρικών οχημάτων για το 70% του κόστους των αναφερομένων στις διατάξεις της παρ. 2 του άρθρου 13 δαπανών, καύσιμα και διόδια εταιρικών οχημάτων, κ.λπ.) εκπίπτουν υπό το πρίσμα των διατάξεων του άρθρου 22.
3. Με βάση ερωτήματα που έχουν υποβληθεί στην υπηρεσία μας προκύπτει ότι εταιρείες χορηγούν διατακτικές σίτισης έως 6 ευρώ (132 ευρώ μηνιαίως) στους εργαζομένους τους, τις οποίες πρόκειται να εξαργυρώνουν και σε supermarkets κατά περιοδικά χρονικά διαστήματα, προκειμένου για την αγορά προϊόντων με τα οποία θα προετοιμάζουν το γεύμα τους το οποίο στη συνέχεια θα καταναλώνουν στις εταιρείες κατά τη διάρκεια της εργασίας τους.
4. Μετά από όλα όσα αναφέρθηκαν πιο πάνω προκύπτει ότι δεν υπάρχει περιορισμός ως προς τον τρόπο εξαργύρωσης των διατακτικών σίτισης έως 6 ευρώ (σε εστιατόρια ή supermarkets) προκειμένου για την έκπτωση των σχετικών δαπανών, και συνεπώς ότι οι υπόψη δαπάνες, οι οποίες συνιστούν προσωπικές καταναλωτικές δαπάνες, αναγνωρίζονται σε κάθε περίπτωση για έκπτωση από τα ακαθάριστα έσοδα της επιχείρησης, με βάση τα αναφερόμενα στην ΠΟΛ.1113/2015 εγκύκλιό μας.
Ήδη, με το άρθρο 43 του Ν. 5006/22-12-2022 και θέμα «Σπίτι μου – στεγαστική πολιτική για τους νέους, αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας για κοινωνική κατοικία, στεγαστική αποκατάσταση πυρόπληκτων στην περιοχή «Μάτι» και άλλες διατάξεις», σχετικά με «Διατακτικές σίτισης – Τροποποίηση παρ. 1 άρθρου 145 Κώδικα Ατομικού Εργατικού Δικαίου», ορίζεται ότι:
«Στην παρ. 1 του άρθρου 145 του Κώδικα Ατομικού Εργατικού Δικαίου (π.δ. 80/2022, ΦΕΚ Α΄ 222) και στην παρ. 1 του κωδικοποιηθέντος άρθρου 9 του Ν. 2336/1995 (ΦΕΚ Α΄ 189), περί των παροχών σε είδος προς εργαζομένους για παραγωγικούς και λειτουργικούς σκοπούς των επιχειρήσεων, προστίθεται τρίτο εδάφιο και η παρ. 1 διαμορφώνεται ως εξής:
«1. Παροχές σε είδος προς εργαζομένους, οι οποίες χορηγούνται αυτούσιες εξ ελευθεριότητας του εργοδότη, δεν περιλαμβάνονται στις τακτικές αποδοχές των εργαζομένων, δεν θεωρούνται εισόδημα από μισθωτές υπηρεσίες ούτε υπόκεινται σε κοινωνικο-ασφαλιστικές ή άλλες κρατήσεις και αποτελούν παραγωγικές και λειτουργικές δαπάνες των επιχειρήσεων, εφόσον εξυπηρετούν λειτουργικές ανάγκες της επιχείρησης, συμβάλλουν στην αύξηση της παραγωγικότητάς της και στην ποιότητα των συνθηκών εργασίας ή αποτελούν μέτρα για την υγιεινή και ασφάλεια των εργαζομένων και χορηγούνται προσωπικά προς τους δικαιούχους, μόνο αυτούσια και όχι σε χρήμα.
Στην έννοια των παροχών αυτών περιλαμβάνεται η χορήγηση τροφής (ελαφρύ γεύμα, γεύμα, δείπνο), κατά τη διάρκεια του ημερήσιου εργάσιμου χρόνου και κατά την ώρα του διαλείμματος, ανεξάρτητα εάν ο χρόνος του διαλείμματος είναι αμειβόμενος.
Οι διατακτικές σίτισης που χορηγούνται σε έντυπη ή ηλεκτρονική μορφή από τους εργοδότες στους εργαζομένους, εμπίπτουν στην έννοια των παροχών σε είδος του πρώτου και δεύτερου εδαφίου, οι οποίες δεν περιλαμβάνονται στις τακτικές αποδοχές των εργαζομένων, εφόσον χορηγούνται σε μηνιαία βάση από τον εργοδότη στους εργαζομένους για την κάλυψη των αναγκών διατροφής τους κατά τη διάρκεια της εργασίας τους, η αξία τους δεν υπερβαίνει το ποσό των έξι (6) ευρώ ανά εργάσιμη μέρα και ανταλλάσσονται μόνο με γεύματα, έτοιμα φαγητά, τρόφιμα έτοιμα προς κατανάλωση, ροφήματα, σε συμβεβλημένο δίκτυο καταστημάτων, στη βάση συμβάσεων μεταξύ του εκδότη των διατακτικών σίτισης και των καταστημάτων, στις οποίες ρυθμίζεται ο τρόπος αποδοχής και ανταλλαγής των διατακτικών σίτισης από τους δικαιούχους εργαζομένους.». (Σχετική και η Ο. 3333/30-12-2022 Α.Α.Δ.Ε.). Σύμφωνα με την περ. α΄ της παρ. 2 του άρθρου 46 του Ν. 5006/2022 ορίζεται ότι η ισχύς του άρθρου 43 αρχίζει την 1η/1/2023.
Με την Ε.2197/11-12-2020 Εγκύκλιο της Α.Α.Δ.Ε. με θέμα «Παροχή οδηγιών σχετικά με την εφαρμογή των διατάξεων των παρ.1, 2 και 3 του άρθρου 13 «Παροχές σε είδος» καθώς και των περ. β΄, ιγ΄ και ιστ΄ του άρθρου 14 «Απαλλαγές εισοδήματος από μισθωτή εργασία και συντάξεις» του Ν.4172/2013 (ΦΕΚ A΄167) (Κώδικας Φορολογίας Εισοδήματος, Κ.Φ.Ε.), όπως ισχύουν μετά την τροποποίησή τους με τις διατάξεις του άρθρου 4 του Ν.4646/2019 (ΦΕΚ Α΄201) και του άρθρου 6 του Ν.4710/2020 , αντίστοιχα (ΦΕΚ Α΄142)», ορίζεται επί του θέματος ότι:
«Ι. `Αρθρο 13 παρ. 1 Κ.Φ.Ε.
1. Με τις διατάξεις της παρ.1 του άρθρου 4 του Ν.4646/2019 αντικαθίσταται η παρ.1 του άρθρου 13 του Κ.Φ.Ε. και ορίζεται ότι με την επιφύλαξη των διατάξεων των παραγράφων 2, 3, 4 και 5 του άρθρου αυτού και των διατάξεων του άρθρου 14, οποιεσδήποτε παροχές σε είδος λαμβάνει ένας εργαζόμενος ή εταίρος ή μέτοχος ή συγγενικό πρόσωπο αυτού κατά την έννοια της περίπτωσης στ΄ του άρθρου 2 του Κ.Φ.Ε., συνυπολογίζονται στο φορολογητέο εισόδημά του στην αγοραία αξία τους, εφόσον η συνολική αξία των παροχών σε είδος υπερβαίνει το ποσό των τριακοσίων (300) ευρώ ανά φορολογικό έτος και μόνο για το υπερβάλλον ποσό.
2. Στις επιφυλάξεις που διατυπώνονται ως προς την εφαρμογή των εν λόγω διατάξεων, σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση του άρθρου 4 του Ν.4646/2019, περιλαμβάνονται πλέον, για λόγους συστηματικής ερμηνείας, και οι διατάξεις του άρθρου 14 του Κ.Φ.Ε., κατά το μέρος που συνδέονται και επηρεάζουν το ζήτημα των παροχών σε είδος…
Για την παραπάνω αποζημίωση που καταβάλλεται σε χρήμα και όχι σε είδος, δεν τίθεται θέμα εφαρμογής των διατάξεων του άρθρου 13 του Κ.Φ.Ε. …
Οι διατάξεις του άρθρου 13 Κ.Φ.Ε., όπως αντικαθίστανται με το άρθρο 4 του Ν.4646/2019 , εφαρμόζονται, σύμφωνα με τις διατάξεις της παρ. 2 του άρθρου 66 του Ν.4646/2019 , για τις παροχές σε είδος που λαμβάνονται στα φορολογικά έτη που αρχίζουν από 1/1/2020 και μετά. Οι διατάξεις των περ. β΄, ιγ΄ και ιστ΄ της παρ.1 του άρθρου 14, όπως ισχύουν μετά την ψήφιση του άρθρου 6 του Ν.4710/2020 εφαρμόζονται, σύμφωνα με την παρ.44 του άρθρου 72 του Ν.4172/2013 ως αυτή συμπληρώθηκε με τις διατάξεις του αρθ.11 Ν.4710/2020 , για εισοδήματα που αποκτώνται στα φορολογικά έτη που αρχίζουν από 1/1/2020 και μετά.».
Συμπεράσματα
1. Οι εταιρείες χορηγούν διατακτικές σίτισης έως 6 ευρώ ημερησίως, (132 ευρώ μηνιαίως) στους εργαζομένους τους, τις οποίες πρόκειται να εξαργυρώνουν και σε εστιατόρια και σε supermarkets κατά περιοδικά χρονικά διαστήματα, προκειμένου για την αγορά προϊόντων με τα οποία θα προετοιμάζουν το γεύμα τους το οποίο στη συνέχεια θα καταναλώνουν στις εταιρείες κατά τη διάρκεια της εργασίας τους. (Το με αριθμό ΔΕΑΦΒ 1121357 ΕΞ2015/14-9- 2015 έγγραφο της Γ.Γ.Δ.Ε.). Η Διοίκηση εμφανώς αναφέρεται σε 22 ημέρες x 6€ = 132 ευρώ μηνιαίως.
2. Στην έννοια των παροχών περιλαμβάνεται η χορήγηση τροφής (ελαφρό γεύμα, γεύμα, δείπνο), κατά τη διάρκεια του ημερήσιου εργάσιμου χρόνου και κατά την ώρα του διαλείμματος, ανεξάρτητα εάν ο χρόνος του διαλείμματος είναι αμειβόμενος.
Οι διατακτικές σίτισης που χορηγούνται σε έντυπη ή ηλεκτρονική μορφή από τους εργοδότες στους εργαζομένους, εμπίπτουν στην έννοια των παροχών σε είδος του πρώτου και δεύτερου εδαφίου, οι οποίες δεν θεωρούνται εισόδημα από μισθωτές υπηρεσίες ούτε υπόκεινται σε κοινωνικοασφαλιστικές ή άλλες κρατήσεις, εφόσον είναι ονομαστικές, χορηγούνται σε μηνιαία βάση από τον εργοδότη στους εργαζομένους για την κάλυψη των αναγκών διατροφής τους κατά τη διάρκεια της εργασίας τους, η αξία τους δεν υπερβαίνει το ποσό των έξι (6) ευρώ ανά εργάσιμη μέρα και ανταλλάσσονται μόνο με γεύματα, έτοιμα φαγητά, τρόφιμα έτοιμα προς κατανάλωση, ροφήματα, σε συμβεβλημένο δίκτυο καταστημάτων, στη βάση συμβάσεων μεταξύ του εκδότη των διατακτικών σίτισης και των καταστημάτων, στις οποίες ρυθμίζεται ο τρόπος αποδοχής και ανταλλαγής των διατακτικών σίτισης από τους δικαιούχους εργαζομένους.
3. Οι διατακτικές σίτισης που η αξία τους δεν υπερβαίνει το ποσό των έξι (6) ευρώ ανά εργάσιμη μέρα και ανταλλάσσονται μόνο με γεύματα, έτοιμα φαγητά, τρόφιμα έτοιμα προς κατανάλωση, ροφήματα, δεν περιλαμβάνονται στις τακτικές αποδοχές των εργαζομένων, δεν θεωρούνται εισόδημα από μισθωτές υπηρεσίες ούτε υπόκεινται σε κοινωνικο-ασφαλιστικές ή άλλες κρατήσεις και αποτελούν παραγωγικές και λειτουργικές δαπάνες των επιχειρήσεων. ( άρθρο 43 του Ν. 5006/22-12-2022 ). Συνεπώς, το θέμα των ασφαλιστικών εισφορών επί των διατακτικών σίτισης, λύθηκε οριστικά βάση νόμου.
Το ομότιτλο άρθρο του κ.Δημήτρη Μελά έχει δημοσιευθεί στο τεύχος Μαρτίου 2023 του περιοδικού Epsilon7.
