1. Η έννοια του όρου εκτός έδρας
Όταν αναφερόμαστε στην απασχόληση του εργαζομένου εκτός έδρας, εννοούμε κατ΄ αρχήν ότι υπάρχει η επαγγελματική εγκατάσταση του εργοδότη, στην οποία παρέχεται κατά τρόπο μόνιμο και συνήθη η εργασία του. Όταν ο εργαζόμενος παρέχει την εργασία εκτάκτως, σε νέο τόπο, διαφορετικό από αυτόν που είχε αρχικά συμφωνηθεί ως τόπος παροχής της εργασίας του, δικαιούται την εκτός έδρας αποζημίωση.
Γενικότερα, η ανωτέρω αποζημίωση οφείλεται σ΄ εκείνους τους μισθωτούς, οι οποίοι έχουν προσληφθεί για να εργαστούν σε ορισμένο τόπο, πλην όμως παρουσιάζεται ανάγκη να απασχοληθούν πρόσκαιρα (για λίγο χρόνο) μακριά από αυτόν.
Συνεπώς, όταν οι μισθωτοί είναι υποχρεωμένοι από τη σύμβαση εργασίας να απασχολούνται σε διάφορους τόπους μακριά από την έδρα τους (όπως λ.χ. οι εμπορικοί αντιπρόσωποι κ.λπ.) καθώς και για την εκτέλεση μεταφορών σε διάφορες χώρες του εξωτερικού, δεν πρόκειται για αποστολή προς εργασία και διανυκτέρευση εκτός έδρας. Επίσης, όταν ο μισθωτός μετατίθεται ή τοποθετείται σε άλλο τόπο για μόνιμη εργασία, δεν δικαιούται να αξιώσει την πληρωμή της παραπάνω αποζημίωσης (Α.Π. 650/90, 1484/90, 1165/99, ΔΕΝ 2000 σελ. 302).
Η έδρα της εργασίας του μισθωτού δεν είναι ανάγκη να ταυτίζεται με την έδρα της επιχείρησης, αλλά ως τόπος παροχής της εργασίας μπορούν να συμφωνηθούν διάφοροι τόποι, αν αυτό επιβάλλεται από το είδος και την φύση της παρεχόμενης εργασίας. Η σχετική συμφωνία μπορεί να είναι και σιωπηρή. Ο τόπος παροχής της εργασίας μπορεί να συμφωνηθεί σε ορισμένη περιφέρεια, αν αυτό επιβάλλεται από το είδος της προσφερόμενης εργασίας ή ενδεχομένως περισσότεροι τόποι, ανάλογα με τη φύση του εκτελούμενου έργου, καθώς και όλη η Επικράτεια ή χώρες του εξωτερικού (Α.Π. 1221/2006).
2. Οι προϋποθέσεις της εκτός έδρας απασχόλησης
Προϋπόθεση για τη χορήγηση της εκτός έδρας αποζημίωσης είναι ο μισθωτός να αποσταλεί σε νέο τόπο, διαφορετικό από αυτόν που είχε αρχικά συμφωνηθεί ως τόπος παροχής της εργασίας του, με σκοπό να απασχοληθεί πρόσκαιρα σ΄ αυτόν και να διανυκτερεύσει (Α.Π. 540/92, 1165/99, 1425/2002, ΔΕΝ 2003 σελ. 831).
Ειδικότερα, ο μισθωτός θεωρείται ότι απασχολείται εκτός έδρας όταν συντρέχουν οι εξής προϋποθέσεις :
α) Όταν ο μισθωτός μετακινείται πρόσκαιρα εκτός της περιοχής στην οποία βρίσκεται η επαγγελματική εγκατάσταση του εργοδότη, στην οποία ο μισθωτός παρέχει κατά τρόπο μόνιμο και συνήθη την εργασία του.
β) Όταν ο μισθωτός κατά το στάδιο της πρόσκαιρης εκτός έδρας μετακίνησής του προς απασχόληση, διανυκτερεύει στον εκτός έδρας τόπο.
Απαραίτητη λοιπόν προϋπόθεση για να εκληφθεί ως εκτός έδρας η απασχόληση ενός μισθωτού, είναι αφενός μεν να έχει το στοιχείο της πρόσκαιρης μετακίνησης προς απασχόληση σε μέρος εκτός των ορίων της επαγγελματικής εγκατάστασης του εργοδότη, αφετέρου δε ο μισθωτός να πραγματοποιεί εκτός έδρας διανυκτέρευση στον εκτός έδρας τόπο.
Επομένως, όταν ο μισθωτός επιστρέψει αυθημερόν, δεν δικαιούται να λάβει την εκτός έδρας αποζημίωση, αλλά ούτε προβλέπεται και κάποιας άλλης μορφής αποζημίωση. Διανυκτέρευση θεωρείται κι όταν ο μισθωτός παραμένει εκτός έδρας και το μεγαλύτερο μέρος της νύκτας (Έγγρ. Υπ. Εργ. 129993/67).
3. Η έννοια της πρόσκαιρης εργασίας
Για να θεωρηθεί η απασχόληση του μισθωτού ότι παρέχεται εκτός έδρας θα πρέπει οπωσδήποτε να έχει προσωρινό χαρακτήρα, δηλαδή να παρέχεται για λίγο χρόνο και ο μισθωτός να εργασθεί εκτός του τόπου που έχει συμφωνήσει νομίμως να εργάζεται. Ως πρόσκαιρη εκτός έδρας απασχόληση θεωρείται ότι υπάρχει ακόμη κι όταν ο μισθωτός υποχρεούται να εργάζεται μακριά από την έδρα της επιχείρησης, κατά τακτά χρονικά διαστήματα που καλύπτουν μεγάλο μέρος της μηνιαίας απασχόλησής του, ενώ κατά τις υπόλοιπες περισσότερες ημέρες κάθε μήνα εργάζεται στην έδρα της επιχείρησης. Έτσι η συχνότητα ή η επανάληψη των μετακινήσεων του μισθωτού δεν μεταβάλλει καταρχήν, το χαρακτήρα της αποστολής εκτός έδρας για εργασία, ως πρόσκαιρης. Τα ίδια ισχύουν και όταν ο μισθωτός μεταβαίνει πρόσκαιρα στο εξωτερικό για εργασία.
4. Η έννοια της διανυκτέρευσης
Ως διανυκτέρευση νοείται η παραμονή του μισθωτού καθ΄ όλη την διάρκεια της νύχτας, δηλαδή από την δύση μέχρι την ανατολή του ηλίου, σε ορισμένο μέρος ή σε κίνηση μακριά από την έδρα που πρέπει να παρέχει την εργασία του ή όταν περνά την νύχτα εργαζόμενος ή ταξιδεύοντας για να φθάσει στον τόπο της εκτός έδρας απασχόλησής του. Εάν όμως ο μισθωτός επανέλθει στην έδρα του κατά την διάρκεια της νύχτας, δεν οφείλεται αποζημίωση.
Εντούτοις όμως, υπάρχει η άποψη, ότι αποζημίωση εκτός έδρας οφείλεται και όταν δεν διανύεται ολόκληρο το ανωτέρω χρονικό διάστημα, δηλαδή και στην περίπτωση κατά την οποία υπολείπονται ορισμένες ώρες μέχρι την ανατολή του ηλίου, αφού σε μια τέτοια περίπτωση ο μισθωτός που επιστρέφει στη έδρα του δικαιολογημένα και πριν την ανατολή του ηλίου, θα κινδύνευε να απωλέσει το δικαίωμά του για λήψη της πρόσθετης αποζημίωσης της ημέρας αυτής, μολονότι υποβλήθηκε σε έξοδα τροφής και ύπνου.
5. Τα οδοιπορικά έξοδα και η εξωτερική εργασία
Οδοιπορικά έξοδα. Κάθε μισθωτός δικαιούται να λάβει πέρα από την ημερήσια αποζημίωση που αναφέραμε και όλα τα έξοδα του ταξιδιού του όπως τα ναύλα, δηλαδή το αντίτιμο των εισιτηρίων του λεωφορείου, του σιδηρόδρομου, του αεροπλάνου, του ταξί κ.λπ. τα κόμιστρα, τα τηλεφωνικά κ.λπ..
Μπορεί ο εργοδότης να καταβάλλει στους μισθωτούς ένα πάγιο ποσό κάθε μήνα για την κάλυψη των εξόδων, για την μεταβίβαση από και προς την εργασία τους, και γενικά για την εξυπηρέτηση των αναγκών της εταιρείας. Όμως αυτά τα οδοιπορικά έξοδα δεν φέρουν τον χαρακτήρα του μισθού και δεν συνυπολογίζονται στον μισθό που τους οφείλεται σύμφωνα με τον νόμο, την συλλογική τους σύμβαση κ.λ.π..
Αν όμως ο εργοδότης δίνει πάγια ένα ποσό ως οδοιπορικά έξοδα, το οποίο δεν έχει σκοπό να καλύψει τις δαπάνες των εργαζόμενων, αλλά το ίδιο αποτελεί αντάλλαγμα της παρεχόμενης εργασίας, καθώς και όταν καταβάλλεται σε μισθωτούς που κατοικούν μακριά από τον τόπο εργασίας τους και απαιτείται αρκετός χρόνος για να μεταβούν σε αυτόν, τότε θεωρείται κανονικός μισθός (καθώς επίσης και όταν η χορήγησή του δεν εξαρτάται από την πραγματοποίηση μετακινήσεων, δεν υπόκειται σε απόδοση λογαριασμού, ούτε διακόπτεται κατά τον χρόνο της κανονικής άδειας και της ασθένειας).
Εξωτερική εργασία. Η εκτός έδρας απασχόληση διαφέρει από τη λεγόμενη εξωτερική εργασία των μισθωτών. Τέτοια περίπτωση υπάρχει όταν ο μισθωτός μετακινείται για εκτέλεση εργασίας εκτός του καθορισμένου χώρου όπου συνήθως προσφέρει τις υπηρεσίες του, αλλά πάντως μέσα στα όρια της περιοχής της έδρας του. Τότε δικαιούται να λάβει:
α) Τις αποδοχές που αντιστοιχούν στις ώρες της εργασίας του, κυρίως αμοιβή, προσαυξήσεις κ.λπ..
β) Τις δαπάνες στις οποίες υποβλήθηκε, καθώς και τις τυχόν ζημίες που υπέστη από τις μετακινήσεις του.
Οι δαπάνες της εξωτερικής εργασίας δεν θεωρούνται μισθός, γιατί με αυτές δεν αυξάνονται οι αποδοχές του μισθωτού, αλλά χορηγούνται για να αντιμετωπιστούν τα έκτακτα, επί πλέον έξοδα, που γίνονται κατά την εκτέλεση της εργασίας του. (Α.Π. 1792/86, 1060/99).
6. Η αποζημίωση των μισθωτών για την εκτός έδρας απασχόληση
Η αποζημίωση των μισθωτών για την εκτός έδρας απασχόλησής τους, είναι άσχετη με την πρόσθετη αμοιβή και προσαύξηση που δικαιούνται για την παροχή εργασίας τις Κυριακές και εξαιρέσιμες εορτές ή σε νυκτερινές ώρες ή υπερωριακά. Επομένως, όταν συμπέσουν οφείλονται σωρευτικά – εφόσον βέβαια συντρέχουν οι νόμιμες προϋποθέσεις για καθεμιά από αυτές – που υπολογίζονται όμως χωριστά. Διευκρινίζεται όμως ότι, η εκτός έδρας αποζημίωση και στην προκειμένη περίπτωση θα υπολογιστεί πάνω στις νόμιμες αποδοχές, δηλαδή χωρίς να προσαυξηθούν αυτές κατά 75% ή 25%.
7. Ο υπολογισμός της αποζημίωσης
Σύμφωνα με ρητή διάταξη του νόμου, η αποζημίωση για την εκτός έδρας εργασία υπολογίζεται επί του νόμιμου μισθού ή ημερομισθίου και όχι επί των τυχόν μεγαλύτερων αποδοχών, που καταβάλλει ο εργοδότης.
Ως νόμιμος μισθός θεωρείται αυτός, που καθορίζεται από τον νόμο, από την εκάστοτε συλλογική σύμβαση, την υπουργική ή διαιτητική απόφαση ή άλλον υποχρεωτικό κανόνα και περιλαμβάνει εκτός από τον βασικό μισθό και όλα τα νόμιμα επιδόματα, όπως λ.χ. πολυετίας, οικογενειακών βαρών κ.α.. Πάντως, η αποζημίωση οφείλεται έστω και αν ο μισθωτός αμείβεται με αποδοχές μεγαλύτερες από το νόμιμο μισθό ή ημερομίσθιο. (Α.Π. 650/90, 317/91, 971/91)
Περαιτέρω, η αποζημίωση εκτός έδρας καταβάλλεται αυξημένη κατά την αμοιβή των υπερωριών, της νυκτερινής εργασίας και της εργασίας κατά τις Κυριακές και αργίες, όταν παρέχονται περιοδικά και σταθερά σε ορισμένα χρονικά διαστήματα. Αν είναι κυμαινόμενες, λαμβάνεται υπόψη ο μέσος όρος του προηγούμενου χρονικού διαστήματος.
Η δικαστηριακή νομολογία δέχεται ότι, σε περίπτωση που ο καταβαλλόμενος στον υπάλληλο μισθός καθορίζεται συμβατικά, επειδή δεν θεσπίστηκε κατώτατο όριο μισθού, η παραπάνω αποζημίωση υπολογίζεται βάσει του μισθού που προβλέπεται από την ατομική συμφωνία (Α.Π. 364/56, Πρωτ. Πειραιώς 506/67).
Ημερήσιος μισθός, κατά γενική αρχή, των εργαζομένων που αμείβονται με μηνιαίο μισθό, θεωρείται το 1/25 αυτού. Εκτός βέβαια, αν ο μισθωτός εργάζεται νόμιμα τις Κυριακές, χωρίς να δικαιούται ανάπαυση σε άλλη ημέρα της εβδομάδας, οπότε για την εξεύρεση του ημερομισθίου του ο μισθός του διαιρείται με το 30.
8. Η υποχρέωση του εργοδότη για ημερήσια αποζημίωση
Η απασχόληση και η διανυκτέρευση του μισθωτού σε άλλο τόπο μακριά από την έδρα του, δημιουργεί υποχρέωση στον εργοδότη να του καταβάλει – πέρα από το μισθό του – όλα τα έξοδα του ταξιδιού, αλλά και την επί πλέον ειδική ημερήσια αποζημίωση (Υ.Α. 21091/46, Έγγρ. Υπ. Εργ. 1155/83, Α.Π. 1425/02).
Ημερήσια αποζημίωση: Όλοι οι μισθωτοί – υπάλληλοι & εργατοτεχνίτες – όταν αποστέλλονται από τον εργοδότη τους πρόσκαιρα εκτός έδρας, δικαιούνται να λάβουν εκτός από τα οδοιπορικά έξοδα και ημερήσια αποζημίωση για κάθε διανυκτέρευσή τους. Η αποζημίωση αυτή είναι ίση προς ένα (1) ημερομίσθιο ή προς το 1/25 του νόμιμου μισθού για όσους αμείβονται με μηνιαίο μισθό. Το ποσό της αποζημίωσης αυτής είναι ανεξάρτητο από τις ώρες κατά τις οποίες θα απασχοληθεί ο εργαζόμενος εκτός έδρας και σχετίζεται με τις διανυκτερεύσεις εκτός έδρας κι έχει ως σκοπό να καλύψει τα έξοδα της διαμονής του. Η καταβολή της αποζημίωσης δεν εξαρτάται με την πραγματοποίηση ή όχι δαπανών από τον εργαζόμενο κι ως εκ τούτου ο εργοδότης δεν έχει το δικαίωμα να ερευνήσει αν ο εργαζόμενος έκανε ή όχι έξοδα και πόσα (Α.Π. 527/66, 209/67). Εφόσον ο εργοδότης παρέχει στον μισθωτό, στον τόπο που εστάλη εκτός έδρας να εργαστεί, τροφή και κατοικία, τότε του καταβάλει το 1/4 μόνο της παραπάνω αποζημίωσης κι αν παρέχεται μόνο κατοικία τα 4/5 της αποζημίωσης.
Εννοείται βέβαια, ότι οι παραπάνω μειώσεις επέρχονται μόνο εφόσον οι παροχές σε κατοικία και τροφή χορηγούνται από τον εργοδότη και όχι από άλλα πρόσωπα χαριστικά ή από φιλική αβρότητα. Ειδικά το προσωπικό γραφείων ιδιωτικών επιχειρήσεων (υπάλληλοι, εισπράκτορες, αποθηκάριοι, υπηρετικό προσωπικό – εκτός από καθαρίστριες), όταν ταξιδεύουν εκτός έδρας σε απόσταση άνω των 40 χλμ για εργασία του γραφείου, δικαιούνται να λάβουν εκτός από τα οδοιπορικά και ημερήσια αποζημίωση ίση (κατ΄ ελάχιστο όριο) προς το 1/30 του μισθού τους αυξημένο κατά το 25%. Η αποζημίωση αυτή καταβάλλεται ανεξάρτητα αν τα πρόσωπα αυτά διανυκτερεύουν ή όχι εκτός έδρας.
9. Οι αποδοχές που δικαιούται ο μισθωτός
Ο μισθωτός εκτός έδρας δικαιούται να λάβει:
• Τις αποδοχές που θα έπαιρνε αν εκτελούσε την εργασία του στην έδρα της επιχείρησης, δηλαδή το μισθό ή τα ημερομίσθια που αντιστοιχούν στις ημέρες που απασχολήθηκε εκτός έδρας.
• Τα πραγματοποιημένα έξοδα κίνησης.
• Αποζημίωση για τις ημέρες της εργασίας του εκτός έδρας με διανυκτέρευση.
• Σε περίπτωση απασχόλησης πέρα από το νόμιμο ωράριό του, δικαιούται να λάβει την συμπληρωματική αμοιβή της ιδιόρρυθμης ή κανονικής υπερωρίας.
• Αν τυχόν όλες ή μερικές από τις ώρες εργασίας του είναι νυκτερινές δηλαδή εμπίπτουν στο διάστημα από 10ης βραδινής μέχρι 6ης πρωινής, δικαιούται γι΄ αυτές να λάβει προσαύξηση 25%.
• Αν όλες ή μερικές από τις ώρες εργασίας του εμπίπτουν σε ημέρα Κυριακή ή εξαιρέσιμη εορτή δικαιούται γι΄ αυτές προσαύξηση 75%.
Ο μισθωτός που βρίσκεται εκτός έδρας κατά τις Κυριακές και τις αργίες χωρίς να εργάζεται δεν δικαιούται να λάβει άλλη πρόσθετη αμοιβή πέρα από την ανωτέρω αποζημίωση. Δικαιούται όμως να λάβει αναπληρωματική εβδομαδιαία ανάπαυση σε μια άλλη εργάσιμη ημέρα της επόμενης εβδομάδας. Σε περίπτωση που εργάζεται νόμιμα τις Κυριακές χωρίς να δικαιούται ανάπαυση σε άλλη ημέρα της εβδομάδας, ο μηνιαίος μισθός υποχρεωτικά διαιρείται δια του 30 για να βρεθεί ο ημερήσιος μισθός (Α.Π. 96/77, 1075/81, 1741/84). Επίσης, ενδέχεται κατόπιν συμφωνίας ο εργοδότης να καταβάλει στους μισθωτούς του πάγιο κάθε μήνα χρηματικό ποσό, για την κάλυψη των εξόδων που αφορούν τη μετάβασή τους στον τόπο της εργασίας και την επιστροφή τους απ΄ αυτόν.
Η πρόσθετη αποζημίωση υπολογίζεται επί του νόμιμου ημερομισθίου ή μηνιαίου μισθού, και όχι επί των τυχόν μεγαλύτερων αποδοχών που καταβάλλει ο εργοδότης. Εξάλλου, εάν ο εργαζόμενος έχει μειωμένη απασχόληση στο τόπο της κανονικής του έδρας και αντίστοιχα μειωμένες αποδοχές, η αποζημίωσή του για την εκτός έδρας διανυκτέρευση, θα υπολογισθεί στο ακέραιο της νόμιμης αμοιβής, καθόσον παρέχεται για τον παραπάνω σκοπό, ενώ δεν προκύπτει ότι συναρτάται με βάση το πλήρες ή μειωμένο ωράριο απασχόλησης του μισθωτού.
10. Εν κατακλείδι
Η πρόσθετη αποζημίωση έχει ως σκοπό την αντιμετώπιση των αυξημένων δαπανών των εκτός έδρας διανυκτερεύσεων, δηλαδή καταβάλλεται για την κάλυψη των δαπανών που πραγματοποιεί ο εργαζόμενος για την εξασφάλιση εκτός έδρας καταλύματος και τροφής. Η αποζημίωση για την εκτός έδρας απασχόληση και διανυκτέρευση των μισθωτών, δεν έχει το χαρακτήρα μισθού γιατί καταβάλλεται εκτάκτως και πρόσκαιρα.
Εκτός βέβαια εάν έχει μεταβληθεί σε μόνιμη κατάσταση, όταν καταβάλλεται από τον εργοδότη τακτικά και αδιάλειπτα, για ικανό χρονικό διάστημα ή επαναλαμβάνεται περιοδικώς σε τακτά χρονικά διαστήματα, ως αντιπαροχή της εργασίας του μισθωτού, οπότε θεωρείται ότι περιλαμβάνεται στην έννοια του μισθού.
Γιατί αποτελεί πλέον γεγονός ότι ο μισθωτός έχει προσληφθεί ειδικά γι΄ αυτή την εργασία και δεν πρόκειται για πρόσκαιρη εκτός έδρας απασχόληση. Επίσης, ξεχωριστό ρόλο έχει η σύμβαση εργασίας, η οποία θα πρέπει να συντάσσεται με την απαραίτητη σαφήνεια ως προς το αντικείμενο της εργασίας και τον τόπο εκτέλεσής της, ώστε να αποφεύγονται παρανοήσεις και άσκοπες διεκδικήσεις.
Το κείμενο αποτελεί απόσπασμα από άρθρο του κ. Βασιλείου Παπαβασιλείου, με τίτλο «Η εργασία εκτός έδρας» που δημοσιεύθηκε στο τεύχος Ιουλίου-Αυγούστου 2020 του περιοδικού Epsilon7. Το πλήρες κείμενο του άρθρου κάνει ιδιαίτερη αναφορά στη Νομοθετική ρύθμιση και δικαστηριακή νομολογία, τη σύμβαση εργασίας, την ειδική συμφωνία εργοδότη και μισθωτού και παρουσιάζει ενδεικτικές περιπτώσεις εργασίας εκτός έδρας.
πηγή: e-forologia
