Όσο οι πρόσφυγες έμεναν μακριά, ή έστω συνωστίζονταν στις μεσογειακές «χώρες υποδοχής», κυρίως την Ελλάδα και τη* Ιταλία, οι περισσότεροι Ευρωπαίοι σφύριζαν αδιάφορα και εκ του ασφαλούς, όταν δεν μας κουνούσαν το δάχτυλο για την «πλημμελή φύλαξη» των κοινών μας συνόρων.
Τώρα όμως που το ποτάμι των απελπισμένων έφτασε και στις δικές τους πόλεις, οι υψηλές αξίες του ανθρωπισμού και της αλληλεγγύης πήραν πόδι και στη θέση τους ξυπνά πάλι όλη η ξενοφοβική μισαλλοδοξία και το εθνικιστικό γαϊτανάκι αποφυγής ευθυνών.
Ξυπνά η Ευρώπη των τειχών και των τάφρων, η Ευρώπη του συρματοπλέγματος και των στρατοπέδων, η Ευρώπη των αποκλεισμών.
Το βιβλίο του Βρετανού ιστορικού Μαρκ Μαζάουερ «Σκοτεινή ήπειρος» είναι ένα υπόδειγμα «εναλλακτικής Ιστορίας» που μάλλον θα έπρεπε να διαβαστεί από όλους τους φανατικούς τού «Μένουμε Ευρώπη», ώστε τουλάχιστον να ξέρουν σε ποια ακριβώς Ευρώπη «μένουμε».
Ήδη από την εισαγωγή του βιβλίου ο ιστορικός ξεκαθαρίζει τις προθέσεις του, επιλέγοντας μια καυστική φράση του σπουδαίου Γιόζεφ Ροτ: «Γιατί λοιπόν τα ευρωπαϊκά κράτη διεκδικούν για τον εαυτό τους το δικαίωμα να διαδίδουν τον πολιτισμό και τους καλούς τρόπους σε άλλες ηπείρους; Γιατί όχι στην ίδια την Ευρώπη;».
Ο Μαζάουερ δεν χαρίζεται σε κανέναν: μας υπενθυμίζει με πλήθος από αδιάσειστα τεκμήρια και πρωτογενείς πηγές ότι η εκτεταμένη και συστηματική κρατική και παρακρατική βία σε βάρος των φτωχών και των ξένων, ο ρατσισμός, ο ιμπεριαλισμός, οι κατακτητικοί πόλεμοι, η καταπίεση των εθνικών και θρησκευτικών μειονοτήτων, και φυσικά το δίπολο ξενοφοβίας και εθνικισμού πάνω στο οποίο «αναδύθηκαν» από τις στάχτες των παλιών πολυεθνικών αυτοκρατοριών τα σύγχρονα ευρωπαϊκά έθνη-κράτη είναι εξίσου ισχυρά, αν όχι και κυρίαρχα «συστατικά» της ευρωπαϊκής πολιτικής κληρονομιάς, όσο η δημοκρατία και ο -καλώς εννοούμενος- φιλελευθερισμός.
Για τον Μαζάουερ, φασισμός και ο σταλινισμός –οι δύο ισχυρότερες εκδηλώσεις του ολοκληρωτισμού στην Ευρώπη του 20ού αιώνα- δεν ήταν δημιουργήματα μιας χούφτας τρελών, αλλά εναλλακτικές αντι-δημοκρατικές εκδοχές συγκρότησης των ευρωπαϊκών κοινωνιών, που επικράτησαν διότι έτυχαν ευρύτατης αποδοχής από τις κοινωνίες στις οποίες δήθεν «επιβλήθηκαν».
Αυτό το ζοφερό παρελθόν συστηματικά κουκουλώνεται και λησμονείται, προκειμένου να σωθούν τα προσχήματα –και χρειάζονται μεγάλες κρίσεις, σαν αυτή που ζούμε σήμερα με το προσφυγικό ανθρώπινο ποτάμι των ξεριζωμένων, για να αποκαλυφθούν και πάλι τα ζοφερά και απάνθρωπα ένστικτα των Ευρωπαίων– με τον ίδιο τρόπο που η Μεγάλη Υφεση του 1929 λειτούργησε σαν ταχυ-εκκολαπτήριο του ναζισμού στην κατά τεκμήριο πιο προηγμένη, τεχνολογικά και ιδεολογικά, ευρωπαϊκή κοινωνία της εποχής της.
Στον προφητικό επίλογό του, ο Μαζάουερ εκδηλώνει έναν έντονο σκεπτικισμό για το ευρωπαϊκό κοινωνικο-πολιτικό πρότυπο, θεωρώντας το ένα επίπλαστο κατασκεύασμα από το οποίο έχουν προσεκτικά απαλειφθεί ο φασισμός, ο σταλινισμός, η αποικιοκρατία και η κλιμάκωση της βίας που χαρακτήρισαν μεγάλο μέρος της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας.
Κατά την προσωπική μου άποψη, η «Σκοτεινή ήπειρος» σκιαγραφεί μια Ευρώπη πολύ πιο κοντά στην ιστορική πραγματικότητα, από ό,τι η «Ευρώπη του φωτός», του πολιτισμού, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των δημοκρατικών ελευθεριών που μας «σερβίρεται» όλα αυτά τα χρόνια.
Η Ευρώπη γίνεται και πάλι ο χώρος των σκληρών κρατικών ανταγωνισμών, των πολέμων και του φανατισμού, του εθνικισμού και των εθνικών εκκαθαρίσεων, των κοινωνικών διχασμών και των φυλετικών διακρίσεων, της καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και τελικά της πλήρους αμφισβήτησης και άρνησης της δημοκρατίας.
Δικαιώνεται πλήρως σήμερα ο Μαζάουερ για τη σκληρή κριτική που κάνει στο «πείραμα» της Ευρωπαϊκής Ενωσης, την οποία βλέπει «σαν εργαλείο μιας νεοαποικιακής αντίληψης για την Ευρώπη που εκφράζεται από τους ίδιους τους Ευρωπαίους».
Οπως είχε πει άλλωστε και ο ίδιος ο μακαρίτης Χομπσμπάουμ:
«Εντυπωσιάστηκα από τη “Σκοτεινή ήπειρο”. Όποιος φαντάζεται ακόμη την ιστορία της Ευρώπης σαν τον θρίαμβο του φιλελευθερισμού και της δημοκρατίας θα πρέπει να διαβάσει αυτή τη ζοφερή επισκόπηση της Ευρώπης του εικοστού αιώνα ως λίκνου της βαρβαρότητας»…
*Ο Γιώργος Τσιάρας είναι συντάκτης στην Εφημερίδα των Συντακτών–
Τα Άρθρα που αναδημοσιεύονται από ανεξάρτητους αρθρογράφους , δεν απηχούν κατ’ ανάγκη τις απόψεις της Ομάδας foroline-ADC και οι αρθρογράφοι φέρνουν την αποκλειστική ευθύνη των στοιχείων που παραθέτουν και της χρήσης των πηγών τους
