Η επιβαρυντική για τους κατηγορούμενους κατάθεση του στρατηγού Παπούλα– «Το ηθικόν των στρατιωτών ήτο μειωμένον»- «Οι στρατιώται εκουράσθησαν»
του Γιώργου Καραγιάννη-www.imerodromos.gr
Η δεύτερη μέρα της δίκης ( Τρίτη 1η Νοεμβρίου 1922) αρχίζει με την κατάθεση του πρώτου μάρτυρα κατηγορίας. Είναι ο αντιβενιζελικός πρώην αρχιστράτηγος της Στρατιάς Μικράς Ασίας Αναστάσιος Παπούλας. Αν και ο ίδιος κινδυνεύει να βρεθεί στο εδώλιο με τις ίδιες κατηγορίες που βαρύνουν τον διάδοχό του στη θέση του αρχιστρατήγου Χατζανέστη, η κατάθεσή του είναι επιβαρυντική για τους κατηγορουμένους. Και αυτή είναι η μεγαλύτερη επιτυχία των επαναστατών αλλά και η απογοήτευση των κατηγορουμένων. Αντίπαλος του κινήματος στο Γουδί το 1909, από τους πρωταγωνιστές του φιλοβασιλικού στρατοπέδου του Διχασμού και των «Νοεμβριανών» του 1916, ο Παπούλας φυλακίστηκε επί τρία χρόνια από το βενιζελικό καθεστώς για να αποφυλακισθεί μετά την 1η Νοεμβρίου 1920 και να αναλάβει την αρχιστρατηγία στη Μικρά Ασία.
Η εκδίκηση των φιλοβασιλικών για την «αποστασία» του Παπούλα
Ο Παπούλας δεν δικάστηκε τελικά για τη Μικρασιατική Καταστροφή λόγω της αμνηστείας που δόθηκε τον Ιανουάριο του 1923. Δεκατρία χρόνια μετά , τον Απρίλιο του 1935 σε ηλικία 78 ετών θα εκτελεσθεί ως ένας από τους πρωτεργάτες του βενιζελικού κινήματος. Οι αντιβενιζελικοί δεν ξέχασαν τη στάση του το 1922.
Η «αποστασία» του Παπούλα από το αντιβενιζελικό στρατόπεδο φάνηκε ήδη από την κατάθεση του στην ανακριτική επιτροπή. Εκεί όταν ρωτήθηκε για τις ευθύνες των αντιβενιζελικών κυβερνήσεων να αγνοήσουν την διακοίνωση των συμμάχων κατά της επαναφοράς στο θρόνο του Κωνσταντίνου απάντησε: « Θα εχαρακτήριζον την διαγωγήν αυτήν ως εγκληματικήν απέναντι του Έθνους».Τις ίδιες θέσεις , με ελαφρές παραλλαγές , υποστήριξε και στην κατάθεσή του στο Στρατοδικείο.
Πρόεδρος: Θα σας παρακαλέσω να μοι δώσητε μίαν σύντομον εικόνα του στρατού, τον οποίον παρελάβατε όταν ανελάβατε την διοίκησιν της Στρατιάς Μ. Ασίας….
Παπούλας: Το ηθικόν των στρατιωτών λόγω της πολιτικής καταστάσεως ήτο οπωσδήποτε μειωμένον.
Πρόεδρος: Μετά την 1ην Νοεμβρίου; (σ.σ. Ημέρα των εκλογών που έφεραν στην κυβέρνηση την αντιβενιζελική συμμαχία).
Παπούλας: Μάλιστα, λόγω των πολιτικών προστριβών…
«Αταξίαι και αντιπειθαρχικά κινήματα»
Πρόεδρος: Σας ζητώ να μου δώσητε την εικόνα του στρατού ως πολεμικού οργάνου.
Παπούλας: Ο στρατός είχε την ισχύν , είχε το ηθικόν του , αλλα επειδή υπήρχον αι πολιτικαί προστριβαί , καθώς γνωρίζετε , αυτό επέδρασεν επί του ηθικού των στρατιωτών και ήτο δυνατόν να συμβούν αταξίαι και αντιπειθαρχικά κινήματα…
Πρόεδρος: Θα σας παρακαλέσω να μου δώσητε μιάν εικόνα επί των αυτών ζητημάτων , του πολεμικού ηθικού , του ιματισμού, της διατροφής κ.λπ. όταν παρεδώσατε την Στρατιάν εις τον διάδοχόν σας.
Παπούλας: Ήσαν ελλείψεις και αι ελλείψεις παρουσιάσθηκαν από την εποχήν που αφηρέθη το δικαίωμα από την Στρατιάν των προμηθειών(…) Εις την τελευταίαν δε ακριβώς έκθεσίν μου έλεγον ότι αν δεν βοηθήσητε την Στρατιάν , εγώ είμαι υποχρεωμένος να παραιτηθώ, διότι δεν δύναμαι να διοικήσω ούτως…
«Κριτική από τα καφενεία»
Πρόεδρος: Από απόψεως στελεχών;
Παπούλας: Υπήρχαν ελλείψεις.
Πρόεδρος: Ελλείψεις απλώς;
Παπούλας: Αριθμόν και ικανότητα. Και τα δύο. Το υπουργείον των Στρατιωτικών απέσπα εις την Στρατιάν αξιωματικούς ανεπαρκείς δια την διοίκησιν. Αυτοί ούτοι οι αξιωματικοί , οι οποίοι παρουσιάζοντο εις τον διοικητήν της Στρατιάς ωμολόγουν την ανικανότητά των και την κούρασίν των την μεγάλην (…) Η Στρατιά εζήτει αξιωματικούς οι οποίοι εδείκνυον μεγάλην απροθυμίαν εις το να έλθουν να υπηρετήσουν. Και ου μόνο εδείκνυον απροθυμίαν , αλλά εκάθηντο εις τα καφενεία και επέκριναν την διοίκησιν της Στρατιάς.
Πρόεδρος: Ομιλείτε περί των εν ενεργεία αξιωματικών ;
Παπούλας: Μάλιστα . Και έλεγον , ότι εγώ διοικώ εκεί μεροληπτικώς και ότι εγώ υποστηρίζω τους Βενιζελικούς και καταδιώκω αυτούς…
Κλονισμένο ηθικό- «Τελειώνετε»
Πρόεδρος: Επανέρχομαι εις την πρώτην ερώτησιν: Απηντήσατε δια την κατάστασιν του στρατού , όσον αφορά τα στελέχη και όσον αφορά τα εφόδια. Εις τα εφόδια περιλαμβάνετε και τον ιματισμόν;
Παπούλας: Όλα μαζύ.
Πρόεδρος: Ότι δηλαδή ήτο εις χειροτέραν κατάστασιν;
Παπούλας: Μάλιστα.
Πρόεδρος: Το ηθικόν του στρατού;
Παπούλας: Ήτο καλόν. Μέχρι της ημέρας που ανεχώρησα , κατ’ εμέ το ηθικόν του στρατού ήτο καλόν.
Πρόεδρος: Προσέξατε μη πέσητε εις αντίφασιν με την ένορκον κατάθεσίν σας, διότι εις αυτήν λέγετε ότι είναι πανθομολογούμενον , ότι ο διορισμός του ως αρχιστρατήγου του Χατζανέστη είχεν ολέθρια αποτελέσματα επί του και δι άλλα αρκούντως κλονισμένου ήδη ηθικού του στρατού. Ήτο κλονισμένον το ηθικόν; Αυτό θέλω να μου εξηγήσητε.
Παπούλας: Αληθώς όταν ανεχώρησα εγώ, το ηθικόν του στρατού ήτο οπωσδήποτε εις καλήν κατάστασιν. Πάντως όμως οι στρατιώται είχον δυσφορίαν λόγω της καταστάσεως , η οποία επεκράτει. Την δυσφορίαν ταύτην πολλάκις ανέφερον εις το υπουργείον και τους έλεγον ότι γρήγορα πρέπει να τελειώνετε , διότι οπωσδήποτε το ηθικόν των στρατιωτών δεν ήτο εκείνο , το οποίον είχον άλλοτε (… )Ήρχοντο εδώ στρατιώται με αδείας και προσεκολλώντο. Εκείνοι δε οι οποίοι δεν είχον τα μέσα ελιποτάκτουν. Οι στρατιώται οι οποίοι ήσαν εις το μέτωπον , εμάνθανον αυτά και εδικαιούντο πολύ δικαιολογημένως να δυσφορούν δια την κατάστασιν αυτήν . Οι αξιωματικοί οι τραυματίαι ήρχοντο εδώ και πάλιν επανήρχοντο εκεί. Μάλιστα όταν ήμην εδώ παρουσιάσθησαν εις το Υπουργείον περί τους 30 αξιωματικοί τραυματίαι. Τους είπον τι θέλετε εδώ. Μοι λέγουν: Στρατηγέ , διετάχθημεν πάλιν να επανέλθωμεν εις την Στρατιάν Σμύρνης. Επήγα εις το Υπουργείον , ωμίλησα εις τον προσωπάρχην διότι δεν ήτο εκεί ο υπουργός, και μοι υπεσχέθησαν ότι αυτοί θα αποσπασθούν εις το Υπουργείον και θα έλθουν εις την Στρατιάν οι αξιωματικοί οι υγιείς. Αντί τούτου πάλιν εστάλησαν οι αξιωματικοί οι τραυματίαι εις την Σμύρνην…..
« Δεν ετρέφοντο καλώς , δεν είχον ιματισμόν»
Πρόεδρος: Μόνον αυτό φέρετε ως αφορμήν δια τον κλονισμόν του ηθικού; Το ζήτημα της αποσπάσεως των οπλιτών και της προσκολλήσεως αυτών;
Παπούλας: Και διότι δεν ετρέφοντο καλώς και διότι δεν είχον τον ιματισμόν , τον οποίον έπρεπε να έχουν.
Πρόεδρος: Άλλος λόγος υπάρχει ; Η παράτασις του πολέμου συνετέλεσε;
Παπούλας: Ά! Βεβαίως, πολύ, πολύ…
«Οι στρατιώται εκουράσθησαν»
Πρόεδρος: Αι τρεις μεγάλαι επιχειρήσεις συνετέλεσαν (στον κλονισμό του ηθικού του στρατού);
Παπούλας: Βεβαίως.
Πρόεδρος: Η του Μαρτίου , η του Ιουλίου , η προέλασις εις Σαγγάριον, επέδρασαν διόλου;
Παπούλας: Βεβαίως οι στρατιώται εκουράσθησαν.
Πρόεδρος: Λοιπον , ιματισμός, τροφή, παράτασις πολέμου και επιχειρήσεις , αυτά τα τέσσερα αναφέρετε.
Παπούλας: Μάλιστα.
Πρόεδρος: Θέλω να ακούσω την απάντησίν σας.
Παπούλας: Μάλιστα.
Πρόεδρος: Έχομεν τρεις επιχειρήσεις κεχωρισμένας εν Μ. Ασία καθ όν χρόνο είχατε την διοίκησιν.
Παπούλας: Ειχομεν την επιθετικήν αναγνώρισιν.
Πρόεδρος: Του Δεκεμβρίου;
Παπούλας: Μάλιστα.
Πρόεδρος: Την επιχείρησιν του Μαρτίου και την επιχείρησιν του Ιουλίου.
Παπούλας: Μάλιστα.
Πρόεδρος: Την οποιαν διαιρείτε εις προέλασιν μέχρις Εσκή- Σεχήρ και κατόπιν προς Σαγγάριον. Η πρώτη επεβλήθη από στρατιωτικάς ανάγκας, από την στρατιωτικήν υπηρεσίαν. Επροτάθη από σας;
Παπούλας: Όχι , θα σας είπω πώς έγινε.
Πρόεδρος: Θα έλθωμεν κατόπιν. Η δευτέρα επροτάθη από σας;
Παπούλας: Όχι, από την κυβέρνησιν.
Πρόεδρος: Η τρίτη και μεγαλυτέρα;
Παπούλας: Από την κυβέρνησιν…
«Μοι είπον να κάμω την προέλασιν προς Αφιόν- Καραχισάρ και Εσκή-Σεχήρ»
Πρόεδρος: Ώστε ολόκληρος ο πόλεμος ο διεξαχθείς εν Μ. Ασία εξετελέσθη κατόπιν διαταγής της κυβερνήσεως;
Παπούλας: Κατόπιν διαταγής της κυβερνήσεως…
Πρόεδρος: Η επιχείρησις του Μαρτίου υπήρξε μεγαλυτέρα ή μικροτέρα;
Παπούλας: Μεγαλυτέρα (…) Έγινε πρωτοβουλία της κυβερνήσεως.
Πρόεδρος: Γνωρίζετε διατί έγινε;
Παπούλας: Έλαβον διαταγήν να κάμω αυτήν την επιχείρησιν και την έκαμα.
Πρόεδρος: Και δεν ηξεύρατε διατί την έκαματε;
Παπούλας: Έλαβα διαταγήν κατά τον Ιανουάριον ή Φεβρουάριον , δεν ενθυμούμαι καλά, και μοι είπον να κάμω την προέλασιν προς Αφιόν- Καραχισάρ και Εσκή-Σεχήρ. Απήντησα τηλεγραφικώς ότι λόγω του χειμώνος δεν ήτο δυνατόν να γίνη η επιχείρησις αυτή. Εάν ο καιρός βελτιωθή ηδυνάμην να εκτελέσω την επιχείρησιν, υπό τον όρον ότι θα μου στείλετε 5 χιλιάδας στρατιώτας, άλλως δεν είναι δυνατόν να γίνη. Μου απήντησε τότε ο κ. Γούναρης. Ήτο τότε υπουργός των στρατιωτικών και μου λέγει ότι τόσους στρατιώτας δεν ηδυνάμεθα να στείλωμεν…
«Θα πάρουμε τσάι εις την Άγκυραν»
Ο Παπούλας συνεχίζει λέγοντας πως μετά από πιέσεις υποσχέθηκαν να του στείλουν 2000 άνδρες αδειούχους και λιποτάκτες. Όμως ούτε και αυτοί έφθασαν.
Πρόεδρος: Ώστε αι ενισχύσεις ανεβλήθησαν και κατά την ώραν της ενάρξεως.
Παπούλας: Βεβαίως (…) Αν ήρχετο η δύναμις , την ημέραν της εξορμήσεως θα επρολάμβανε να λάβη μέρος και εκ των αποτελεσμάτων αποδεικνύεται ότι αν ήτο η δύναμις αυτή θα κατελαμβάνετο το Εσκή-Σεχήρ κατά τον καιρόν εκείνον.
Πρόεδρος: Ώστε και τεχνικώς εκ του αποτελέσματος της επιχειρήσεως θεωρείτε υπεύθυνον την κυβέρνησιν , η οποία δεν σας απέστειλε τους 5000 στρατιώτας;
Παπούλας:Βεβαίως. Δεν είνε ανάγκη να ερωτηθώ εγώ, ας ερωτηθούν και όλοι οι σωματάρχαι και οι αξιωματικοί και οι στρατιώται ακόμη…
Ο πρώην αρχιστράτηγος ερωτάται και για την επιχείρηση προς την Άγκυρα για την οποία κλήθηκε σε συμβούλιο υπό τον βασιλιά Κωνσταντίνο. Και υποστηρίζει ότι ήταν απαίτηση του Γούναρη και πως ο ίδιος ήταν εξ αρχής ήταν αντίθετος.
Παπούλας: Είπον ότι την αντίληψιν μου την γνωρίζουν , ότι εγώ δυσκολεύομαι να κάμω την επιχείρησιν κατά της Αγκύρας, ότι δεν εννοώ ν’ αναλάβω πρωτοβουλίαν τινά…
Πρόεδρος: Επέτυχεν η επιχείρησις του Σαγγαρίου;
Παπούλας: Στρατιωτικώς επέτυχε, πολιτικώς δεν επέτυχε , διότι ο κ.Θεοτόκης έλεγεν ότι θα πάμε εις την Άγκυραν διά να πάρωμεν τσάι, αλλ’ η στρατιά κατά τας συνεντεύξεις τας οποίας έκαμε , δεν έλεγε ότι θα πάμε εις την Άγκυραν…
Πρόεδρος: Ως αποτέλεσμα τί θεωρείτε εκ της επιχειρήσεως προς την Άγκυραν;
Παπούλας: Από απόψεως στρατιωτικής ο στρατός επολέμησε γενναίως. Αι πράξεις αυτών ήσαν τοιαύται ώστε η ιστορία πάντοτε να ευγνωμονή την γενναιότητα των στρατιωτών και των αξιωματικών , αλλά από απόψεως πολιτικής τίποτε, μάλλον καταστροφήν.
«Το ηθικόν των στρατιωτών ήτο κατεστραμμένον»
Πρόεδρος: Οι στρατιώται επιστρέφοντες εξ Αγκύρας απεκόμισαν την εντύπωσιν ότι επανήλθον νικηταί;
Παπούλας: Όχι , αλλ’ είχον την εντύπωσιν ότι το ηθικόν των ήτο κατεστραμμένον.
Πρόεδρος: Επομένως η επιχείρησις έβλαψεν…
Ο πρόεδρος του Στρατοδικείου ερωτά τον Παπούλα για τις διακοινώσεις των αγγλογάλλων «συμμάχων» που προειδοποιούσαν πως δεν θα βοηθήσουν την Ελλάδα αν επανέλθει στο θρόνο ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος
Πρόεδρος: Είχατε γνώσιν στρατηγέ, των διακοινώσεων αι οποίαι είχον απευθυνθεί εις την Ελλάδα;
Παπούλας: Όχι.
Πρόεδρος: Ουδεμιάς;
Παπούλας: Ουδεμιάς (…) Νομίζω ότι αν υπήρχον αι διακοινώσεις αυταί, έπρεπε και εις τον αρχηγόν της Στρατιάς να κοινοποιηθούν επισήμως , διότι αν αύται ανεκοινούντο εις τον αρχηγόν της Στρατιάς βεβαίως ήθελον σκεφθή εάν ήθελον αναλάβει να κάμω επιχειρήσεις..
«Και εις την Περσίαν εάν επηγαίναμε , καμμίαν ωφέλειαν δεν θα είχομεν»
Πρόεδρος: Επιστεύετε ότι εφ όσον υπήρχον αι διακοινώσεις αυταί δεν υπήρχε ελπίς ωφελημάτων;
Παπούλας: Βεβαίως. Πώς θα ήτο δυνατόν να ωφεληθώμεν, αφού ουδέ οικονομικήν , ουδέ πολιτικήν υποστήριξιν θα είχομεν. Και εις την Περσίαν εάν επηγαίναμε , καμμίαν ωφέλειαν δεν θα είχομεν…
Πρόεδρος: Σας ερωτά η ανάκρισις και απαντάτε ότι θεωρείτε της Κυβερνήσεως την στάσιν εγκληματικήν και κατά την αντίληψίν σας εσχάτην προδοσίαν.
Παπούλας : Ασυναισθήτως. Βεβαίως η πράξις αυτή ήτο εγκληματική και ασυναισθήτως προδοτική.
Ν. Στράτος ( κατηγορούμενος): Άνευ δόλου δηλαδή.
Παπούλας: Το προσθέτω τώρα.
« Ο Χατζανέστης δεν κατέστη δυνατόν να ευδοκιμήση»
Ο Παπούλας ερωτάται πως κρίνει τον διορισμό του Χατζανέστη ως αρχηγού της Στρατιάς της Μ. Ασίας. Και ο μάρτυρας χωρίς να κρύβει την αντιπάθεια του «στολίζει» με βαρύτατους χαρακτηρισμούς τον διάδοχό του.
Μέρες της άτακτης υποχώρησης του Ελληνικού Στρατού. Εύζωνοι νεκροί, δεμένοι σε κορμούς δέντρων. Δολοφονήθηκαν με τον πιο άγριο τρόπο από τούρκους ατάκτους ( τσέτες). Φρικαλεότητες έγιναν και από την ελληνική πλευρά , και στην πορεία προς τα παράλια της Μικράς Ασίας ,ιδίως τις μέρες της άτακτης φυγής
Παπούλας: Περί του κ. Χατζανέστη δια τον οποίον εγνώριζον , ότι όταν ανελάμβανε διοίκησιν ένεκα των μέτρων, τα οποία μετεχειρίζετο , τα υπό την διοίκησίν του τμήματα επανεστάτουν , από τον Φεβρουάριον μήνα υπέβαλον έκθεσιν εις τον υπουργόν των Στρατιωτικών και ανέφερον την γνώμην μου δι όλους τους αντιστρατήγους και ιδιαιτέρως διά τον κ. Χατζανέστην…
Στην έκθεσή του αυτή που αναγνώσθηκε στο Στρατοδικείο ο Παπούλας ανέφερε : « Περί του κ. Χατζανέστη , όστις παρουσιάζη το φαινόμενον αντιρρόπων αρετών και ελαττωμάτων, δεν κατέστη ικανός να ευδοκιμήση όπου δήποτε και ανετάχθη ως ανώτερος και ως ανώτατος αξιωματικός, ού ένεκεν ως επί το πλείστον παραμένει , όπως άλλωστε και νυν, αχρησιμοποίητος».
Πρόεδρος: Το έγγραφον αυτό το δίδετε εις απάντησιν της ερωτήσεώς μου εάν έβλαψεν ο διορισμός του Αντιστρατήγου Χατηανέστη;
Παπούλας: Μάλιστα…
Πρόεδρος: Πώς κρίνετε την επιχείρησιν την τελευταίαν της 13ης Αυγούστου;
Παπούλας: Εγώ νομίζω κ. Πρόεδρε , ότι οι στρατιώται μένοντες εκεί , έμενον διά να πολεμήσωσιν. Η μομφή , η οποία ερρίφθη εις το μέσον ότι οι στρατιώται πρώτοι υπεχώρησαν κατά την πρώτην επίθεσιν και ότι ηθέλησαν να πετάξουν τα όπλα, κατά την γνώμην μου , δεν είνε αληθής (…) Νομίζω ότι ο κλονισμός της πειθαρχίας των στρατιωτών και των αξιωματικών , ευθύνει την διοίκησιν. Αυτή κατ’ εμέ, έφερε την υποχώρησιν…
Ο αρχιστράτηγος που δεν πήγε στην πρώτη γραμμή του μετώπου
Πρόεδρος: Καταλογίζετε ως σφάλμα του αρχιστρατήγου την μη μετάβασίν του εις την (πρώτην) γραμμήν;
Παπούλας: Βεβαίως, διότι εκτός αυτού , εάν μετέβαινεν ο διοικητής της στρατιάς τουλάχιστον εις το Ουσάκ, θα ηδύνατο να προλάβη την κατάστασιν αυτήν και ου μόνον τούτο , αλλά και να μεταβάλη το ηθικόν των στρατιωτών….
«Διατί να καθήσω να πολεμήσω;»
Πρόεδρος: Πώς κρίνετε την δημοσίευσιν διαταγμάτων αποστρατεύσεως ωρισμένων ηλικιών την 21ην Αυγούστου , οπότε δεν είχε τελείωσει η εκκένωσις και ο στρατός εμάχετο…
Παπούλας: Έχει μεγάλην επιρροήν το να υπάρχη έν σύνταγμα και να λέγη εις τους στρατιώτας ότι θα απολυθούν την 21ην Αυγούστου. Θα είπη έκαστος στρατιώτης, διατί να καθήσω να πολεμήσω;Δεν υπάρχει λόγος…
Η επαγγελματική αντιζηλία των αρχιστρατήγων
Η ατμόσφαιρα στην αίθουσα φορτίζεται ιδιαίτερα όταν σηκώνεται για να υποβάλει ερωτήσεις στον Παπούλα ο κατηγορούμενος Χατζανέστης. Ο διάλογος είναι έντονος και αποκαλύπτει την επαγγελματική αντιζηλία των δύο στρατηγών αλλά και την αντιπαθεια που ένοιωθε ο ένας για τον άλλο.
Χατζανέστης: Όταν σας ετέθη το ερώτημα, ότι κατόπιν των ανωτέρω φυσικόν συμπέρασμα θα συνάγεται ότι την κυρίαν ευθύνην διά την επελθούσαν καταστροφήν φέρει η κυβέρνησις, ήτις περιήγαγε τον στρατόν εις το σημείον να υποστή καθ όν τρόπον υπέστη την επονείδιστον ήτταν, εννοείτε από της εποχής εμού ή της ιδικής σας;
Παπούλας: Της ιδικής σας, διότι επί της ιδικής μου εγένοντο επιχειρήσεις και εφόρτωσα το στράτευμα με τιμάς και δάφνας.
Χατζανέστης: Δεν μου λέγετε , από 1ης Νοεμβρίου που διωρίσθητε μέχρι της εποχής καθ΄ήν ανέλαβα εγώ πόσους μήνας ήσθε διοικητής;
Παπούλας: Σχεδόν 20 μήνας.
Χατζανέστης: Πόσους ήμουν εγώ;
Παπούλας: Δύο και ήμισυ μήνας σχεδόν.
Χατζανέστης: Αποδίδετε επομένως την επελθούσαν καταστροφήν εις φθοροποιόν αιτίαν των δύο και ήμισυ αυτών μηνών;Αυτήν την μεγάλην καταστροφήν αποδίδετε εις 2 1/2 μήνας;
Παπούλας: Μάλιστα την αποδίδω εις την διάλυσιν του συγκροτήματος και εις την αφαίρεσιν δυνάμεων…
Χατζανέστης: Πού στηρίζετε την πληροφορίαν ότι απεστάλησαν εις Θράκην 25.000 άνδρες;
Παπούλας: Από τον κ. Σπυρίδωνα τον αντισυνταγματάρχην το έμαθον.
Χατζανέστης: Δύνασθε να το βεβαιώσητε;
Παπούλας: Το λέγω διότι μοι το είπεν ο κ. Σπυρίδωνος.
Χατζανέστης: Γνωρίζετε αν μετά την αφαίρεσιν αυτήν των χιλιάδων απέμεινεν στρατός ελληνικός , πολύ ισχυρότερος του τουρκικού, εν Μ. Ασία;
Παπούλας: Δεν το γνωρίζω , αλλά γνωρίζω μόνον τούτο , ότι όταν αποσπασθή μία δύναμις , αυτό επιδρά πολύ…
Οι προσπάθειες γιά αυτονομία της Μικράς Ασίας
Ο επαναστατικός επίτροπος Ζουρίδης ρωτάει τον Παπούλα για τις κινήσεις υπέρ της Αυτονομίας της Μ. Ασίας στις οποίες ήταν αναμεμιγμένο και το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Ζουρίδης : Aυτή η γραμμή, η αυτονομιακή , η υποστηριζομένη υπό στρατού 80.000 , έχετε την αντίληψιν ότι θα είχε την Ανταντικήν (σ.σ. «Συμμαχική») υποστήριξιν;
Παπούλας: Βεβαίως. Θα είχομεν μίαν υποστήριξιν . Θα εμέναμεν 2 χρόνια τουλάχιστον , θα είχομεν υποστήριξιν , θα ήρχοντο νέαι ηλικίαι , θα εγίνετο διοργάνωσις και θα παρεμέναμεν και 3 έτη.
Ζουρίδης: Είχατε ενδείξεις από τον Σιώτην (μέλος της επιτροπής Αμύνης που είχε δημιουργηθεί στην Κωνσταντινούπολη) , τον αντιπρόσωπον των Πατριαρχείων, ότι θα είχατε την ηθικήν υποστήριξιν της Αγγλίας και της Αμερικής εις την αυτονομιακήν κίνησιν;
Παπούλας: Μάλιστα. Μου έλεγον ότι θα μας υποστηρίξωσι και οικονομικώς και άλλως…
Σημειώσεις
Σημείωση πρώτη: Τα πρακτικά της δίκης δεν εκδόθηκαν από τις επίσημες αρχές. Το 1931 με εισαγωγικό σημείωμα «Αντί προλόγου» του φιλομοναρχικού δημοσιογράφου Νίκου Κρανιωτάκη εκδόθηκε το βιβλίο « Η δίκη των έξι- Τα εστενογραφημένα πρακτικά- 31 Οκτωβρίου – 15 Νοεμβρίου 1922». Φωτοτυπική ανατύπωση εκείνου του βιβλίου έγινε το 2010 από τις εκδόσεις «Πελεκάνος». Από αυτή την ανατύπωση πήραμε τα αποσπάσματα των πρακτικών που δημοσιεύουμε.
Σημείωση δεύτερη: Σε πολλά βιβλία και εργασίες για την εποχή εκείνη τον στρατηγό Χατζανέστη τον συναντάμε και ως Χατζηανέστη. Προτιμήσαμε το πρώτο επίθετο , με το οποίο αναφέρεται και στα πρακτικά.
«Η Μικρασιατική Καταστροφή και η Εκκλησία»
Ο Μελέτιος Μεταξάκης Οικουμενικός Πατριάρχης την εποχή της Μικρασιατικής Καταστροφής ήταν βενιζελικός και μέλος Μασωνικής Στοάς. Αναδείχθηκε στη θέση του αρχιεπισκόπου Αθηνών το 1918 μετά την πρώτη εκδίωξη του βασιλιά Κωνσταντίνου και την επάνοδο στην κυβέρνηση των Αθηνών του Ελευθερίου Βενιζέλου . Διαδέχθηκε τον βασιλόφρονα Θεόκλητο Μηνόπουλο που είχε πρωταγωνιστήσει στο γνωστό «Ανάθεμα» κατά του Βενιζέλου το Νοέμβριο του 1916 στο Πεδίον του Άρεως και καθαιρέθηκε το 1917.
Μελέτιος Μεταξάκης
Μετά την ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές του 1920 ο Μελέτιος εκδιώχθηκε και ο Θεόκλητος επέστρεψε στον αρχιεπισκοπικό θρόνο ενώ ο Μεταξάκης πήγε αρχικά στην Αμερική και στη συνέχεια το 1921 στην υπό συμμαχικό έλεγχο Κωνσταντινούπολη όπου τον εξέλεξαν Οικουμενικό Πατριάρχη. Το 1922 οι αξιωματικοί της Επαναστατικής Επιτροπής εξεδίωξαν τον Θεόκλητο, τον έκλεισαν στη Μονή Πετράκη και εξέλεξαν νέο αρχιεπίσκοπο τον Χρυσόστομο Παπαδόπουλο μέλος της « Παγκληρικής Ενώσεως», μιας ομάδας αγάμων κληρικών φίλα προσκείμενων στον Βενιζέλο.
Μέλος αυτής της ομάδας ήταν και ο τότε διάκος Αθηναγόρας Σπύρου και μετέπειτα, το 1949, Οικουμενικός Πατριάρχης , με τις ευλογίες του αμερικανού προέδρου Τρούμαν και των κυβερνήσεων της Αθήνας και της Άγκυρας για να μετατρέψει το Πατριαρχείο σε «ιδεολογικό οχυρό» κατά των κομμουνιστών και του Πατριαρχείου της Μόσχας στα κρίσιμα πρώτα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου.
Θεόκλητος Μηνόπουλος
Ο Μεταξάκης με απαίτηση του Κεμάλ Ατατούρκ απομακρύνθηκε από την Κωνσταντινούπολη τον Ιούλιο του 1923 και πήγε στο Άγιον Όρος από όπου έστειλε την παραίτησή του από τον πατριαρχικό θρόνο. Το 1924 κατέβηκε στην Αθήνα και δύο χρόνια μετά το 1926 εξελέγη Πατριάρχης Αλεξανδρείας , θέση την οποία κράτησε μέχρι το θάνατό του το 1935 . Οι ανατροπές, τα κινήματα και τα πραξικοπήματα στην πολιτική ζωή της χώρας συνοδεύτηκαν τις περισσότερες φορές και από αλλαγές στις εκκλησιαστικές κορυφές. Και όσοι εξαιρέθηκαν από αυτό τον κανόνα ήταν οι αρχιεπίσκοποι και Πατριάρχες που έσπευσαν να προσαρμοστούν και να δώσουν όρκους στις νέες πολιτικές ηγεσίες. Δείγμα και αυτό της στενής αλληλεξάρτησης και των δεσμών της Εκκλησίας της Ελλάδος με τις αστικές κυβερνήσεις.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ:
Η τελευταία πράξη της Μικρασιατικής Τραγωδίας- Η δίκη των Έξι (Α’-Εισαγωγή )
Η δίκη των Έξι (Β’ ):«Να εισαχθούν οι κατηγορούμενοι».
Δίκη των Έξι: (Δ’) «Παιδαριώδης σκοπός η κατάληψη της Κωνσταντινούπολης»
ΣΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ: Ο «παιδαριώδης σκοπός» για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης-
